«آلودگی هوا؛ نقض حقوق شهروندی»

« در حالی طبیعی ترین حق هر شهروند که استشمام هوای پاک است، در کلان شهرهای ایران پایمال می‌شود که داشتن هوای پاک و محیط زیست سالم یکی از مولفه های نسل چهارم حقوق بشر محسوب و در منشور حقوق شهروندی رییس جمهور بر آن تاکید کرده، به نحوی که چنین حقی در دایره شمول حقوق طبیعی آحاد شهروندان قرار می گیرد؛ اگرچه بسیاری از حقوقدانان معتقدند به لحاظ ارتباط هوای پاک و برخورداری از زیست سالم با حیات و زندگی انسانی جزء نسل اول حقوق بشر قرار می گیرد. این اصل مورد پذیرش همه  کشورهای جهان قرار گرفته و در قالب حقوق ملت در قوانین اساسی تنظیم و از کرامت و جایگاه والایی برخوردار است. زیرا زیست سالم و برخورداری از محیط پاک را به عنوان پایه حیات انسانی قرار داده‌اند و هرگونه تهدید این حق به مثابه نقض حقوق شهروندی و حقوق بشر قلمداد می شود، همچنانکه اصل پنجاهم قانون اساسی ایران این امر را به زیبایی بیان می‌دارد. مقررات حقوق بین‌الملل و اسناد بین‌المللی و داخلی این امر را مورد توجه و تاکید قرار داده اند.

مطابق اصل نخست اعلامیه استکهلم «انسان از حقوقی بنیادین برای داشتن آزادی و برابری و شرایط مناسب زندگی در محیط زیستی که به او اجازه زندگی با حیثیت و سعادتمندانه را بدهد، برخوردار است» بر این اساس حق برخورداری از هوای سالم و پاک و عاری از آلودگی برای شهروندان جزء لاینفک زندگی قرار گرفته و تضمین آن در راستای حق بر محیط زیست سالم جزو حقوق اولیه هر شهروند قرار می گیرد و در این راستا حق بر هوای پاک از زیر مجموعه های حق بر محیط زیست سالم به شمار می رود و در برخی قوانین بر «حق تنفس بر هوای پاک» صحه گذاشته شده است. بر اساس این امر هر شهروندی حق دارد در هوایی پاک و سالم تنفس کند و دولت ها مکلف به اتخاذ تدابیری برای تضمین آن هستند. همچنانکه در ایران اصل پنجاهم قانون اساسی این تکلیف را بر عهده همگان قرار داده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948 داشتن زندگی سالم و محیط پاک را حق همه آحاد بشر می داند. ماده سوم و محتوای مواد 25  و 27 این اعلامیه بیانگر این موضوع است. همچنین حق بر حیات از حقوق ذاتی هر شخص انسانی است که باید به موجب قانون حمایت شود و مجددا این حق در اسناد حقوق بشری مورد تاکید قرار گرفته است.

در خصوص ارتباط این حق با محیط زیست نیز پیوندی ظریف برقرار است و می توان گفت که حیات هر انسانی بستگی به کیفیت محیط زیست او دارد و این موضوع هم شامل «صرف حیات» و هم شامل «کیفیت حیات» می شود و در هر دو بعد با محیط زیست ارتباط دارد و در زمینه آلودگی هوا و حق بر حیات نیز می‌توان اینگونه استدلال کرد که با توجه به اهمیت عنصر هوا در زندگی انسان ها رابطه مستقیمی بین حفاظت از هوا در برابر آلودگی و حق بر حیات وجود دارد و به عبارت دیگر وجود عنصر هوا مرتبط با صرف حیات و نبودن آلودگی در آن مرتبط با کیفیت حیات است؛ بنابراین برای تعیین حداقلی از کیفیت زندگی و حیات برای شهروندان لزوم مقابله با آلودگی هوا اهمیت ویژه‌ای دارد. دولت ها وظیفه فراهم آوردن بستر و محیط پاک برای شهروندان خود را دارند و دسترسی به زندگی سالم و داشتن محیط زیست پاک و هوای عاری از هر نوع آلودگی جزء حقوق فطری و طبیعی آنان است. از سوی دیگر بر این اساس هر شهروندی حق دارد در هوایی پاک و سالم تنفس کند و دولت ها مکلف به اتخاذ تدابیری برای تضمین آن هستند.

در  نظام حقوقی ایران قوانین و مقرراتی برای داشتن هوای پاک تصویب و دولت را به فراهم آوردن شرایط و بسترهای داشتن هوای پاک ملزم و بر  پیشگیری و مقابله با آلودگی و هر اقدام مخربی که موجب بر هم خوردن تعادل و تناسب محیط‌ زیست شهروندان می‌شود تاکید و ملزم نموده است که می توان به ماده 1 قانون حفاظت و بهسازی محیط‌ زیست 28 /3/ 53 اشاره کرد. از دیگر سو قانونگذار در ماده 570 قانون مجازات اسلامی مساله آلودگی هوا را جرم انگاری کرده است و آلودگی هوا را امری مجرمانه تلقی کرده است.

در کل نظام حقوقی ایران آلودگی هوا را جرم انگاری کرده است و واقعیت مساله این است که آلودگی هوا به علت تهدیدات جدی‌ای که علیه بهداشت و سلامتی و محیط زیست سالم شهروندان دارد، نقض حقوق شهروندی و بشر تلقی می شود.»