عدم استفاده مناسب از منابع داخلی و فرصت های توسعه اقتصادی و محدودیت منابع دولتی برای بهره گیری از آنها، جذب سرمایه های بخش خصوصی را بیش از پیش مورد توجه و اهمیت قرار داده است.
تاکنون حجم عمده ای از سرمایه گذاری ها در مناطق مختلف کشور توسط دولت در قالب پروژه های عمرانی انجام شده است اما با رویکرد افزایش حضور بخش خصوصی در اقتصاد که طی سالهای اخیر اعمال شده، اهمیت سرمایه گذاری بخش خصوصی بیشتر شده است.
خطه خراسان رضوی در شرق کشور با برخورداری از 300 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و ترکمنستان و ذخایر و فرصت های ارزشمند برای توسعه اقتصادی، یک گنج به شمار می رود.
خراسان رضوی با وجود مضجع شریف ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد و داشتن صدها جاذبه فرهنگی و گردشگری که ریشه در تمدن این سرزمین دارد، یک استان فوق العاده برای سرمایه گذاری است.
خراسان رضوی یکی از بزرگترین ذخایر سنگ آهن کشور و ذخایر معدنی ارزشمند در حوزه مصالح ساختمانی و فلزات را در اختیار دارد، کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب است و از مزارع وسیع و فرصتهای بی نظیر در حوزه کشاورزی و دامپروری برخوردار می باشد.
وجود دو منطقه ویژه اقتصادی در استان، وجود شبکه ریلی و جاده ای و اتصال شبکه ریلی به راه آهن آسیایی درمنطقه ویژه اقتصادی سرخس، قرارگرفتن در مسیر اصلی تجاری در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون تایباد را نیز می توان از دیگز مزیت های اقتصادی این استان برشمرد.
از همه مهمتر، سرمایه های سرگردان خرد و بخش خصوصی آگاه و هوشمند برای سرمایه گذاری از مزیت های ویژه خراسان رضوی است که می توان با ارائه یک مدل مطلوب همه این سرمایه ها را در جهت مناسب هدایت کرد و توسعه اقتصادی استان را رقم زد.
استاندار خراسان رضوی مدلی نو برای توسعه اقتصادی استان طراحی کرده است، به این نحو که استان را به 12منطقه اقتصادی تقسیم نموده و با امضای تفاهم نامه هایی با شرکت های بخش خصوصی هر منطقه، مدیریت توسعه آن منطقه را به دست بخش خصوصی با حمایت و نظارت دولت قرار داده است.
این همان راه نرفته ای است که خراسان رضوی در جستجوی آن برای توسعه اقتصادی بود، مدلی که بخش خصوصی یا به عبارتی سرمایه گذار غیردولتی محور قرار گرفته و با حمایت دولت، گام در مسیر توسعه می گذارد.
در این نوشتار تلاش شده است، فرصت های سرمایه گذاری خراسان رضوی که در اولویت برای توسعه اقتصادی در بخشهای صنعت، معدن، کشاورزی، حمل و نقل، گردشگری قرار دارد از زبان مدیران این بخشها بیان و بر اهمیت این موضوع تاکید شود.
*مثلث توسعه اقتصادی خراسان رضوی با محوریت سرمایه گذاری
مدیر کل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون در راستای تحقق توسعه اقتصادی در اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی با 13 معین اقتصادی تفاهم نامه امضا شده است.
علی رسولیان اظهار داشت: این تفاهم نامه ها در نقاط مختلف استان با محوریت توسعه روستایی و توانمند سازی روستائیان، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در این مناطق به امضا رسیده است.
وی افزود: برای شروع فعالیت اقتصادی توسط سرمایه گذاران، تعامل مناسبی بین بخش دولتی و بخش خصوصی ایجاد نشد که دلیل این مهم محدود بودن اختیارات استان خراسان رضوی در صدور مجوزها بود.
مدیر کل دفتر امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: محدود بدون اختیارات مدیران استان و بوروکراسی اداری باعث شد سرمایه گذاران خوب خراسان رضوی در حوزه های گردشگری، موسسات مالی یا طرحهای عمرانی استان های دیگر سرمایه گذاری کنند.
وی اظهار داشت: هم اکنون بخشی از پروژه های عمرانی مهم استان به دلیل فرار سرمایه نیمه کار مانده که شامل سه هزار و 384 واحد نیمه تمام در حوزه های عمرانی، گردشگری، صنعت و کشاورزی است.
رسولیان افزود: طرح مثلث توسعه اقتصادی برای جلوگیری از فرار سرمایه و اتمام پروژه های نیمه تمام در استان اجرا شده است که در این راستا 12 منطقه اقتصادی مشخص و پروژه های نیمه تمام در اختیار ائمه جمعه، نمایندگان مجلس و فرمانداران هر منطقه قرار گرفت و سرمایه گذاران استان که شامل 33 نفر بودند، شناسایی شدند.
وی اظهار داشت: هر کدام از این 33 سرمایه گذار، معین یکی از 12 مناطق توسعه در استان قرار می گیرند تا با دادن ایده و همکاری در اجرا، پروژه های نیمه تمام به سرانجام برسد.
رسولیان گفت: برای جذب سرمایه گذاران خوب استان مشوق هایی از جمله تسهیل صدور مجوزها و حذف بوروکراسی اداری در نظر گرفته شده تا سرمایه گذار به جای صرف وقت خود در فرآیند دریافت مجوز و امور اداری، وقت خود را صرف عملیات اجرایی پروژه کند.
وی افزود: این استان سرمایه کافی و مورد نیاز برای توسعه در اختیار دارد که شامل نقدینگی های خرد در دست مردم و 760 هزار میلیارد ریال منابع بانکی است که باید در جهت درست هدایت و برای بهره برداری از فرصت ها مورد استفاده قرار گیرد.
* برنامه ریزی برای جذب 620 هزار میلیارد ریال در پایان برنامه ششم
مدیر کل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری خراسان رضوی نیز گفت: برای توسعه سرمایه گذاری در استان، تدوین سند توسعه سرمایه گذاری در دستور کار قرار گرفته است که در ابتدا با تصویب شورای برنامه ریزی استان، چهار میلیارد و 500 میلیون ریال به آن اختصاص یافت.
شکوه میرشاهی افزود: بسیاری از این مبلغ به فعالیت های پژوهشی پیرامون تدوین سند توسعه سرمایه گذاری تخصیص یافته است که در این فعالیت 91 فرصت جدید سرمایه گذاری در استان معرفی شده است.
وی اظهار داشت: براساس برنامه ششم توسعه هر سال باید 120 هزار میلیارد ریال سرمایه در استان جذب شود که تا پایان برنامه این رقم به 620 هزار میلیارد ریال می رسد و در این راستا سال گذشته 120 هزار میلیارد ریال در این استان جذب شد.
وی گفت: براساس مدل توسعه اقتصادی که از سوی استاندار خراسان رضوی مطرح شده است، سند توسعه هر شهرستان معرف فرصت های سرمایه گذاری در آن منطقه خواهد بود که پیوست تفاهم نامه منعقده با شرکت های معین اقتصادی در هر یک از مناطق 12 گانه استان شده است اما باید شرکت های معین هر یک خود به شناسایی فرصت ها و تدوین بسته های سرمایه گذاری اقدام کنند.
* فرصتهای سرمایه گذاری در صنعت و معدن
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز گفت: از 64 نوع ماده معدنی شناخته شده در کشور 46 نوع ماده معدنی نظیر معدن سنگ آهن در سنگان شهرستان خواف، معادن سیلیس در شهرستان تربت جام، معدن سنگ آهن هماتیت در شهرستان تایباد، معدن مس در شهرستان های کاشمر و بردسکن، معادن کائولین و معادن سنگ در شهرستان گناباد، معادن سنگ و طلا در شهرستان تربت حیدریه و معادن دیگری در نقاط مختلف شناسایی شده است.
راضیه علیرضایی افزود: در خراسان رضوی، بخش ساخت محصولات کانی غیر فلزی با اختصاص 30 هزار و 460 میلیارد ریال ( 18 درصد از کل سرمایه گذاری) بیشترین سهم و بخش ساخت فلزات اساسی با سرمایه گذاری 29 هزار و 784 میلیارد ریال (17.6 درصد از کل سرمایه گذاری ) رتبه دوم و استخراج کانی های فلزی با اختصاص 29 هزار و 187 میلیارد ریال ( 17.3 درصد از سرمایه گذاری ) رتبه سوم را در بین صنایع استان دارد.
وی اظهار داشت: از نظر اشتغال نیز، بخش محصولات غذایی و آشامیدنی با 40 هزار و 382 نفر (21 درصد از کل اشتغال استان) دارای بیشترین میزان اشتغال صنعتی در خراسان رضوی و بخش سایر محصولات کانی غیرفلزی با 35 هزار و 92 نفر (18.1 درصد از کل اشتغال استان ) رتبه دوم و ساخت ماشین آلات و تجهیزات با 16 هزار و 199 نفر (8.4 درصد) رتبه سوم را در بین صنایع خراسان رضوی دارد.
وی گفت: هم اینک مهمترین رسته های تولیدی در استان فولاد، منسوجات، کاغذ، خودرو، دارو، روغن نباتی، آرد، شیرخشک، کاشی و سرامیک، کنسانتره و گندله، چینی مظروف، آهن اسفنجی، کنسانتره مس، سنگ ساختمانی، شیشه، طلا، سیمان و نخ است.
علیرضایی افزود: سال 1392 حجم سرمایه گذاری در حوزه صدور پروانه های بهره برداری بخش صنعت این استان سه هزار میلیارد ریال بود. این میزان سرمایه گذاری در پایان سال 1396 به 37 هزار و 800 میلیارد ریال رسید و خراسان رضوی رتبه نخست کشور را در این حوزه به دست آورد.
وی اظهار داشت: با وجود شرایط سخت اقتصادی حجم سرمایه گذاری در حوزه صدور پروانه های صنعتی در خراسان رضوی تا پایان امسال به 40 هزار میلیارد ریال می رسد.
وی گفت: تکمیل زنجیره فولاد، احداث واحد تولیدی ورق به منظور تامین نیاز بدنه خودرو برای کارخانجات خودرو سازی استان و واحدهای تولید لوازم خانگی، احداث واحد پتروشیمی و صنایع پایین دستی گوگرد، احداث واحد تولیدی خودرو های برقی و هیبریدی و کمک به کاهش آلودگی هوا از اولویت های صنعتی خراسان رضوی در حوزه سرمایه گذاری به شمار می رود.
علیرضایی افزود: ادامه روند صعودی سرمایه گذاری در بخش صنعت در شرایط کنونی کار دشواری است جز آنکه بتوان سرمایه های دیگر را در این حوزه جذب کرد.
* فرصت های سرمایه گذاری در کشاورزی
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: دو میلیون و 138 هزار هکتار عرصه مستعد کشاورزی در خراسان رضوی وجود دارد. سالانه یک میلیون و 200 هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت 83 نوع محصول می رود که 900 هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و 300 هزار هکتار آن باغ است.
نجفقلی صالحی افزود: حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی این استان هشت میلیون تن است. زعفران و پسته و گیاهان دارویی از محصولات استراتژیک این استان است که فرآوری در این حوزه با ضعف هایی همراه است.
وی بیان کرد: بیشتر محصولات کشاورزی استان به صورت خام صادر می شود در حالی که در صورت فرآوری برخی از محصولات و صادرات آنها، ارزآوری و سودآوری بیشتر به همراه دارد.
وی گفت: با توجه به کمبود منابع آب در استان، توسعه کشت گلخانه ای مد نظر است که نیازمند سرمایه گذاری بخش خصوصی در این حوزه هستیم.
صالحی، فرآوری محصولات کشاورزی، توسعه صنایع تبدیلی، تامین کامیون های سردخانه دار، شیلات و حوزه دامپروری را از فرصت های سرمایه گذاری در بخش کشاورزی استان برشمرد.
* فرصت های سرمایه گذاری در حوزه حمل و نقل
مدیر کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی نیز گفت: این استان جزو سه استان نخست کشور در حوزه حمل و نقل کالا و مسافر از نظر تعداد ناوگان و حجم جابه جایی است، همچنین هم اکنون 218 هزار دستگاه خودرو در ناوگان باربری و 50 هزار راننده در حوزه باربری و حمل مسافر در خراسان رضوی فعالیت دارند.
ابراهیم نصری اظهار داشت: فرسودگی ناوگان حمل و نقل استان هزینه های این بخش را افزایش داده است، عمر مفید هر دستگاه کامیون یا تریلی 25 سال است اما عمده دستگاه ها در ناوگان باربری استان عمر بیش از 25 سال دارد.
وی گفت: در کشور به حد کفایت خودرو برای ناوگان باربری تولید نمی شود و ناگزیر به واردات این نوع دستگاه ها هستیم که در این حوزه جذب سرمایه گذار داخلی و خارجی کمک شایانی به بخش حمل و نقل استان خواهد کرد.
وی سرمایه گذاری برای توسعه مراکز خدماتی – رفاهی بین راهی با توجه به حجم بالای زائر در استان و واگذاری ساخت و بازسازی جاده ها به بخش خصوصی را از مهمترین فرصت های سرمایه گذاری در حوزه حمل و نقل برشمرد.
مدیر کل راه آهن خراسان نیز در این باره گفت: هزار و 500 کیلومتر خط ریلی و 45 ایستگاه راه آهن در استان وجود دارد که باعث تسهیل دسترسی مسافر و چشمه های بار به شبکه ریلی کشور و شکوفایی صنعت حمل و نقل ریلی در استان شده است.
محمد هادی ضیایی مهر افزود: هم اکنون 100 درصد جابه جایی مسافر و حمل بار راه آهن خراسان رضوی توسط بخش خصوصی انجام می گیرد، با افزایش سرمایه گذاری در این حوزه می توان به دغدغه استان مبنی بر پروژه های نیمه تمام حوزه راه آهن (پروژه نیمه تمام مشهد – تهران) و تامین واگن برای حمل و نقل بار و مسافر پایان داد.
* فرصت های سرمایه گذاری در حوزه گردشگری
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی هم در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هر موضوعی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی قابلیت سرمایه گذاری دارد و این سازمان مجوز آن را صادر می کند.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: هم اینک 9 هزار و 800 هنرمند در 360 رشته صنایع دستی خراسان رضوی مجوز فعالیت دارند اما با وجود توانمندی بسیار فاقد شبکه تولید، توزیع و بازرگانی هستند.
وی اظهار داشت: یکی از مشکلات عمده فعالان صنایع دستی در خراسان رضوی کمبود سرمایه می باشد، در صورتی که اگر هر یک از سرمایه گذاران شبکه تولید، توزیع و فروش صنایع دستی را در استان ایجاد کند می تواند از تسهیلات با بهره چهار درصد بهره ببرد.
وی گفت: هزار و 600 اثر تاریخی ثبت شده در حوزه ملی و 2 هزار اثر تاریخی بررسی شده برای ثبت ملی در خراسان رضوی وجود دارد که بخش قابل توجهی از این آثار قابل واگذاری به بخش خصوصی است، فراخوان این بخش نیز داده شده و آماده جذب سرمایه گذار است.
مکرمی فر افزود: هفت هزار و 700 روستا در خراسان رضوی وجود دارد که از این تعداد سه هزار و 200 روستا دارای سکنه و باقی آنها خالی از سکنه است، این روستاها ظرفیت های ارزشمند برای سرمایه گذاری هستند.
وی اظهار داشت: تاکنون برای بوم گردی در روستاهای خراسان رضوی 128 سرمایه گذار مجوز لازم را از این نهاد دریافت کرده اند که از این تعداد 34 مجوز فعال، 30 مجوز در مرحله بهره برداری و باقی آنها در دست اجراست.
وی گفت: 90 درصد زیرساختهای مربوط به بوم گردی در روستاهای هدف ایجاد شده که مهمترین بخش آن، خانه های روستایی است، در این حوزه سازمان میراث فرهنگی تسهیلات بیش از یک میلیارد ریال به سرمایه گذاران اختصاص می دهد.
مکرمی فر افزود: هر موضوعی قابلیت راه اندازی موزه را دارد و سازمان میراث فرهنگی در هر موضوعی مجوز راه اندازی موزه تخصصی در هر مساحتی را به سرمایه گذار اختصاص می دهد.
وی همچنین به ظرفیت خراسان رضوی در ایجاد تاسیسات گردشگری و اقامتی اشاره کرد و گفت: هر شب 110 هزار تخت پذیرای مسافران این استان است که از این نظر رتبه نخست را در کشور داریم.
وی افزود: یک سوم واحدهای اقامتی، نیمی از هتل آپارتمانها و بیشترین ورودی گردشگر خارجی و بیشترین سرمایه گذاری در حوزه واحدهای اقامتی کشور متعلق به خراسان رضوی است.
مکرمی فر اظهار داشت: در حوزه گردشگری بویژه تاسیسات هنوز جای کار بسیار در خراسان رضوی وجود دارد که تنها با همت سرمایه گذاران این خلاء ها پر می شود، در این زمینه سازمان میراث فرهنگی مشوق های سرمایه گذاری بسیار ایجاد کرده است.
* فرصتهای سرمایه گذاری مناطق ویژه اقتصادی سرخس و دوغارون
خراسان رضوی دو منطقه ویژه اقتصادی در مرز افغانستان و ترکمنستان دارد که زیرساخت های بسیار در آنها ایجاد شده اما هنوز بخش اندکی از آنها مورد سرمایه گذاری و استفاده بخش خصوصی قرار گرفته است.
مدیر عامل منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در 230کیلومتری شرق مشهد و در نقطه صفر مرزی بین ایران و افغانستان و در 120 کیلومتری شهر باستانی هرات قرار گرفته است.
فرامرز سلطانی افزود: در این منطقه ظرفیت های بسیار برای جذب سرمایه گذار بویژه در حوزه تولید و صادرات وجود دارد.
وی اظهار داشت: هشت هزار و 700 هکتار از اراضی با تصویب هیات وزیران در اختیار منطقه ویژه اقتصادی دوغارون قرار گرفته که تاکنون در 50 هکتار از این میزان امکانات برای توسعه و سرمایه گذاری ایجاد شده است.
وی گفت: تاکنون 35 درصد از ظرفیت این منطقه مورد استفاده قرار گرفته و برای 2 هزار و 500 نفر شغل ایجاد شده است.
سلطانی افزود: مرحله اول بهره برداری از منطقه ویژه اقتصادی دوغارون به حوزه بازرگانی و خدمات اختصاص یافت اما در فاز دوم که هم اینک زیرساخت های آن در حال تکمیل است، صنایع تبدیلی و واردات محصولات خام کشاورزی از افغانستان مورد توجه قرار می گیرد.
وی اظهار داشت: محور فعالیت در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون، سرمایه گذاران بخش خصوصی هستند که با سرمایه گذاری خود در این حوزه ضمن بهره برداری از همه اراضی در اختیار، فرصت های شغلی بسیار برای مرزنشینان بوجود می آورند.
مدیر عامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی خود در کانون کشورهای عضو سازمان همکاریهای اکو قرار دارد و به عنوان دروازه طلایی ورود به کشورهای آسیای میانه، چین، روسیه و پل ارتباطی بازارهای مهم تجاری آسیای مرکزی با کشورهای حوزه خلیج فارس، اروپا و کشورهای افغانستان و پاکستان شناخته می شود.
احمد صادقی گلمکانی اظهار داشت: فعالیت این منطقه ویژه اقتصادی همزمان با افتتاح راه آهن مشهد - سرخس - تجن با حضور رهبران و نمایندگان بیش از 100 کشور جهان در سال 1375 آغاز شد. این منطقه در 150 کیلومتری شرق مشهد و 15 کیلومتری شهر سرخس، از شمال و شرق با کشور ترکمنستان هم مرز است.
وی افزود: هم اینک 50 کیلومتر خطوط ریلی عریض و نرمال در منطقه ویژه اقتصادی سرخس وجود دارد که از بخشهای مهم حمل و نقل در این منطقه به شمار می رود، وجود انبارهای مسقف و روباز و باراندازهای عظیم کالا و همچنین گمرک اختصاصی و فرودگاه برای حضور هواپیماهای پهن پیکر برای صادرکنندگان در این منطقه ظرفیتی ممتاز به وجود آورده است.
وی میزان سرمایه گذاری آستان قدس رضوی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس را نزدیک به هفت هزار میلیارد ریال ذکر کرد و گفت: هم اینک از 15 درصد ظرفیت منطقه اقتصادی سرخس استفاده می شود، با اینکه بیش از 25 واحد تولیدی در صنایع غذایی، پالایشگاهی و دیگر صنایع با سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این منطقه مستقر شده اما هنوز فرصت های سرمایه گذاری بسیار در این منطقه وجود دارد.
* موانع سرمایه گذاری و تلاش برای رفع آن
مدیر کل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: عمده ترین عوامل مؤثر در جذب سرمایه گذاری را می توان در 'حکمرانی خوب' تعریف کرد.
میرشاهی اظهار داشت: ایران کشوری با منابع انرژی غنی، موقعیت استراتژیک، منابع معدنی، اقلیم چهار فصل، دسترسی به آبهای آزاد، مرزهای گسترده با کشورهای متعدد است، با این حال شاهد این هستیم که توقعات ما از سرمایه گذاری برآورده نمی شود.
وی افزود: برای تحول در این حوزه باید به شاخصهای حکمرانی خوب مانند سیاست های پیش بینی شده، آشکار و صریح دولت، بوروکراسی شفاف، پاسخگویی دستگاه های اجرایی در قبال فعالیت های خود، مشارکت فعال مردم در امور اجتماعی و سیاسی و نیز برابری همه افراد در برابر قانون، توجه نمود.
وی گفت: عمده موانع سرمایه گذاری وجود قوانین و آیین نامه های متعدد، عدم شفافیت این آیین نامه ها و دستورالعملها و تداخل آنها با هم است که دولت تلاش دارد این موانع را برطرف کند.
میرشاهی افزود: این موضوع باعث شده صدور مجوزها در مراحل مختلف سرمایه گذاری با تاخیر انجام شده و حتی انجام نشود که در راستای حل مشکل، الکترونیکی کردن فرایند صدور مجوز پیشنهاد شد، به همین منظور مرکز ملی پایش محیط کسب و کار اقدام به ایجاد سامانه های سام، دادور ،یاور و نما نموده است.
وی ادامه داد: موضوع زیرساختها نیز از موضوعات مهمی است که فرایند سرمایه گذاری را دچار چالش کرده است لذا برای استفاده بهینه از وضهیت موجود، تهیه سند توسعه سرمایه گذاری و نقشه راه پیشنهاد شده و در دست پیگیری است.
وی اظهار داشت: برای انجام سرمایه گذاری موفق و صرفه جویی در زمان، وفاق و همسویی دستگاههای اجرایی و وجود کارگروهی برای تعامل بین کارگروههای زیر مجموعه شورای برنامه ریزی و توسعه استان ضروری است.
میرشاهی گفت: مهمترین اقدامی که تاکنون برای رفع مشکلات سرمایه گذاران داخلی در خراسان رضوی انجام شده است، راه اندازی شورای گفت و گوی بخش خصوصی و دولت بود که به عنوان یکی از موفق ترین شوراها در کشور طی سالهای اخیر پیگیر رفع مشکلات سرمایه گذاران بوده و توفیقاتی نیز به دست آورده است.
7489 / 6053
انتهای پیام تاکنون حجم عمده ای از سرمایه گذاری ها در مناطق مختلف کشور توسط دولت در قالب پروژه های عمرانی انجام شده است اما با رویکرد افزایش حضور بخش خصوصی در اقتصاد که طی سالهای اخیر اعمال شده، اهمیت سرمایه گذاری بخش خصوصی بیشتر شده است.
خطه خراسان رضوی در شرق کشور با برخورداری از 300 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و ترکمنستان و ذخایر و فرصت های ارزشمند برای توسعه اقتصادی، یک گنج به شمار می رود.
خراسان رضوی با وجود مضجع شریف ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد و داشتن صدها جاذبه فرهنگی و گردشگری که ریشه در تمدن این سرزمین دارد، یک استان فوق العاده برای سرمایه گذاری است.
خراسان رضوی یکی از بزرگترین ذخایر سنگ آهن کشور و ذخایر معدنی ارزشمند در حوزه مصالح ساختمانی و فلزات را در اختیار دارد، کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب است و از مزارع وسیع و فرصتهای بی نظیر در حوزه کشاورزی و دامپروری برخوردار می باشد.
وجود دو منطقه ویژه اقتصادی در استان، وجود شبکه ریلی و جاده ای و اتصال شبکه ریلی به راه آهن آسیایی درمنطقه ویژه اقتصادی سرخس، قرارگرفتن در مسیر اصلی تجاری در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون تایباد را نیز می توان از دیگز مزیت های اقتصادی این استان برشمرد.
از همه مهمتر، سرمایه های سرگردان خرد و بخش خصوصی آگاه و هوشمند برای سرمایه گذاری از مزیت های ویژه خراسان رضوی است که می توان با ارائه یک مدل مطلوب همه این سرمایه ها را در جهت مناسب هدایت کرد و توسعه اقتصادی استان را رقم زد.
استاندار خراسان رضوی مدلی نو برای توسعه اقتصادی استان طراحی کرده است، به این نحو که استان را به 12منطقه اقتصادی تقسیم نموده و با امضای تفاهم نامه هایی با شرکت های بخش خصوصی هر منطقه، مدیریت توسعه آن منطقه را به دست بخش خصوصی با حمایت و نظارت دولت قرار داده است.
این همان راه نرفته ای است که خراسان رضوی در جستجوی آن برای توسعه اقتصادی بود، مدلی که بخش خصوصی یا به عبارتی سرمایه گذار غیردولتی محور قرار گرفته و با حمایت دولت، گام در مسیر توسعه می گذارد.
در این نوشتار تلاش شده است، فرصت های سرمایه گذاری خراسان رضوی که در اولویت برای توسعه اقتصادی در بخشهای صنعت، معدن، کشاورزی، حمل و نقل، گردشگری قرار دارد از زبان مدیران این بخشها بیان و بر اهمیت این موضوع تاکید شود.
*مثلث توسعه اقتصادی خراسان رضوی با محوریت سرمایه گذاری
مدیر کل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون در راستای تحقق توسعه اقتصادی در اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی با 13 معین اقتصادی تفاهم نامه امضا شده است.
علی رسولیان اظهار داشت: این تفاهم نامه ها در نقاط مختلف استان با محوریت توسعه روستایی و توانمند سازی روستائیان، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در این مناطق به امضا رسیده است.
وی افزود: برای شروع فعالیت اقتصادی توسط سرمایه گذاران، تعامل مناسبی بین بخش دولتی و بخش خصوصی ایجاد نشد که دلیل این مهم محدود بودن اختیارات استان خراسان رضوی در صدور مجوزها بود.
مدیر کل دفتر امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: محدود بدون اختیارات مدیران استان و بوروکراسی اداری باعث شد سرمایه گذاران خوب خراسان رضوی در حوزه های گردشگری، موسسات مالی یا طرحهای عمرانی استان های دیگر سرمایه گذاری کنند.
وی اظهار داشت: هم اکنون بخشی از پروژه های عمرانی مهم استان به دلیل فرار سرمایه نیمه کار مانده که شامل سه هزار و 384 واحد نیمه تمام در حوزه های عمرانی، گردشگری، صنعت و کشاورزی است.
رسولیان افزود: طرح مثلث توسعه اقتصادی برای جلوگیری از فرار سرمایه و اتمام پروژه های نیمه تمام در استان اجرا شده است که در این راستا 12 منطقه اقتصادی مشخص و پروژه های نیمه تمام در اختیار ائمه جمعه، نمایندگان مجلس و فرمانداران هر منطقه قرار گرفت و سرمایه گذاران استان که شامل 33 نفر بودند، شناسایی شدند.
وی اظهار داشت: هر کدام از این 33 سرمایه گذار، معین یکی از 12 مناطق توسعه در استان قرار می گیرند تا با دادن ایده و همکاری در اجرا، پروژه های نیمه تمام به سرانجام برسد.
رسولیان گفت: برای جذب سرمایه گذاران خوب استان مشوق هایی از جمله تسهیل صدور مجوزها و حذف بوروکراسی اداری در نظر گرفته شده تا سرمایه گذار به جای صرف وقت خود در فرآیند دریافت مجوز و امور اداری، وقت خود را صرف عملیات اجرایی پروژه کند.
وی افزود: این استان سرمایه کافی و مورد نیاز برای توسعه در اختیار دارد که شامل نقدینگی های خرد در دست مردم و 760 هزار میلیارد ریال منابع بانکی است که باید در جهت درست هدایت و برای بهره برداری از فرصت ها مورد استفاده قرار گیرد.
* برنامه ریزی برای جذب 620 هزار میلیارد ریال در پایان برنامه ششم
مدیر کل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری خراسان رضوی نیز گفت: برای توسعه سرمایه گذاری در استان، تدوین سند توسعه سرمایه گذاری در دستور کار قرار گرفته است که در ابتدا با تصویب شورای برنامه ریزی استان، چهار میلیارد و 500 میلیون ریال به آن اختصاص یافت.
شکوه میرشاهی افزود: بسیاری از این مبلغ به فعالیت های پژوهشی پیرامون تدوین سند توسعه سرمایه گذاری تخصیص یافته است که در این فعالیت 91 فرصت جدید سرمایه گذاری در استان معرفی شده است.
وی اظهار داشت: براساس برنامه ششم توسعه هر سال باید 120 هزار میلیارد ریال سرمایه در استان جذب شود که تا پایان برنامه این رقم به 620 هزار میلیارد ریال می رسد و در این راستا سال گذشته 120 هزار میلیارد ریال در این استان جذب شد.
وی گفت: براساس مدل توسعه اقتصادی که از سوی استاندار خراسان رضوی مطرح شده است، سند توسعه هر شهرستان معرف فرصت های سرمایه گذاری در آن منطقه خواهد بود که پیوست تفاهم نامه منعقده با شرکت های معین اقتصادی در هر یک از مناطق 12 گانه استان شده است اما باید شرکت های معین هر یک خود به شناسایی فرصت ها و تدوین بسته های سرمایه گذاری اقدام کنند.
* فرصتهای سرمایه گذاری در صنعت و معدن
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز گفت: از 64 نوع ماده معدنی شناخته شده در کشور 46 نوع ماده معدنی نظیر معدن سنگ آهن در سنگان شهرستان خواف، معادن سیلیس در شهرستان تربت جام، معدن سنگ آهن هماتیت در شهرستان تایباد، معدن مس در شهرستان های کاشمر و بردسکن، معادن کائولین و معادن سنگ در شهرستان گناباد، معادن سنگ و طلا در شهرستان تربت حیدریه و معادن دیگری در نقاط مختلف شناسایی شده است.
راضیه علیرضایی افزود: در خراسان رضوی، بخش ساخت محصولات کانی غیر فلزی با اختصاص 30 هزار و 460 میلیارد ریال ( 18 درصد از کل سرمایه گذاری) بیشترین سهم و بخش ساخت فلزات اساسی با سرمایه گذاری 29 هزار و 784 میلیارد ریال (17.6 درصد از کل سرمایه گذاری ) رتبه دوم و استخراج کانی های فلزی با اختصاص 29 هزار و 187 میلیارد ریال ( 17.3 درصد از سرمایه گذاری ) رتبه سوم را در بین صنایع استان دارد.
وی اظهار داشت: از نظر اشتغال نیز، بخش محصولات غذایی و آشامیدنی با 40 هزار و 382 نفر (21 درصد از کل اشتغال استان) دارای بیشترین میزان اشتغال صنعتی در خراسان رضوی و بخش سایر محصولات کانی غیرفلزی با 35 هزار و 92 نفر (18.1 درصد از کل اشتغال استان ) رتبه دوم و ساخت ماشین آلات و تجهیزات با 16 هزار و 199 نفر (8.4 درصد) رتبه سوم را در بین صنایع خراسان رضوی دارد.
وی گفت: هم اینک مهمترین رسته های تولیدی در استان فولاد، منسوجات، کاغذ، خودرو، دارو، روغن نباتی، آرد، شیرخشک، کاشی و سرامیک، کنسانتره و گندله، چینی مظروف، آهن اسفنجی، کنسانتره مس، سنگ ساختمانی، شیشه، طلا، سیمان و نخ است.
علیرضایی افزود: سال 1392 حجم سرمایه گذاری در حوزه صدور پروانه های بهره برداری بخش صنعت این استان سه هزار میلیارد ریال بود. این میزان سرمایه گذاری در پایان سال 1396 به 37 هزار و 800 میلیارد ریال رسید و خراسان رضوی رتبه نخست کشور را در این حوزه به دست آورد.
وی اظهار داشت: با وجود شرایط سخت اقتصادی حجم سرمایه گذاری در حوزه صدور پروانه های صنعتی در خراسان رضوی تا پایان امسال به 40 هزار میلیارد ریال می رسد.
وی گفت: تکمیل زنجیره فولاد، احداث واحد تولیدی ورق به منظور تامین نیاز بدنه خودرو برای کارخانجات خودرو سازی استان و واحدهای تولید لوازم خانگی، احداث واحد پتروشیمی و صنایع پایین دستی گوگرد، احداث واحد تولیدی خودرو های برقی و هیبریدی و کمک به کاهش آلودگی هوا از اولویت های صنعتی خراسان رضوی در حوزه سرمایه گذاری به شمار می رود.
علیرضایی افزود: ادامه روند صعودی سرمایه گذاری در بخش صنعت در شرایط کنونی کار دشواری است جز آنکه بتوان سرمایه های دیگر را در این حوزه جذب کرد.
* فرصت های سرمایه گذاری در کشاورزی
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: دو میلیون و 138 هزار هکتار عرصه مستعد کشاورزی در خراسان رضوی وجود دارد. سالانه یک میلیون و 200 هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت 83 نوع محصول می رود که 900 هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و 300 هزار هکتار آن باغ است.
نجفقلی صالحی افزود: حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی این استان هشت میلیون تن است. زعفران و پسته و گیاهان دارویی از محصولات استراتژیک این استان است که فرآوری در این حوزه با ضعف هایی همراه است.
وی بیان کرد: بیشتر محصولات کشاورزی استان به صورت خام صادر می شود در حالی که در صورت فرآوری برخی از محصولات و صادرات آنها، ارزآوری و سودآوری بیشتر به همراه دارد.
وی گفت: با توجه به کمبود منابع آب در استان، توسعه کشت گلخانه ای مد نظر است که نیازمند سرمایه گذاری بخش خصوصی در این حوزه هستیم.
صالحی، فرآوری محصولات کشاورزی، توسعه صنایع تبدیلی، تامین کامیون های سردخانه دار، شیلات و حوزه دامپروری را از فرصت های سرمایه گذاری در بخش کشاورزی استان برشمرد.
* فرصت های سرمایه گذاری در حوزه حمل و نقل
مدیر کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی نیز گفت: این استان جزو سه استان نخست کشور در حوزه حمل و نقل کالا و مسافر از نظر تعداد ناوگان و حجم جابه جایی است، همچنین هم اکنون 218 هزار دستگاه خودرو در ناوگان باربری و 50 هزار راننده در حوزه باربری و حمل مسافر در خراسان رضوی فعالیت دارند.
ابراهیم نصری اظهار داشت: فرسودگی ناوگان حمل و نقل استان هزینه های این بخش را افزایش داده است، عمر مفید هر دستگاه کامیون یا تریلی 25 سال است اما عمده دستگاه ها در ناوگان باربری استان عمر بیش از 25 سال دارد.
وی گفت: در کشور به حد کفایت خودرو برای ناوگان باربری تولید نمی شود و ناگزیر به واردات این نوع دستگاه ها هستیم که در این حوزه جذب سرمایه گذار داخلی و خارجی کمک شایانی به بخش حمل و نقل استان خواهد کرد.
وی سرمایه گذاری برای توسعه مراکز خدماتی – رفاهی بین راهی با توجه به حجم بالای زائر در استان و واگذاری ساخت و بازسازی جاده ها به بخش خصوصی را از مهمترین فرصت های سرمایه گذاری در حوزه حمل و نقل برشمرد.
مدیر کل راه آهن خراسان نیز در این باره گفت: هزار و 500 کیلومتر خط ریلی و 45 ایستگاه راه آهن در استان وجود دارد که باعث تسهیل دسترسی مسافر و چشمه های بار به شبکه ریلی کشور و شکوفایی صنعت حمل و نقل ریلی در استان شده است.
محمد هادی ضیایی مهر افزود: هم اکنون 100 درصد جابه جایی مسافر و حمل بار راه آهن خراسان رضوی توسط بخش خصوصی انجام می گیرد، با افزایش سرمایه گذاری در این حوزه می توان به دغدغه استان مبنی بر پروژه های نیمه تمام حوزه راه آهن (پروژه نیمه تمام مشهد – تهران) و تامین واگن برای حمل و نقل بار و مسافر پایان داد.
* فرصت های سرمایه گذاری در حوزه گردشگری
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی هم در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هر موضوعی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی قابلیت سرمایه گذاری دارد و این سازمان مجوز آن را صادر می کند.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: هم اینک 9 هزار و 800 هنرمند در 360 رشته صنایع دستی خراسان رضوی مجوز فعالیت دارند اما با وجود توانمندی بسیار فاقد شبکه تولید، توزیع و بازرگانی هستند.
وی اظهار داشت: یکی از مشکلات عمده فعالان صنایع دستی در خراسان رضوی کمبود سرمایه می باشد، در صورتی که اگر هر یک از سرمایه گذاران شبکه تولید، توزیع و فروش صنایع دستی را در استان ایجاد کند می تواند از تسهیلات با بهره چهار درصد بهره ببرد.
وی گفت: هزار و 600 اثر تاریخی ثبت شده در حوزه ملی و 2 هزار اثر تاریخی بررسی شده برای ثبت ملی در خراسان رضوی وجود دارد که بخش قابل توجهی از این آثار قابل واگذاری به بخش خصوصی است، فراخوان این بخش نیز داده شده و آماده جذب سرمایه گذار است.
مکرمی فر افزود: هفت هزار و 700 روستا در خراسان رضوی وجود دارد که از این تعداد سه هزار و 200 روستا دارای سکنه و باقی آنها خالی از سکنه است، این روستاها ظرفیت های ارزشمند برای سرمایه گذاری هستند.
وی اظهار داشت: تاکنون برای بوم گردی در روستاهای خراسان رضوی 128 سرمایه گذار مجوز لازم را از این نهاد دریافت کرده اند که از این تعداد 34 مجوز فعال، 30 مجوز در مرحله بهره برداری و باقی آنها در دست اجراست.
وی گفت: 90 درصد زیرساختهای مربوط به بوم گردی در روستاهای هدف ایجاد شده که مهمترین بخش آن، خانه های روستایی است، در این حوزه سازمان میراث فرهنگی تسهیلات بیش از یک میلیارد ریال به سرمایه گذاران اختصاص می دهد.
مکرمی فر افزود: هر موضوعی قابلیت راه اندازی موزه را دارد و سازمان میراث فرهنگی در هر موضوعی مجوز راه اندازی موزه تخصصی در هر مساحتی را به سرمایه گذار اختصاص می دهد.
وی همچنین به ظرفیت خراسان رضوی در ایجاد تاسیسات گردشگری و اقامتی اشاره کرد و گفت: هر شب 110 هزار تخت پذیرای مسافران این استان است که از این نظر رتبه نخست را در کشور داریم.
وی افزود: یک سوم واحدهای اقامتی، نیمی از هتل آپارتمانها و بیشترین ورودی گردشگر خارجی و بیشترین سرمایه گذاری در حوزه واحدهای اقامتی کشور متعلق به خراسان رضوی است.
مکرمی فر اظهار داشت: در حوزه گردشگری بویژه تاسیسات هنوز جای کار بسیار در خراسان رضوی وجود دارد که تنها با همت سرمایه گذاران این خلاء ها پر می شود، در این زمینه سازمان میراث فرهنگی مشوق های سرمایه گذاری بسیار ایجاد کرده است.
* فرصتهای سرمایه گذاری مناطق ویژه اقتصادی سرخس و دوغارون
خراسان رضوی دو منطقه ویژه اقتصادی در مرز افغانستان و ترکمنستان دارد که زیرساخت های بسیار در آنها ایجاد شده اما هنوز بخش اندکی از آنها مورد سرمایه گذاری و استفاده بخش خصوصی قرار گرفته است.
مدیر عامل منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در 230کیلومتری شرق مشهد و در نقطه صفر مرزی بین ایران و افغانستان و در 120 کیلومتری شهر باستانی هرات قرار گرفته است.
فرامرز سلطانی افزود: در این منطقه ظرفیت های بسیار برای جذب سرمایه گذار بویژه در حوزه تولید و صادرات وجود دارد.
وی اظهار داشت: هشت هزار و 700 هکتار از اراضی با تصویب هیات وزیران در اختیار منطقه ویژه اقتصادی دوغارون قرار گرفته که تاکنون در 50 هکتار از این میزان امکانات برای توسعه و سرمایه گذاری ایجاد شده است.
وی گفت: تاکنون 35 درصد از ظرفیت این منطقه مورد استفاده قرار گرفته و برای 2 هزار و 500 نفر شغل ایجاد شده است.
سلطانی افزود: مرحله اول بهره برداری از منطقه ویژه اقتصادی دوغارون به حوزه بازرگانی و خدمات اختصاص یافت اما در فاز دوم که هم اینک زیرساخت های آن در حال تکمیل است، صنایع تبدیلی و واردات محصولات خام کشاورزی از افغانستان مورد توجه قرار می گیرد.
وی اظهار داشت: محور فعالیت در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون، سرمایه گذاران بخش خصوصی هستند که با سرمایه گذاری خود در این حوزه ضمن بهره برداری از همه اراضی در اختیار، فرصت های شغلی بسیار برای مرزنشینان بوجود می آورند.
مدیر عامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی خود در کانون کشورهای عضو سازمان همکاریهای اکو قرار دارد و به عنوان دروازه طلایی ورود به کشورهای آسیای میانه، چین، روسیه و پل ارتباطی بازارهای مهم تجاری آسیای مرکزی با کشورهای حوزه خلیج فارس، اروپا و کشورهای افغانستان و پاکستان شناخته می شود.
احمد صادقی گلمکانی اظهار داشت: فعالیت این منطقه ویژه اقتصادی همزمان با افتتاح راه آهن مشهد - سرخس - تجن با حضور رهبران و نمایندگان بیش از 100 کشور جهان در سال 1375 آغاز شد. این منطقه در 150 کیلومتری شرق مشهد و 15 کیلومتری شهر سرخس، از شمال و شرق با کشور ترکمنستان هم مرز است.
وی افزود: هم اینک 50 کیلومتر خطوط ریلی عریض و نرمال در منطقه ویژه اقتصادی سرخس وجود دارد که از بخشهای مهم حمل و نقل در این منطقه به شمار می رود، وجود انبارهای مسقف و روباز و باراندازهای عظیم کالا و همچنین گمرک اختصاصی و فرودگاه برای حضور هواپیماهای پهن پیکر برای صادرکنندگان در این منطقه ظرفیتی ممتاز به وجود آورده است.
وی میزان سرمایه گذاری آستان قدس رضوی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس را نزدیک به هفت هزار میلیارد ریال ذکر کرد و گفت: هم اینک از 15 درصد ظرفیت منطقه اقتصادی سرخس استفاده می شود، با اینکه بیش از 25 واحد تولیدی در صنایع غذایی، پالایشگاهی و دیگر صنایع با سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این منطقه مستقر شده اما هنوز فرصت های سرمایه گذاری بسیار در این منطقه وجود دارد.
* موانع سرمایه گذاری و تلاش برای رفع آن
مدیر کل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: عمده ترین عوامل مؤثر در جذب سرمایه گذاری را می توان در 'حکمرانی خوب' تعریف کرد.
میرشاهی اظهار داشت: ایران کشوری با منابع انرژی غنی، موقعیت استراتژیک، منابع معدنی، اقلیم چهار فصل، دسترسی به آبهای آزاد، مرزهای گسترده با کشورهای متعدد است، با این حال شاهد این هستیم که توقعات ما از سرمایه گذاری برآورده نمی شود.
وی افزود: برای تحول در این حوزه باید به شاخصهای حکمرانی خوب مانند سیاست های پیش بینی شده، آشکار و صریح دولت، بوروکراسی شفاف، پاسخگویی دستگاه های اجرایی در قبال فعالیت های خود، مشارکت فعال مردم در امور اجتماعی و سیاسی و نیز برابری همه افراد در برابر قانون، توجه نمود.
وی گفت: عمده موانع سرمایه گذاری وجود قوانین و آیین نامه های متعدد، عدم شفافیت این آیین نامه ها و دستورالعملها و تداخل آنها با هم است که دولت تلاش دارد این موانع را برطرف کند.
میرشاهی افزود: این موضوع باعث شده صدور مجوزها در مراحل مختلف سرمایه گذاری با تاخیر انجام شده و حتی انجام نشود که در راستای حل مشکل، الکترونیکی کردن فرایند صدور مجوز پیشنهاد شد، به همین منظور مرکز ملی پایش محیط کسب و کار اقدام به ایجاد سامانه های سام، دادور ،یاور و نما نموده است.
وی ادامه داد: موضوع زیرساختها نیز از موضوعات مهمی است که فرایند سرمایه گذاری را دچار چالش کرده است لذا برای استفاده بهینه از وضهیت موجود، تهیه سند توسعه سرمایه گذاری و نقشه راه پیشنهاد شده و در دست پیگیری است.
وی اظهار داشت: برای انجام سرمایه گذاری موفق و صرفه جویی در زمان، وفاق و همسویی دستگاههای اجرایی و وجود کارگروهی برای تعامل بین کارگروههای زیر مجموعه شورای برنامه ریزی و توسعه استان ضروری است.
میرشاهی گفت: مهمترین اقدامی که تاکنون برای رفع مشکلات سرمایه گذاران داخلی در خراسان رضوی انجام شده است، راه اندازی شورای گفت و گوی بخش خصوصی و دولت بود که به عنوان یکی از موفق ترین شوراها در کشور طی سالهای اخیر پیگیر رفع مشکلات سرمایه گذاران بوده و توفیقاتی نیز به دست آورده است.
7489 / 6053
کپی شد
