شهر تاریخی اسفراین یکی از بناهای تاریخی پرسابقه شمال شرقی کشور است که در سالجاری با نگاهی ویژه مورد بازسازی و اقدامات ترمیمی قرار گرفته تا پذیرای مسافران و گردشگران باشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شهر تاریخی اسفراین معروف به شهر بلقیس در فاصله سه کیلومتری جنوب غرب شهر فعلی اسفراین و شرق روستای جوشقان قرار گرفته است.
این شهر بالغ بر 200 هکتار وسعت و متشکل از سه بخش ارگ ، شارستان و ربض است. براساس اسناد تاریخی این شهر در قبل از اسلام آباد و شکوفا بوده و در سال 31 هجری توسط مسلمانان فتح می‌شود و طبق یافته‌ای باستان شناختی قدیمی‌ترین استقرار در این شهر تاریخی که تاکنون شناسایی شده مربوط به اواخر دوره ساسانی – صدر اسلام است و زندگی در آن تا پایان دوره صفوی به طور مداوم جریان داشته است و بالاخره این شهر در اواخر دوران طهماسب دوم و ابتداى حکومت نادر یعنى در سال 1131 هـ.ق توسط افاغنه کاملاً ویران و در هم کوبیده شد به نحوی که جایگاه پیشین خود را از دست داد. از این زمان کم کم نام افسانه‌اى بلقیس بر روى خرابه‌هاى شهر قدیمى اسفراین گذاشته شد.
اقدامات مطالعه و کاوش‌های باستان شناختی
اولین فعالیت در زمینه باستان شناسی و مرمتی به صورت علمی در این مجموعه از سال 1386 آغاز و هر ساله به صورت مستمر ادامه داشته است. خوشبختانه درسال 1396 با توجه به اعتبارات تخصیص یافته از محل اعتبارات سال مالی 1395 فعالیت‌های متعددی در زمینه ساماندهی ،کاوش‌های باستان شناختی، مرمت و حفاظت صورت گرفته است که اهم این فعالیت‌ها شامل کاوش‌های باستان شناختی فصل هشتم که از اوایل اردیبهشت ماه تا اواسط تیرماه سال 1396 با کسب مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور به مدت 75 روز در دو بخش ، داخل ارگ و شارستان با هدف شناخت و آگاهی از ساختار معماری داخلی ارگ و فضاهای موجود در آن ، ایجاد فضای سایت موزه برای بازدید کنندگان و همچنین فراهم کردن بستری برای حفاظت و مرمت اضطراری و تکمیلی در داخل ارگ و در محدوده شارستان با تاکید بر تپه منار با هدف مشخص کردن کاربری و تکمیل ساختار مسجد- مدرسه که بخش‌های از آن در فصول گذشته با کاوش‌های باستان شناختی نمایان شده بود صورت گرفت.
مهمترین کشفیات در شارستان در بخش معروف به تپه منار می‌توان به تعداد هشت حجره با مصالح آجر و گچ در پیرامون حیاط مرکزی که احتمالاً بقایای مسجد - مدرسه دوره سلجوقی است اشاره کرد که در فصول قبل بخشی از ساختار این بنا شامل ایوان ، راهرو مزین به گچبری ، و تعدادی حجره طی کاوش‌های باستان شناسی کشف شد.
مهمترین کشفیات در در داخل ارگ را می‌توان به یک ساختار آجری با ملات و اندود آجر اشاره کرد که احتمالاً بقایای یک حمام دوره ایلخانی شامل یک مسیر آب رسانی ، بقایای دوحوضچه آب (خزینه)، گرمخانه ، پلکان و یک اتاق با یک حوضچه(احتمالاً سربینه) اشاره کرد است که پس از تخریب جهت ذخیره آب به صورت حوض تغییر کاربری داده شده است.ژ
اقدامات عمرانی و مرمتی
اقدامات عمرانی و مرمتی در مجموعه شهر تاریخی بلقیس اسفراین در سال جاری شامل خرید زمین جهت اجرای کمپ گردشگری در مجاورت حریم شهر بلقیس بوده که با هدف خدمات رسانی به گردشگران در دست احداث است. اقدام بعدی در خصوص ساماندهی مسیر دسترسی و مانیتورینگ مجموعه است که با نصب تعداد قابل توجهی دوربین‌های مداربسته در بخش‌های مختلف ارگ و شارستان صورت پذیرفت.
اقدام مرمتی و حفاظتی در سال جاری شامل مرمت و خوانا سازی سازه‌های معماری حاصل از یافته‌های باستان شناختی در داخل ارگ بوده که در این بخش با توجه به داده‌های به دست آمده در کاوش‌های باستان شناختی اقدام به خواناسازی شده که با استفاده از مصالح بوم آورد و همخوان با اثر در این بخش به کار گرفته شده است.
با توجه به طرح‌های مرمتی که توسط مشاور تهیه شده است، اقدامات مرمتی نیز بر اساس برنامه‌ای که ارائه شده پیش می‌رود و پس از مرمت‌های صورت گرفته در جبهه شمالی و غربی و همچنین مرمت‌های اخیر که در ضلع شرقی بنا صورت گرفته بود، در سال جاری نیز برج و باروی جبهه شرقی ارگ درحال مرمت است.
با توجه به عکس هوایی که در سال 1937 میلادی توسط اشمیت تهیه شده بخش‌های زیادی از بناهای داخل شارستان و همچنین حصار اطراف شهر کاملاً سالم بوده و مساحتی حدوداً 90 هکتار را محصور کرده که متاسفانه بر اثر عوامل انسانی و طبیعی بخش‌های زیادی از آن به مرور زمان ازبین رفته و ماهیت خود را از دست داده و امروزه به صورت تلی از خاک در آمده است.
در سال جاری با هدف خوانا سازی این حصار در بخش‌های مختلف شارستان این جررزها با خشت خام و گل دوباره باز سازی می‌شوند تا هویت از دست رفته این شهر عظیم و استراتژیک دوباره بازگردانده شود.
یکی دیگر از اقدامات مهم پایگاه در سال 1396،بازسازی دروازه نیشابور بوده که در بخش شرقی حصار شهر واقع شده بود که مورخین نیز به اهمیت و خصوصیات این دروازه اشاره می‌کنند.
بازسازی این بخش پس از تهیه طرح مرمتی و مطالعات باستان شناسی در راستای هدف گردشگری و جذب توریست در اولویت کار قرار گرفت تا گردشگران از دروازه ورودی وارد مجموعه شهر تاریخی بلقیس اسفراین شوند.
