این آسبادها که آمیزه ای از هنر، صنعت، فناوری، هوش و ذکاوت اجداد ایرانی و پدران ما هستند که به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری خاص در استان خراسان رضوی سالانه میزبان صدها گردشگر خارجی و هزاران گردشگر داخلی اند که این شمار همچنان رو به فزونی دارد.
در میان شهرستان های مختلف خطه خراسان، شهرستان خواف در نوار مرز شرقی ایران و در 250 کیلومتری جنوب غربی مشهد با جمعیتی افزون بر 110 هزار نفر یکی از تاریخی ترین شهرستانهای استان خراسان رضوی محسوب می شود.
شهر نشتیفان شهرستان خواف محلی است که آسبادهای مشهور این شهرستان در آن قرار گرفته است و وجه تسمیه نشتیفان این است که چون این منطقه در معرض 'نیش توفان' های بسیار شدید بوده آن را چنین نامیده اند.
در واقع عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه 'نش' که محلی شده 'نیش' است و کنایه از نیش کژدم (عقرب) است که به وفور در این منطقه یافت می شود و 'تیفان' که محلی شده 'توفان' و وزش شدید بادهای موسمی است که این منطقه را از دیگر مناطق ممتاز کرده است.
ساکنان این منطقه از روزگاران گذشته با تاسیس آسبادها از این جریانات هوایی بهره برداری کرده اند و نشتیفان شهری است قدیمی که دست کم در شش سده گذشته با همین نام خوانده می شده است.
* آسباد، هنر مشترک سنگ و باد
از توجه و تامل در واژه 'آس' می توان به خوبی به تاریخچه آسبادها پی برد. این کلمه در فرهنگ معین چنین معنی شده است: ' دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده که سنگ فوقانی در میان، میلی آهنین دارد که از سوراخ میان سنگ زیرین گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی، باد، آب، برق و یا بخار چرخش کرده و حبوبات و جز آن را خرد کند و آرد سازد'.
خلق آسبادها در نشتیفان به سبب وجود بادهای 120 روزه است که ساکنان گذشته شهر نشتیفان با توجه به قدرت و شدت این باد نیاز به ایجاد آسباد را حس کردند و قرنها پیش در پی ساخت آن برآمدند.
به گفته تاریخ نگاری به نام ' سون هدین' عمده ترین دلیل روی آوردن به ساخت آسبادها در خواف حاکمیت داشتن بادهای شمال در تمام طول سال و همچنین نبود آب بوده است.
در روزگار و مکانی که هیچ نیروی خاصی برای برطرف کردن نیازهای بشر وجود نداشته مهار باد و استفاده از آن برای آرد کردن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان شده است.
اما عدم وجود همیشگی باد و در اختیار نبودن آن در همه اوقات سال یک مشکل عمده در استفاده از آسبادها بوده است ولی مردمان گذشته نشتیفان برای برطرف کردن این مشکل در فصولی که باد کمی وجود داشته از رودخانه‌های جنوب نشتیفان که در آن مواقع از جریان آب برخوردار بوده اند به منظور به کارگیری آسیابهای آبی هم استفاده کرده‌اند که بقایای این آسیابهای آبی در نشتیفان قابل رویت است.
* فن و هنر کار
طرز کار آسبادها طبق تحقیقات علمی و نکاتی که در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه ذکر شده است به این صورت است که چرخ و پرهای غول آسایی را که 48 بال و 32 پر و هشت درگاه دارد بر بام آسباد و در جهت وزش باد قرار می‌دهند.
اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده است. باد با عبور از دروازه‌ای بادگیر به زوایای درگاههای هشت‌گانه می‌رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می‌شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر می چرخد.
وقتی سنگ رویی بدین ترتیب به حرکت در می‌آید چوبی کوچک به نام لک لکی را با خود می‌جنباند و حرکت لک لکی باعث ارتعاش ناودانی چوبی می شود و به این ترتیب گندم از مخزن خود به وسیله این ناودان به شیار سنگها می‌رسد.
ناودان چوبی که 'دول بره' نامیده می شود در حرکت افقی گندم را آهسته آهسته از مخزن گندم که به آن پرخوی گندم می گویند به حفره میانی سنگ هدایت می‌کند.
طبیعی است هر چه باد سریعتر بوزد سنگ، گردش سریعتری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد حرکت لک لکی و لرزش دول بره مقدار گندم زیاد تری را به میان سنگها می‌برد.
به طور کلی می‌توان گفت آسباد نشتیفان، سیستمی است که درعین سادگی، دارای کارایی خوبی بوده و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می‌گرفته و در جهت فعالیت خود از آن بهره می‌برده است.
آسبادها در مقایسه با آسیابهای صنعتی کنونی، هیچ آلودگی نداشته و باعث بر هم خوردن نظم و چرخه طبیعت نیز نمی‌شده است. نکته‌ای که باید در زندگی بشر مدرن کمی مورد تامل قرار گیرد.
* در نوبت نخست ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: طبق درخواست سازمان میراث فرهنگی مبنی بر تهیه و تحویل پرونده ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان در سال جاری، این آثار تاریخی در نوبت نخست ثبت در فهرست جهانی قرار گرفت.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: ارزش این آثار به حدی است که سازمان مرکزی بر ضرورت تکمیل و ارسال هرچه زودتر پرونده مطالعاتی آنها تاکید کرده است.
وی ادامه داد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دنبال ثبت جهانی آثاری است که استانهای بیشتری نمونه این آثار را داشته باشند به این ترتیب استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی با توجه به برخورداری از آسباد به دلیل وجود بادهای 120 روزه مشمول پرونده ثبت جهانی آسبادها می شوند.
وی تاکید کرد: اقدامات مرمتی و تامین اعتبار لازم برای بازسازی و مرمت این آثار تامین می شود و در این زمینه مشکلی وجود ندارد.
1922/7496
انتهای پیام در میان شهرستان های مختلف خطه خراسان، شهرستان خواف در نوار مرز شرقی ایران و در 250 کیلومتری جنوب غربی مشهد با جمعیتی افزون بر 110 هزار نفر یکی از تاریخی ترین شهرستانهای استان خراسان رضوی محسوب می شود.
شهر نشتیفان شهرستان خواف محلی است که آسبادهای مشهور این شهرستان در آن قرار گرفته است و وجه تسمیه نشتیفان این است که چون این منطقه در معرض 'نیش توفان' های بسیار شدید بوده آن را چنین نامیده اند.
در واقع عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه 'نش' که محلی شده 'نیش' است و کنایه از نیش کژدم (عقرب) است که به وفور در این منطقه یافت می شود و 'تیفان' که محلی شده 'توفان' و وزش شدید بادهای موسمی است که این منطقه را از دیگر مناطق ممتاز کرده است.
ساکنان این منطقه از روزگاران گذشته با تاسیس آسبادها از این جریانات هوایی بهره برداری کرده اند و نشتیفان شهری است قدیمی که دست کم در شش سده گذشته با همین نام خوانده می شده است.
* آسباد، هنر مشترک سنگ و باد
از توجه و تامل در واژه 'آس' می توان به خوبی به تاریخچه آسبادها پی برد. این کلمه در فرهنگ معین چنین معنی شده است: ' دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده که سنگ فوقانی در میان، میلی آهنین دارد که از سوراخ میان سنگ زیرین گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی، باد، آب، برق و یا بخار چرخش کرده و حبوبات و جز آن را خرد کند و آرد سازد'.
خلق آسبادها در نشتیفان به سبب وجود بادهای 120 روزه است که ساکنان گذشته شهر نشتیفان با توجه به قدرت و شدت این باد نیاز به ایجاد آسباد را حس کردند و قرنها پیش در پی ساخت آن برآمدند.
به گفته تاریخ نگاری به نام ' سون هدین' عمده ترین دلیل روی آوردن به ساخت آسبادها در خواف حاکمیت داشتن بادهای شمال در تمام طول سال و همچنین نبود آب بوده است.
در روزگار و مکانی که هیچ نیروی خاصی برای برطرف کردن نیازهای بشر وجود نداشته مهار باد و استفاده از آن برای آرد کردن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان شده است.
اما عدم وجود همیشگی باد و در اختیار نبودن آن در همه اوقات سال یک مشکل عمده در استفاده از آسبادها بوده است ولی مردمان گذشته نشتیفان برای برطرف کردن این مشکل در فصولی که باد کمی وجود داشته از رودخانه‌های جنوب نشتیفان که در آن مواقع از جریان آب برخوردار بوده اند به منظور به کارگیری آسیابهای آبی هم استفاده کرده‌اند که بقایای این آسیابهای آبی در نشتیفان قابل رویت است.
* فن و هنر کار
طرز کار آسبادها طبق تحقیقات علمی و نکاتی که در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه ذکر شده است به این صورت است که چرخ و پرهای غول آسایی را که 48 بال و 32 پر و هشت درگاه دارد بر بام آسباد و در جهت وزش باد قرار می‌دهند.
اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده است. باد با عبور از دروازه‌ای بادگیر به زوایای درگاههای هشت‌گانه می‌رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می‌شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر می چرخد.
وقتی سنگ رویی بدین ترتیب به حرکت در می‌آید چوبی کوچک به نام لک لکی را با خود می‌جنباند و حرکت لک لکی باعث ارتعاش ناودانی چوبی می شود و به این ترتیب گندم از مخزن خود به وسیله این ناودان به شیار سنگها می‌رسد.
ناودان چوبی که 'دول بره' نامیده می شود در حرکت افقی گندم را آهسته آهسته از مخزن گندم که به آن پرخوی گندم می گویند به حفره میانی سنگ هدایت می‌کند.
طبیعی است هر چه باد سریعتر بوزد سنگ، گردش سریعتری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد حرکت لک لکی و لرزش دول بره مقدار گندم زیاد تری را به میان سنگها می‌برد.
به طور کلی می‌توان گفت آسباد نشتیفان، سیستمی است که درعین سادگی، دارای کارایی خوبی بوده و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می‌گرفته و در جهت فعالیت خود از آن بهره می‌برده است.
آسبادها در مقایسه با آسیابهای صنعتی کنونی، هیچ آلودگی نداشته و باعث بر هم خوردن نظم و چرخه طبیعت نیز نمی‌شده است. نکته‌ای که باید در زندگی بشر مدرن کمی مورد تامل قرار گیرد.
* در نوبت نخست ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: طبق درخواست سازمان میراث فرهنگی مبنی بر تهیه و تحویل پرونده ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان در سال جاری، این آثار تاریخی در نوبت نخست ثبت در فهرست جهانی قرار گرفت.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: ارزش این آثار به حدی است که سازمان مرکزی بر ضرورت تکمیل و ارسال هرچه زودتر پرونده مطالعاتی آنها تاکید کرده است.
وی ادامه داد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دنبال ثبت جهانی آثاری است که استانهای بیشتری نمونه این آثار را داشته باشند به این ترتیب استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی با توجه به برخورداری از آسباد به دلیل وجود بادهای 120 روزه مشمول پرونده ثبت جهانی آسبادها می شوند.
وی تاکید کرد: اقدامات مرمتی و تامین اعتبار لازم برای بازسازی و مرمت این آثار تامین می شود و در این زمینه مشکلی وجود ندارد.
1922/7496
کپی شد
