جایگاه کمرنگ طنز در نگاه مستندسازان ایرانی

او با اشاره به اینکه اطلاعات کمی از سینمای ایران دارد، افزود: شناخت من از سینمای ایران بیشتر به واسطه‌ی فیلمسازی چون عباس کیارستمی است که در سطح بین‌الملل شناخته شده بود و همچنین افرادی مثل اصغر فرهادی که فیلم‌های «جدایی» و «گذشته» او را دیده‌ام. با این حال با هدف شناخت سینمای ایران بویژه سینمای مستند به جشنواره حقیقت آمدم و فکر می‌کنم فرصت خوبی برای ارتباط‌گیری وجود دارد.

این مدیر سینمایی ادامه داد: 20 سال قبل اگر می‌خواستید سینمای مستند ایران را کشف کنید و بشناسید باید به جاهای خاصی می‌رفتید تا یکسری دی‌وی‌دی پیدا کنید، اما الان فرصت بیشتری برای پیدا کردن آن‌ها وجود دارد. بنابراین آنچه در این لحظه جالب است همین کتابخانه‌ی بزرگی است که می‌توانیم از طریق آن فیلم‌های مستند را ببینیم و البته هنوز به افرادی نیاز داریم که ما را در دیدن و شناخت این فیلم‌ها راهنمایی کنند.

پاورز درباره شناخت کم خود از سینمای مستند ایران گفت: یکی از ترس‌های من این بود که پس از آمدن به ایران با چنین سوالی مواجه شوم و از میزان کم شناخت خودم خجالت‌زده شوم، اما فکر می‌کنم کم عرضه شدن آثار ایرانی یکی از دلایلی باشد که سینمای مستند ایران زیاد شناخته نشده است، به همین دلیل باید تعاملی وجود داشته باشد تا این آشنایی بیشتر  اتفاق بیفتد. ضمن اینکه به نظر می‌رسد سفر کردن برای ایرانی‌ها کمی سخت باشد تا از این طریق بیشتر بتوانند آثارشان را معرفی کنند.

او اضافه کرد:‌ البته نکته جالبی که در این‌باره وجود دارد این است که امروزه با توجه به همان موضوع دیجیتال که اشاره کردم فیلمسازان می‌توانند بدون حضور خود آثارشان را از مرزها خارج کنند و جشنواره‌ی سینما حقیقت هم نقش مهمی را برای تبادل فرهنگی و سینمایی ایفا می‌کند؛ مخصوصا اینکه از همکاران دیگرم که آشنایی بیشتری با این جشنواره دارند شنیده‌ام که جشنواره سینما حقیقت چطور در حال بزرگ شدن است.

مدیر فستیوال مستند نیویورک درباره اینکه گاهی گفته می‌شود بومی بودن سینمای مستند ایران باعث کمتر شناخت شدن آن است، توضیح داد: این موضوع فقط مخصوص سینمای مستند ایران نیست بلکه هر کشوری می‌تواند چنین ویژگی داشته باشد و مسائل بومی خود را مطرح کند، اما نکته اینجاست که وقتی یک فیلمساز می‌خواهد فیلمی را بسازد از همان ابتدا می‌تواند انتخاب کند که چه کسی بیننده‌اش باشد. اگر قرار باشد فقط برای ایرانی‌ها فیلم بسازد لازم نیست به یکسری مسائل جزئی بپردازد چون همه از آن اطلاع دارند ولی اگر قرار باشد مخاطب گسترده‌تری را در نظر بگیرد، لازم است برای فهم و درک بیشتر، جزئیاتی را وارد کار کند.

تام پاورز وی درباره مستندهای سیاسی مایکل مور که در ایران مردم بیشتری با آن آشنایی دارند و کارکرد و تأثیر این گونه مستندها برای بیان مسائل سیاسی و اجتماعی و جذب مخاطب اظهار کرد: فکر می‌کنم نبوغ مایکل مور این بود که طنز و شوخی را به مستندهایش وارد کرد. من در مدتی که در ایران بودم و با فیلمسازان ایرانی صحبت می‌کردم، متوجه شدم فیلم‌های مستند ایرانی معمولا سوژه‌های سختی دارند و استفاده از طنز می‌تواند در آن‌ها یک نکته‌ی مثبت تلقی شود، اما میزان آن خیلی کم است. در واقع وقتی با فیلمسازان ایرانی صحبت کردم، متوجه شدم آن‌ها نگاه طنازانه‌ای به موضوعات مختلف و جدی دارند، اما وقتی کار می‌کنند و فیلم می‌سازند کمتر چنین نگاهی را به کار می‌بندند.

او درباره علاقه‌مند مردم به تماشای فیلم‌های مستند گفت: به نظر می‌رسد تعداد مخاطبان سینمای مستند روند رو به رشدی را طی می‌کنند به طوری که مثلا 20 سال قبل وقتی حرف از مستند می‌شد، مردم فکر می‌کردند باید یک اثر خسته‌کننده‌ای را تماشا کنند و به همین دلیل از آن دوری می‌کردند، اما امروز بیننده‌ها آنقدر فیلم دیده‌اند که متوجه شده‌اند مستند به اندازه‌ی سینمای داستانی می‌تواند جذاب و جالب باشد.

وی افزود: من در حال حاضر پادکست‌ی به نام «Pure Non-Fiction» دارم که مخاطبان زیادی دارد در حالی که مستند سال‌ها قبل به اندازه‌ی الان مخاطب نداشت، حتی وقتی سوار هواپیما می‌شویم هم در میان فیلم‌هایی که به مخاطب ارائه می‌شود یک گزینه برای مستند وجود دارد و این نشان می‌دهد که این نوع آثار هم جایگاه و مخاطب خود را پیدا کرده‌اند. شاید یکی از دلایلی این جذابیت واقعی بودن کاراکترها و احساسات باشد.

این مدیر سینمایی ادامه داد: در حال حاضر تماشاگران مستند در آمریکا روز به روز بیشتر می‌شوند به طوری که در نیویورک مرکزی با پنج سالن وجود دارد که در سال بیشتر از 100 فیلم مستند در آن اکران می‌شود. همچنین برای اینکه یک فیلم وارد پروسه‌ی انتخاب اثر در اسکار شود باید حداقل یک هفته در لس‌آنجلس یا نیویورک نمایش داده شود و امسال 145 فیلم مستند به اسکار وارد شدند که نشان می‌دهد در این مرکز امسال حداقل 145 فیلم اکران شده است.

وی اضافه کرد: البته موضوع اکران مستند در آمریکا فقط به سالن‌های سینما محدود نمی‌شود، چرا که بخشی دیگر در شبکه‌های تلویزیونی نمایش داده می‌شود و برخی دیگر هم به صورت دیجیتال در آمازون و نت فلیکس پخش می‌شوند.

تام پاورز در پایان این گفت‌وگو با اشاره به اینکه دوست دارد حتما باز هم به جشنواره حقیقت بیاید، گفت: من پس از پایان این جشنواره تعدادی فیلم که از فیلمسازان ایرانی دریافت کرده‌ام را با خود می‌برم که ممکن است برخی از آن‌ها امکان حضور در جشنواره تورنتو را داشته باشند، البته این جشنواره با وجود تنوع زیاد، خیلی سخت آثار را انتخاب می‌کند، اما ممکن است فستیوال‌های دیگری که همکارانم در آن‌ها مدیریت می‌کنند امکان نمایش این مستندها را داشته باشند، به همین دلیل تصور می‌کنم حضور در اینجا و ارتباط با فیلمسازان ایرانی فرصت خوبی برای این نوع تبادل فرهنگی بوده است.

منبع: ایسنا