دهه‌های اخیر چالش‌های متعددی در زمینه تامین منابع آبی به ویژه در شرق کشور به وجود آمده و از طرفی مساله آب و منابع آبی چنان مهم و راهبردی شده که توجه به این مهم را در سراسر کشور دوچندان کرده است.
هرچند حال و روز منابع آبی به دلیل کاهش نزولات آسمانی و برداشت‌های بیرویه در اغلب نقاط جمعیتی کشور خوب نیست اما بحران در شرق کشور با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی به مراتب شدیدتر است.
علاوه بر این در اثر کاهش نفوذپذیری خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی، بارندگی‌ها منجر به جاری شدن روان آب و سیلاب در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان می‌شود و به جای مهار و هدایت آب‌های سطحی، باید به جبران خسارات ناشی از آبگرفتگی و سیل پرداخت.
بسیاری از روستاهای واقع در این استان‌ها از نعمت شبکه آب سالم و بهداشتی بی‌بهره‌اند و کمبود آب بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب را تحت تاثیر قرار داده تا جایی که پیش بینی‌های صورت گرفته درخصوص سطح مصرف و منابع موجود در این منطقه حکایت از کمبود ۸۵۶ میلیون مترمکعب آب در این سه استان دارد.
اهمیت و ضرورت انتقال آب به خراسان جنوبی نیز از زمانی بیشتر احساس شد که منابع آبی آن روز به روز کمتر شد و پدیده‌هایی همچون فرونشست نیز بروز یافت.
با توجه به این که خراسان جنوبی در داخل استان هیچ گونه رودخانه دائمی یا اتصال به دریا ندارد در این شرایط انتقال آب از خارج مرزهای استان و در برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت مطرح شد که انتقال آب از دریای عمان در برنامه‌های بلندمدت دولت، وزارت نیرو و مدیریت استان قرار گرفت.
با جلب توجه ملی به خراسان جنوبی در دولت تدبیر و امید و همگرایی استانداران سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان که هر سه در یک سال اخیر پرکار و پربرنامه ظاهر شدند، طرح انتقال آب از دریای عمان به عنوان گزینه نهایی وارد فاز جدید پیگیری شد.
امضای تفاهم‌نامه
تفاهم‌نامه انتقال آب دریای عمان از سواحل چابهار به نوار شرقی کشور از جمله استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان با حضور معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و استانداران این سه استان روز چهارشنبه ۲۰ شهریور ۹۸ در مشهد به امضا رسید.
براساس مصوبه کمیته تخصیص وزارت نیرو در مجموع امکان برداشت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب از آب دریا فراهم می‌شود که استان سیستان و بلوچستان ۲۲۸ میلیون مترمکعب، خراسان رضوی ۱۱۰ میلیون مترمکعب و خراسان جنوبی ۶۰ میلیون مترمکعب از خروجی این آب سهم می‌برند.
براین اساس حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب دریا به این سه استان تخصیص می‌یابد که فرایند انتقال توسط بخش خصوصی انجام می‌شود و مشارکت دولت تنها در حوزه پشتیبانی است.
در افق سال ۱۴۲۵ براساس مطالعات انجام گرفته استان خراسان جنوبی نیازمند ۲۱۷ میلیون مترمکعب منابع آبی است که در خوش بینانه‌ترین شرایط حدود ۵۹ میلیون مترمکعب آب موجودی استان خواهد بود و حدود ۱۱۰ میلیون مترمکعب هم آب دریافتی از دریای عمان و بقیه نیز با اجرای سند سازگاری با کم آبی باید تامین شود که تابستان امسال نخستین بار در شورای عالی آب به ریاست معاون اول رییس جمهوری برای خراسان جنوبی تصویب شد.
دومین نشست مشترک استانداران خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان ۲۴ آذر امسال در چابهار با حضور مدیران وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار و در این نشست تفاهم‌نامه طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرق کشور بین شرکت تامین و توسعه زیرساخت‌های شرق ایران، شرکت تکاپوی آب و برق شرق (تابش) و سازمان ایمیدرو با منطقه آزاد چابهار امضا شد.
استاندار سیستان و بلوچستان در این نشست گفت: اقدامات لازم در سال‌های اخیر برای اجرایی شدن انتقال آب به استان‌های شرقی کشور انجام شده و به زودی پس از انجام مطالعات دقیق و تخصیص اعتبار اجرایی می‌شود.
احمدعلی موهبتی افزود: دولت در جنگ اقتصادی توجه ویژه‌ای به شرق کشور دارد برای همین منظور برای طرح بزرگ انتقال آب در حال برنامه‌ریزی دقیق است و با این اقدام شاهد رونق تولید، جان گرفتن صنعت، کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ساکنان این مناطق خشک و کم آب خواهیم بود.
وی راه آهن، بزرگراه و آب را از عوامل توسعه استان‌های شرقی کشور برشمرد و گفت: شیرین سازی آب دریای عمان و انتقال آن به استان‌های خشک سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی می‌تواند علاوه بر تامین آب آشامیدنی و کشاورزی موجب فعال سازی معادن و صنایع بزرگ آب‌بر این مناطق شود و به صنعت و کارخانه‌ها جان تازه‌ای دهد.
مدیرعامل منطقه آزاد چابهار هم اظهار داشت: این سازمان در طرح نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان به سه استان شرقی کشور مشارکت ۱۰ درصدی دارد.
عبدالرحیم کردی با بیان اینکه با انتقال آب به این استان‌ها معادن و فولاد شرق کشور متحول می‌شود گفت: نیاز آبی مردم چابهار در اولویت این پروژه است و سپس تامین آب صنایع و سایر پروژه‌ها و استان‌های همجوار در گام بعدی انجام می‌شود.
وی گفت: دغدغه اصلی مردم سیستان و بلوچستان بویژه سواحل مکران کم‌آبی است که با اجرایی شدن طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور برای همیشه مشکلات آب حل می‌شود.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار افزود: اجرای طرح‌های بزرگ با منافع اقتصادی بالا برای مردم محروم مورد تاکید رهبر معظم انقلاب، مسوولان کشوری و استانی است.
وی گفت: چابهار با کم‌آبی مواجه است و هم‌اینک ۱۲۷ هزار مترمکعب آب در روز فقط پروژه‌های در دست اجرای منطقه آزاد آب نیاز دارند و به دلیل نبود آب در این شهرستان بیش از ۲۲۷ هزار مترمکعب آب برای کاربری‌های مختلف صنایع و آشامیدنی مورد نیاز است.
کردی بیان کرد: انسجام استانداران شرق کشور علاوه بر حل مشکلات کم آبی سبب رونق اشتغال، تولید، جان گرفتن صنایع، پروژه‌ها و صنایع در این منطقه مهم و راهبردی می‌شود.
استاندار خراسان جنوبی هم در آیین امضای تفاهم‌نامه طرح انتقال آب از دریای عمان گفت: پروژه عظیم انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور، نشانگر عزم و اراده مجموعه دولت برای عملیاتی کردن این پروژه و توسعه منطقه است.
محمدصادق معتمدیان به نقش این پروژه در توسعه شرق کشور اشاره کرد و افزود: انتقال آب قطعا در ماندگاری جمعیت و ایجاد امنیت پایدار در منطقه شرق کشور موثر خواهد بود.
وی با اشاره به تاکید وزارت نیرو بر تدوین سند سازگاری با کم‌آبی تصریح کرد: در این سند، استان‌ها مکلف شده‌اند وضعیت منابع و مصارف آبی را ارائه و میزان مصرف شرب و صنعت را تعیین کنند.
وی تصریح کرد: خراسان جنوبی، نخستین استانی است که سند سازگاری با کم‌آبی را تدوین کرد و این سند در کارگروه سازگاری با کم آبی وزارت نیرو نیز به تصویب رسیده است.
استاندار خراسان رضوی نیز گفت: رهبر معظم انقلاب بر انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرق کشور تاکید دارند و در دیدارهایی که در مشهد داشتیم جویای پروژه بودند که سریعتر اقدامات لازم انجام شود.
علیرضا رزم حسینی که تجربه انتقال آب در استان کرمان را هم دارد، اظهار داشت: انتقال آب پایدار دریا به استان‌های شرق کشور ضامن ایجاد امنیت و ماندگاری جمعیت در این مناطق خشک است.
وی گفت: در آینده نزدیک شاهد انتقال آب خواهیم بود و این نقطه عطفی برای توسعه همه جانبه شرق کشور است.وی ادامه داد: علاوه بر عمران و آبادانی شرق کشور برای مسوولان تامین امنیت این منطقه نیز مهم است و این امر نیز با تخصیص اعتبار به زودی در این محدوده اجرایی می‌شود.
تفاهم‌نامه برای تامین مالی پروژه
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: برای انتقال آب به شرق کشور تفاهم‌نامه‌ای برای تامین مالی پروژه امضا شد که در قالب آن سهم مشارکت وزارت صنعت، معدن و تجارت و ایدرو (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران) ۲۰ درصد، منطقه آزاد چابهار و صنایع وابسته ۱۰ درصد، شرکت سازنده ۲۰ درصد و مابقی آستان قدس رضوی و سایر دستگاه‌ها در نظر گرفته شده است.
حسین امامی افزود: درخصوص تملک مسیر انتقال آب و تامین تجهیزات آب شیرین کن نیز مقرر شد مشاور طرح، اطلاعات لازم را تهیه کند و در اختیار استان‌ها قرار دهد تا نحوه تملک براساس قوانین و مقررات نهایی شود.
وی طول مسیر انتقال آب از دریای عمان تا مشهد (خراسان رضوی) را حدود یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر عنوان کرد و گفت: مباحث مربوط به زیست محیطی، تملک و تکمیل طرح‌های مطالعاتی به صورت فشرده و سریع پیگیری می‌شود و عملیات اجرایی به زودی آغاز خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهار داشت: بین سرمایه‌گذار و شرکت سهامی آب منطقه‌ای قراردادی برای بحث‌های تخصیص آب نیز منعقد خواهد شد که قرار شد در کارگروه‌های استانی با هماهنگی سه استان به سرعت انجام شود.
وی گفت: حداقل سهمیه استان خراسان جنوبی از این طرح ۶۰ میلیون مترمکعب است که در صورت نیاز بعد از شیرین سازی تا ۱۱۰ میلیون مترمکعب نیز پیش‌بینی شده است.
امامی با بیان اینکه نیازهای آبی استان خراسان جنوبی در افق بلندمدت ۱۴۲۵ پیش‌بینی شده است عنوان کرد: امید است با استقرار صنایع سرمایه‌گذاری در این بخش شاهد توسعه بیش از پیش استان باشیم.
وی گفت: در بخش کشاورزی نیز بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه بهبود بهره‌وری و راندمان آبیاری است که در این خصوص ظرفیت کلانی وجود دارد و می‌توان در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی به کسری مخازن آب استان اشاره کرد و گفت: در سال‌های آبی گذشته با اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری جبران کسری مخازن آب روند مطلوبی داشته است بطوریکه از ۱۶۷ میلیون مترمکعب در سال آبی ۹۲ به ۱۱۳ میلیون مترمکعب در سال آبی جاری رسید.
وی افزود: برنامه این است که تا پایان برنامه ششم توسعه، میزان کسری مخازن به صفر برسد که با توجه به وضعیت بارندگی‌های مناسب و مدیریت مصرف، دور از انتظار نیست.
امامی تاکید کرد: حداقل در سه سال گذشته بارندگی‌های کمتر از ۱۰۰ میلیمتر را تجربه کردیم که اگر بارندگی‌ها نرمال باشد و همکاری در زمینه مدیریت مصرف ادامه یابد کسری مخازن به صفر تا پایان برنامه ششم محقق شود.
وی گفت: مصرف بخش شرب، صنعت و خدمات سالانه ۳۸ میلیون مترمکعب است که نشان می‌دهد انتقال آب در کنار توسعه صنعت حمل و نقل دغدغه‌های بخش صنعت و معدن را نیز برطرف کند.
آب ۱۷ استان از دریا تامین می‌شود
این در حالی است که معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفت: آب ۱۷ استان خشک و بی‌آب کشور به منظور استفاده در بخش‌های مختلف و کاهش خسارت‌های خشکسالی از دریا تامین خواهد شد.
قاسم تقی زاد خامسی افزود: استان‌های شرق کشور برای انتقال آب حساسیت بیشتری داشته باشند و اعتبارات لازم را در نظر گرفته تا در کمترین زمان این طرح اجرایی شود.
وی بر تخصیص منابع، تعیین مصارف هر استان و رعایت تمامی الزامات انتقال آب دریای عمان تاکید کرد و گفت: مطالعات فنی، زیست محیطی و اقتصادی از ضرورت‌های این طرح است.
معاون وزیر نیرو گفت: استفاده از آب دریا می‌تواند تا سال‌ها نیازهای آبی استان‌های شرقی کشور را تامین کند و این اتفاق مهم در راستای شکوفایی و آبادانی این استان‌ها گرفته شده است.
استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی نوار مرزی شرق ایران را تشکیل داده‌اند.
