به گزارش ایرنا، نخل در لغت به معنای درخت خرما است اما آنچه در روز عاشورا به عنوان عزاداری از نخل و نخل گردانی یاد می شود، مصداق تابوت بزرگی است که با پارچه تزئین می شود و بر آن، آیینه، خنجر و شمشیر نصب می کنند.
یک پژوهشگر مردم شناسی هنر در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: آیین نخل گردانی در مراسم عزاداری امام حسین(ع) از دیرباز در برخی از نقاط کشور و در بین برخی شیعیان کشورهای دیگر مثل هند رواج دارد. آیین نخل گردانی در شهر جاجرم هم پیشینه دیرینه دارد و مردم عزادار این شهر، در روز عاشورا، نخل را به عنوان تابوت امام حسین(ع) در دسته عزاداری حرکت می دهند.
مهدی میرابی اظهار داشت: در تحقیق میدانی که از بزرگان، تکیه داران و نخل گردانان انجام شده، سرآغاز دقیقی برای مراسم نخل گردانی در جاجرم به یاد ندارند اما همه بر این نظر هستند که این مراسم، سابقه ۳۰۰ تا ۳۵۰ ساله دارد.
وی افزود: در جاجرم در روز عاشورا چهار نخل در مراسم عزاداری استفاده می شود که شامل نخل بزرگ چوبی مستقر در پای تکیه حسینیه بزرگ، نخل بزرگ آهنی هیات دهقان ها مستقر در حسینیه دهقان ها، نخل گهواره حضرت علی اصغر(ع) مستقر در هیات سرمحله و نخل گهواره علی اصغر مستقر در هیات نونهالان است.
نخل چوبی بزرگ
این پژوهشگر مردم شناسی هنر اظهار داشت: نخل بزرگ چوبی در طول سال در محل پای تکیه حسینیه بزرگ استقرار دارد. این نخل در صبح روز عاشورا توسط نخل گردانان با انواع پارچه های سیاه و سبز تزئین می شود. قبل از آراستن نخل چوبی، برای استحکام چوب ها، از طناب بندی هم استفاده می شود. چون قدمت نخل چوبی بسیار زیاد است و با توجه به اینکه در طول سال در فضای باز قرار دارد، تحت تاثیر باد و باران استحکام اولیه را از دست داده است از این رو باید طناب بندی شود.
وی گفت: پس از طناب بندی و قبل از تزئین توسط پارچه، فرش یا موکت بر روی نخل می اندازند تا پارچه های تزئینی ایستایی بهتری بر روی نخل داشته باشند. پس از تزئین پارچه یا نخل از کتیبه های مقدس به نام اباعبدالله و یا قمر بنی هاشم و ... استفاده می شود و بر آن آیینه و خنجرها و شمشیرها نصب می شود، نخل بزرگ چوبی در همان پای تکیه بزرگ حسینی آماده تزیین می شود و در همان جا هم بعد از اتمام مراسم باز می شود و تا سال بعد در همان جا استقرار دارد. برنامه نخل بزرگ چوبی فقط در پای تکیه بزرگ انجام می شود.
وی خاطرنشان کرد: نخل چوبی بزرگ به دلیل استفاده از تیرهای بزرگ چوبی، بسیار سنگین است بویژه در فصل زمستان که چوب ها رطوبت باران می گیرد و وزن سنگینی پیدا می کند.
به گفته این پژوهشگر، در خصوص این نخل خواب نما شده اند که نخل چوبی را محافظت کرده و در شکل و جنس آن تغییر ندهند.
نخل بزرگ آهنی
این پژوهشگر مردم شناسی هنر در باره نخل بزرگ آهنی نیز گفت: این نخل که مربوط به هیات دهقان ها است چند سال است که جایگزین نخل چوبی آنها شده است چون نخل چوبی قدیمی آنها به جهت قدمت و فرسودگی زیاد استحکام خود را از دست داده بود و غیرقابل استفاده شده بود.
وی افزود: نخل بزرگ دهقان ها در مقابل حسینیه دهقان ها در حاشیه یکی از خیابان های اصلی شهر تزئین می شود. این نخل پس از تزئین با پارچه سیاه و سبز و نصب کتیبه های مخصوص عزاداری و نصب شمشیر و خنجر به همراه شماری از عزاداران با همراهی طبل و سنج به طرف تکیه بزرگ حسینی حرکت داده می شود و در حسینیه بزرگ در جایگاه خود مستقر می شود.
نخل کوچک گهواره حضرت علی اصغر(ع)
میرابی اظهار داشت: نخل گهواره حضرت علی اصغر(ع) در هیات سرمحله پابه پای تاسیس این هیات در مراسم عزاداری عاشورا استفاده می شود، این گهواره در حسینیه سرمحله جاجرم استقرار دارد که صبح زود روز عاشورا به مسجد صاحب الزمان آورده می شود و در مقابل مسجد، تزئین می شود.
وی افزود: گهواره پس از اینکه با پارچه های سیاه و سبز تزئین شد، عکس های شهدا را هم بر روی آن نصب می کنند، این گهواره کوچک در جلو هیات حرکت داده می شود، گهواره حضرت علی اصغر(ع) پس از طی مسیر حرکت هیات سرمحله به پای حسینیه بزرگ وارد می شود و در جایگاه خود مستقر می شود.
نخل کوچک گهواره حضرت علی اصغر نونهالان
این پژوهشگر مردم شناسی هنر گفت: گهواره حضرت علی اصغر(ع) هیات نونهالان هم در هیات نونهالان اختصاصا با پارچه های سبز تزئین می شود چون این نخل توسط نوجوانان حمل می شود معمولا سبک تر است.
وی افزود: گهواره توسط نونهالان به همراه هیات نونهالان پس از طی مسیری وارد تکیه بزرگ می شود و در جایگاه خود قرار می گیرد. البته این نخل سابقه تاریخی ندارد و ۱۰ تا ۱۲ سال است که استفاده می شود. در هنگام تزیین نخل صلوات می فرستند، اسپند دود می کنند و چاووشی می خوانند.
این پژوهشگر مردم شناسی هنر اظهار داشت: بعد از مراسم سینه زنی و زنجیرزنی در پای تکیه بزرگ، نوبت اول نخل گردان با اعلام سرپرست تکیه حسینی انجام می شود.
میرابی خاطرنشان کرد: معمولا ابتدا نخل بزرگ چوبی را برمی دارند و وارد صحنه می شوند، قبل از ورود به دایره اصلی نخل گردانی، یک دور به دور خود می زنند سپس وارد صحنه می شوند. سپس نخل بزرگ آهنی به همین صورت وارد می شود که همزمان با نخل ها، طبل و سنج ها نواخته می شود.
وی گفت: نوبت دوم نخل گردانی آخرین برنامه ای است که در روز عاشورا در پای تکیه بزرگ انجام می شود و زمان آن پایان شبیه خوانی است و پس از شهادت امام حسین (ع) در تعزیه صورت می گیرد.
میرابی افزود: نوبت دوم نخل گردانی از نوبت اول پراهمیت تر به نظر می رسد، جمعیت بیشتری برای اجرای برنامه مراجعه می کنند و هیبت و شکوه خاص دارد و تعداد گردش نخل ها بیشتر از نوبت اول است. معمولا نخل ها به جای دور زدن به دور خود پنج دور در محوطه چرخش دارند. نخل چوبی بزرگ زودتر از نخل آهنی وارد محوطه می شود و زودتر از نخل آهنی هم محوطه را ترک می کند.
وی گفت: در برداشتن هر نخل بزرگ معمولا ۳۳ نفر شرکت دارند، در طول نخل ها ۲۴ نفر یعنی در طرفین هر نخل، سمت راست ۱۲ و سمت چپ ۱۲ نفر و مابقی در جلو و عقب نخل در نخل برداری شرکت دارند، هر یک از افراد با توجه به اسنادی که دارند جایگاه مخصوصی دارند که از اجداد خود به ارث برده اند.
این پژوهشگر مردم شناسی هنر اظهار داشت: گاه در اجرای مراسم نخل گردانی نوجوانان بر روی نخل سوار می شوند و نوحه می خوانند، مردم انواع میوه های خود را با خنجرهای نصب شده متبرک می کنند.
فلسفه نخل گردانی در خصوص قیام امام حسین و نمادی از تابوت اباعبدالله و یا خیمه است که صحنه جنگ روز عاشورا را تداعی می کند.
شهرستان جاجرم با ۳۶ هزار نفر جمعیت در ۱۵۰ کیلومتری بجنورد و در مسیر ارتباطی خراسان شمالی به استان سمنان واقع است.
۷۱۸۵/۵۱۳۲
