محقق خراسانی؛ خطیبی که شنونده را میخکوب سخنان خود می کرد

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این خاطره به بخشی از حیات محمد عیسی محقق خراسانی از بزرگان ملت افغانستان پرداخته است که در چهاردهم شوال 1420 رحلت کرد.

در سال 1351 خورشیدی، که هنوز به سن بلوغ و تکلیف نرسیده بودم و در حوزۀ علمیۀ بزرگ نجف اشرف کتاب جامع المقدمات و سیوطی می خواندم، می دیدم طلاب جوانتر و بزرگتر که مشغول تحصیل در سطوح بالاتر از ما بودند، در مناسبت های دهۀ عاشورا یا اربعین یا ماه رمضان و مناسبت های مذهبی دیگر، گروه گروه و با اشتیاق و علاقۀ فراوان، به محافل و مجالس سخنرانی می شتافتند تا به سخنرانی خطیب نامور حوزۀ نجف گوش فرا دهند یا سخنرانی های او را ثبت کنند تا بعد در اطاق آورده باربار بشنوند یا حتی از سبک سخنرانی ایشان تقلید کنند یا جملات ایشان را حفظ کنند.

این سخنران نامور، نبود جز خداوندگار کلام و سخن و دریای مواج اندیشه و علم و معرفت محمدعیسی محقق خراسانی (قاسمی) که در میان عرب و عجم و ایرانی و افغانستانی و ملت های دیگر، سرآمد فن خطابه بود و به فارسی و عربی و با فصاحت بی نظیر و محتوای عالی علمی و با سبک خاص خود سخنرانی می کرد و شنونده را بدون این که احساس خستگی کند، برای ساعت ها میخکوب می کرد و حتی شخصیت هایی مانند امام خمینی و آیت الله خویی و رجال علمی دیگر حوزۀ علمیۀ نجف، زیر سخنرانی ایشان تا آخر می نشستند و با دقت گوش می دادند.

آن سال ها در حوزۀ علمیۀ نجف یک نوع رقابت شدید بین علما و طلاب کشورهای مختلف، از نگاه جایگاه علمی و فرهنگی آغاز شده بود و خیلی ها نسبت به طلاب افغانستان که اکثریت از مردم محروم هزاره بودند و سابقۀ حضور بیشتر از دو یا سه دهه در حوزه نداشتند، با دید منفی یا حقارت می نگریستند و این ها را از هر جهت برای خود رقیب نمی دانستند؛ اما برعکس این تصور، علما و طلاب افغانستانی در آن دوره بسیار خوش درخشیدند و در میدان علوم دینی تا حد زیادی گوی سبقت را ربودند و در آن سال ها بهترین و بی نظیرترین آثار علمی و پژوهشی را تولید کردند.

این دوره واقعاً یکی از ماندگارترین تجربیات علمی و از درخشان ترین دوره های رشد علمی علما و طلاب هزاره در عرصۀ علوم دینی و حوزوی است که نظیر آن، نه قبل از آن سابقه داشته و نه بعد از آن تکرار شده است. جالب است اکثر مؤلفان آن آثار از نگاه سنی در آن تاریخ، در سنین کمتر یا چیزی بیشتر از سی سالگی یعنی در عنفوان جوانی هستند، ولی آثاری را خلق کرده اند که همگی در سطح تخصص و فوق تخصص و در حد اجتهاد قرار دارند.

کتاب پنج جلدی «محاضرات» از آیت الله محمداسحاق فیاض به عنوان بهترین کتاب در دروس عالی خارج اصول در سال 1341 خورشیدی، کتاب «مصباح الاصول» از آیت الله سید سرور واعظ، کتاب «صراط الحق» از آیت الله محسنی، کتاب های «الیتیمه»، «هدایت المنطق»، «سلم الصعود» و «الکفاح الاسلامی فی مشکلة الفقر» از آیت الله محقق خراسانی در سال 1345 خورشیدی، کتاب «تحریر العروه» از آیت الله محقق کابلی در سال 1344، کتاب هفت جلدی «المدرس الافضل» از علامه محمدعلی مدرس افغانی به عنوان یک دایرة المعارف ادبیات عربی و کتاب «الکلام المفید» و «مکررات المدرس» ایشان در سال 1346 خورشیدی، کتاب چهار جلدی «المفصل» در شرح مطول از علامه شیخ موسی بامیانی در همان سال ها منتشر شدند و ده ها کتاب کوچک و بزرگ دیگر که نشان دهندۀ توان بالای علمای افغانستانی بودند. برخی از این آثار با این که اکنون در حدود 60 سال از تألیف و چاپ آن ها سپری می شود؛ اما هنوز هم در موضوع خود، منحصربه فرد بوده و پیوسته در حوزات علمیه مورد استفاده اند.

محقق خراسانی از آن دسته افرادی بود که در این رقابت، در ایام جوانی یعنی در سن سی سالگی به عنوان مرد علم و قلم و سخن، چهرۀ درخشانی از خود نشان داد و علاوه بر تألیف کتاب هایی که پیشتر یاد شدند، کتاب کوچکی به نام «المؤلفون الافغانیون المعاصرون» نوشت و در این کتاب بیش از بیست تن از علمای افغانستانی مقیم حوزۀ علمیۀ نجف را که در میدان تألیف قدم گذاشته و کتاب نوشته بودند، به معرفی گرفت. ایشان همگی را تشویق می کرد که شما هیچ کمی و کاستی از هیچ قوم و گروه دیگری ندارید و باید همت کنید، علم بیاموزید و به تحقیق و تألیف رو آورید.

برشی از یادنامه مرحوم خراسانی