یک گاز بزرگ به سیب قرمز زد و از شاخه درخت آویزان شد و پرید روی تاب «تاب تاب عباسی / خدایا منو نندازی» هنوز سیب را کامل نخورده بود که نگاهش در چشمان مردی گره خورد که تا دیروز پسر همسایه نام داشت، مثل انسان نخستین از بهشت کوچک خود به دنیای بزرگسالی پرتاب شد که حالا او را همسر صدا می‌زدند.
به گزارش ایسنا، منطقه زنجان، «طی سال گذشته، ۳۷ هزار ازدواج کودکان زیر ۱۴ سال در کشور به ثبت رسیده است که سهم استان زنجان از این تعداد 1400 مورد بوده که در رتبه‌های اول کشوری قرار گرفته است». این خبر تنها بخشی از آمار تکان‌دهنده مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان است که طی روزهای اخیر، موجی از نگرانی را در میان فعالان مدنی در سطح استان ایجاد کرده است.
این اعداد نشان از یک فاجعه در لایه‌های پنهان اجتماع دارد که تنها بخشی از گداخته‌های یک آتشفشان در قالب عدد و رقم فوران کرده و رخ‌نمایی می‌کند؛ اما بدون تردید تعداد بی‌شماری حتی بدون اینکه نامی از آنها در این آمار ثبت شده باشد، در حال ایفای نقش کودکهمسری هستند.
عوامل متعددی در این فاجعه انسانی دخیل هستند که نمی‌توان از نقش آنان در شکل‌گیری این فاجعه چشم‌پوشی کرد. موضوع ولایت مطلق والدین از بحث‌های چالش برانگیز در این حوزه است که باید برای آن چاره‌ای اندیشید. بر اساس قوانین موجود دختران در 13 سالگی، با اذن پدر می‌توانند ازدواج کنند اما در این میان کسی به صلاحیت پدر توجه نمی‌کند. چطور می‌شود پدری معتاد یا فراری از جرم، صلاحیت اذن ازدواج دختر را داشته باشد؟ از سوی دیگر چرا مجازات متعددی برای سردفتران خاطی ثبت‌کننده این ازدواج در قوانین پیش‌بینی شده است اما در این میان عاقدان محلی در سایه امن قانون قرار گرفته‌اند؟
لزوم تصویب مجازات بازدارنده برای عاقدان محلی
سید‌مقتدا شفیعی، سردفتردار ازدواج و طلاق با اشاره به قانون 1041 قانون مدنی می‌گوید: طبق این قانون، عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سالگی و پسر 15 سال تمام شمسی ممنوع است، مگر با اذن ولی و جد پدری و اخذ مجوز از دادگاه صالح.
وی ادامه می‌دهد: اگر سردفتری ازدواج زوجی را که به سن قانونی 13 سال برای دختران و 15 سال برای پسران نرسیده باشد، بدون اخذ مجوز از دادگاه صالح ثبت کند به حبس، جرایم نقدی، انفصال موقت و در نهایت به انفصال دایم محکوم می‌شود.
این سردفتردار ازدواج و طلاق، با ابراز تاسف از این مسئله که در صورت امتناع سردفتران از ثبت ازدواج دختران زیر 13 سال، والدین آنان به سراغ عاقدان محلی می‌روند، تصریح می‌کند: عاقد محلی در قالب یک دست‌نوشته یا پشت جلد قرآن، به این ازدواج مشروعیت شرعی می‌بخشد.
شفیعی با تاکید بر تصویب مجازات بازدارنده برای عاقدان محلی به مثابه یک اهرم فشار برای اجتناب از ثبت ازدواج‌های نابه‌هنگام، می‌گوید: بی‌تردید ساماندهی عاقدان محلی تاثیر به‌سزایی در کاهش آمار ازدواج دختران زیر 13 سال دارد؛ باید مشکل عاقدان محلی را به‌گونه‌ای حل کنیم تا دیگر نتوانند بدون مجوز اقدام به بستن عقد و ازدواج کنند و این اقدام اهرمی قوی و موثر می‌طلبد.
وی به روایت یک نمونه عینی از مراجعان خود در این خصوص پرداخته و اظهار می‌کند: پدر و مادری همراه فرزندشان با مراجعه به دفتر بنده اصرار به ثبت ازدواج فرزند خویش داشتند و علی‌رغم امتناع اینجانب از ثبت این ازدواج همچنان بر خواسته خویش پافشاری می‌کردند؛ همزمان با صحبت‌های ما کودک خردسالی روی صندلی‌ها دراز کشیده و مشغول بازی بود در این بین از والدین کودک خواستم که دختری را که قصد ازدواج دارد به من معرفی کنند تا شاید با صحبت کردن با او از این ازدواج ممانعت به عمل آید که آن پدر و مادر در کمال ناباوری، کودک خردسالی را که روی صندلی‌ها مشغول بازی بود نشان دادند و گفتند که قصد شوهر دادن این طفل را دارند.
شفیعی ادامه می‌دهد: علی‌رغم عدم ثبت این ازدواج توسط بنده، عقد این طفل معصوم توسط عاقد محلی ثبت شد و پس از شش ماه از طریق یکی از وکلا متوجه شدم که در دادگاه به دنبال اخذ مجوز طلاق این دختر هستند.
این کارشناس حقوقی یادآور می‌شود: خواندن خطبه عقد توسط عاقدان محلی موجب می‌شود حتی آزمایش‌های قبل از ازدواج از این پروسه حذف شده و با این کار غیرقانونی، احتمال تولد فرزندان با مشکلات جسمی خاص و حتی مرگ مادران افزایش یابد.
نقش‌آفرینی فقر اقتصادی و فرهنگی در کودکهمسری
شفیعی با اشاره به اینکه فقر اقتصادی و فرهنگی به شکل متوازن در فراگیری کودکهمسری نقش‌آفرینی می‌کند، می‌گوید: متاسفانه در مناطق محروم کشور، والدین از تامین مایحتاج روزانه خویش عاجز هستند و به فرزندشان به چشم یک نان‌خور اضافی نگاه می‌کنند که در صورت ابراز تمایل شخص متمولی نسبت به فرزندشان، برای نجات از فقر، دخترشان را به مسلخ ازدواج می‌برند که طلاق عاطفی و افسردگی، از جمله آثار این ازدواج‌های نابه‌هنگام است.
این سردفتردار ازدواج و طلاق تصریح می کند: مقابله با این پدیده، امروز نیازمند مبارزه با فقر اعم از فقر مادی و فرهنگی است و ابزار این امر هم آموزش و ارتقای آگاهی والدین نسبت به مسئولیت‌شان در قبال فرزندان است.
وی اضافه می‌کند: هدف باید توانمندسازی کودکان و نوجوانان و رسیدن به مرحله‌ای باشد که مسئولیت انتخاب همسر در کنار هدایت و راهنمایی خانواده، بر عهده خودشان بوده و بلوغ لازم روانی، اجتماعی و اختیار عمل را کسب کنند.
نباید از این نکته غافل شد که این نوع ازدواج علاوه بر موانع قانونی و شرعی، ریشه‌هایی نیز در سنت و عرف جوامع دارد و تا زمانی که بستر اجتماعی برای این تغییر و تحول مهیا نباشد، نمی‌توان از قانون انتظار چندانی داشت. چنان‌که در گذشته، جامعه در مقابل قانون حمایت خانواده سال 1353 که سن ازدواج برای دختران را 18 سال مقرر کرده بود، موضع‌گیری کرده و آن را نپذیرفت.
کودکهمسری در مناطق حاشیه‌نشین تبدیل به یک عرف اجتماعی شده است
نماینده جمعیت امام علی (ع) در زنجان با بیان اینکه این جمعیت قریب به چهار سال است که در سراسر کشور بحث تحقیق و پژوهش خود را در زمینه کودکهمسری با تاکید بر نقاط آسیب‌پذیر آغاز کرده است، اظهار می‌کند: در همین راستا این سازمان مردم‌نهاد افراد را شناسایی و در میان گروه‌های هدف کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده و با خانواده‌ها در ارتباط است.
عرفان معجونی با انتقاد از رواج کودکهمسری در کشور به‌ویژه در نقاط حاشیه‌نشین، می‌گوید: به راستی متولی این موضوع چه کسی است که ما همه روزه شاهد افزایش این معضل اجتماعی هستیم؟ گویا جزء لاینفک مناطق حاشیه‌نشین در تهران و شهرستان‌ها شده و وقتی با خانواده‌های این کودکان هم‌صحبت می‌شویم، به راحتی عنوان می‌کنند که فرزندشان در سنین 10 یا 11 ساگی ازدواج کرده است؛ البته مشکل از نقطه‌ای آغاز می‌شود که این دختران تفاوت سنی فاحشی با همسران‌شان دارند.
وی ادامه می‌دهد: این کودکان اغلب با همسران خود به اندازه چند نسل اختلاف سنی دارند و این فاجعه باعث می‌شود که سلایق و اعتقادات‌شان فرسنگ‌ها دور از هم باشد. البته در هر موضوعی استثناء وجود دارد اما اغلب آنها به این سرنوشت دچار می‌شوند.
این فعال اجتماعی می‌گوید: وقتی وارد شهر زنجان می‌شویم بنرهای مختلفی در سطح شهر قابل مشاهده است که پیام‌های مختلفی را توسط خیریهها به شهروندان گوشزد می‌کند اما دریغ از یک پیام درباره کودکهمسری که در حال تبدیل به فاجعه در سطح استان است.
معجونی به بیان مشاهدات میدانی خود در روستاهای استان زنجان می‌پردازد و می‌گوید: ازدواج دختر 10 ساله جزو خرده‌فرهنگ غلط رایج در آن مناطق بوده و سن 15 سال را سنی می‌دانند که دختر به سنی از پختگی رسیده است که دیگر خواستگاری نخواهد داشت و می‌بایست تا پایان عمر مجرد بماند و این یک فاجعه انسانی است.
وی معتقد است: ازدواج در سنین پایین در این مناطق به یک عرف تبدیل شده است و هیچ کس نمی‌تواند خلاف این جریان عمل کند؛ چرا که هر کس از این عرف رایج تخطی کند برچسب می‌خورد و این‌گونه پنداشته می‌شود که شخص مورد نظر عیب و علتی دارد. باید نهادهای فرهنگی تلاش کنند که این موضوع قبح پیدا کند و تجاوز به حریم این کودکان از نظر فرهنگی یک عمل قبیح محسوب شود.
معجونی با بیان اینکه جمعیت امام علی (ع) از سال 93 فعالیت خود را در سطح استان آغاز کرده است، می‌گوید: قریب به چهار ماه است که در حال جمع‌آوری آمار و اطلاعات جامع در خصوص کودکهمسری در سطح استان هستیم و به صورت مستقیم به این موضوع پرداخته می‌شود؛ این فرآیند همچنان ادامه خواهد داشت؛ چرا که این معضل به قدری فراگیر شده است که پایانی بر آن متصور نیست.
وی با تاکید بر اینکه سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند نقش به‌سزایی در اصلاح عرف غلط رایج در اجتماع و تصویب قوانین مرتبط داشته باشند، یادآور می‌شود: در این زمینه مشارکت جامعه مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد ضروری است و جز با تلاش بی‌وقفه، همه عناصر اجتماعی درگیر، پرداختن به این معضل اجتماعی، ممکن و میسر نخواهد بود. این سازمان‌ها می‌بایست این موضوع را در اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت خود تعریف کنند.
معجونی خاطرنشان می‌شود: در زنجان تعداد بی‌شماری خیریه داریم که در حال موازی‌کاری هستند؛ اگر این خیریهها با هم مشارکت کرده و در یک حرکت هدفمند، معضل کودکهمسری را شناسایی، تحلیل و از مسئولان امر مطالبه کنند، این موضوع به یک چالش و ضرورت در سطح اجتماع تبدیل شده و مورد توجه قرار می‌گیرد.
سلامت روانی کودکان در تیررس ازدواج‌های نابه‌هنگام
ازدواج‌های نابه‌هنگام همواره سلامت روان کودکان را در تیررس خود قرار داده و علاوه بر مشکلاتی که برای خود این افراد ایجاد می‌کند، هزینه‌های بسیاری را نیز بر اجتماع تحمیل کرده و سلامت اجتماعی این کودکان مورد تهدید قرار می‌دهد.
امروزه توجه به بهداشت روان یک ضرورت فوری است و توسعه و پیشرفت یک جامعه، تنها به کمک نیروهای انسانی برخوردار از سلامت روانی و جسمانی ممکن خواهد بود. بدون تردید بی‌توجهی به آن ضرر‌های جبران‌ناپذیری را برای جامعه به بار خواهد آورد.
کودکهمسری؛ مانعی بر سر راه توسعه پایدار
یک روان‌شناس در این رابطه، اظهار می‌کند: شرایط اولیه ازدواج، برخورداری از بلوغ فکری، جسمی، جنسی، عاطفی و اقتصادی است. متاسفانه در کودکهمسری، کودکی که در عوالم کودکی خود غرق است، به یک‌باره کاخ آرزوهایش با خیال عروسک‌بازی و شادی عروس شدن به هم می‌ریزد و با ازدواج زودهنگام، تغییرات دوران کودکی تا بزرگسالی را در عرض ساعاتی طی می‌کند.
ربابه روزبه ادامه می‌دهد: این کودک، در طول مراسم خواستگاری تا ازدواج، به یک خانم خانه‌دار با همه مسئولیت‌های یک زن تبدیل می‌شود و به غیر از مسئولیت همسرداری، دیری نمی‌پاید که مسئولیت مادر شدن را نیز گردن می‌گیرد؛ در واقع کودکهمسری نقش‌هایی را به کودک دیروز و عروس امروز محول می‌کند که تعریف درستی از آن نداشته و چاره‌ای ندارد جز اینکه بدون استقلال و توانایی لازم برای تصمیم‌گیری، نقش‌هایش را به خوبی بازی کند.
وی تصریح می‌کند: گذر از هر دوره رشد و تحول استرس‌زا است. حال تصور کنیم اگر همه این تغییرات بدون آمادگی روحی و جسمی اتفاق بیافتد، کاملا مشخص است که زمینه را برای بروز افسردگی، خشم فروخورده، احساس ناکارآمدی و انزوا فراهم کرده و سلامت روانی چنین بانوی کم سن و سالی را به خطر می‌اندازد.
روزبه خاطرنشان می‌کند: پیامد فقدان سلامت روان، علی‌الخصوص در زنان جامعه، آسیب‌های اجتماعی فراوانی همچون طلاق، اعتیاد، بزهکاری و فقر فرهنگی خواهد بود. با توجه به اینکه یکی از اهداف توسعه پایدار کشور، برخورداری از زندگی سالم، رفاه در همه سنین، برابری جنسیتی، رشد پایدار اقتصادی، شغل مناسب و معقول و برخورداری از آموزش عالی با کیفیت است، ازدواج کودکان یکی از بزرگ‌ترین موانع برای رسیدن به این اهداف به‌شمار می‌آید.
عوارض حاملگی در سنین پایین
همچنین کارشناس مامایی با اشاره به اینکه حاملگی و زایمان دختران نوجوان چالش جهانی است، می‌گوید: در سنین کمتر از ۱۸ سال استخوان‌ها نیاز به تکامل و ایجاد ذخیره استخوانی دارند تا بعد از ۵۰ سالگی که برداشت کلسیم از استخوان‌ها آغاز می‌شود به مشکل برنخورند. با توجه به این موضوع وقتی بارداری در سنین پایین اتفاق می‌افتد، ذخیره استخوانی مادر به سمت جنین می‌رود.
فاطمه آقامحمدی، زایمان زودرس، فشارخون بالای مادر، مرگ مادر و جنین، رشد ناکافی جنین داخل رحم را از جمله عوارض بارداری در سنین نوجوانی می‌داند و تصریح می‌کند: در این دوره دستگاه ژنیتال آمادگی روابط زناشویی ندارد ضمن آنکه این دختر به دلیل خردسالی نمی‌تواند با کسی که ازدواج کرده در زمینه مسائل جنسی و رفتارهای پرخطر گفت‌و‌گو کند و در پی آن خطر ابتلا به بارداری‌های بی‌برنامه و ناخواسته و پرخطر و بیماری‌های مقاربتی افزایش می‌یابد.
بی‌تردید وجود کودکهمسری در جامعه ما زنگ هشداری برای سایر آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود. زمانی بود که بستن کمربند ایمنی در کشور به عنوان یک فرهنگ نهادینه نشده بود اما وقتی قانون افرادی را که کمربند نمی‌بستند جریمه کرد، کم‌کم این فرهنگ نیز در جامعه نهادینه شد، بنابراین شاید از این گزاره عینی بتوان نتیجه گرفت که قانون است که فرهنگ را می‌سازد.
تصویب قوانین نابه‌هنگام، حکم نوشدارو پس از مرگ سهراب را دارد. سرزمین ما اکنون در خلاء قوانین متقن، به بهشت کودک‌آزارها تبدیل شده است؛ هر‌گونه تاخیر در تصویب قوانین رویاهای بی‌شماری را تبدیل به خشم‌های فروخفته می‌کند که در حسرت کودکی از دست رفته خویش آینده کودکی دیگر را تباه می‌کنند، تا شاید خشم خود را بدین نحو فرونشانند، دریغ از اینکه هیچ مرهمی این زخم کهنه را التیام نمی‌بخشد. تعهد شرع، عرف و قانون در سایه تابوها رنگ باخته و آرزوهای بی‌شماری قربانی تقابل‌ها و تفاهم‌نامه‌ها می‌شوند.
حال دخترکانی که نوزاد خود را به جای عروسک‌ها اندر آغوش کشیده‌اند منتظر قانونی هستند که تا دختران‌شان به جرم دختر بودن از بهشت‌شان اخراج نشوند و تاب تاب عباسی را با دوستان خود تجربه کنند، نه فرزندان‌شان.
معصومه مسلمی ـ خبرنگار ایسنا (منطقه زنجان)
لینک بخش اول گزارش: https://bit.ly/2GmBncW
انتهای پیام
