جی پلاس/ به مناسبت سالروز ولادت؛
سلیمان بن عبدالله ماحوزی که بود و چرا به این نام شهرت داشت؟
سلیمان بن عبدالله ماحوزی ستراوی ملقب به محقق بحرانی در نیمه رمضان سال ۱۰۷۵ در بحرین متولد شد. او را محدث، رجال شناس و فقیه شیعی می دانند که ریاست حوزه علمیه بحرین را بر عهده داشت.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی سلیمان بن عبدالله ماحوزی اختصاص دارد.
زندگینامه سلیمان بن عبدالله ماحوزی
سلیمان بن عبدالله ماحوزی (۱۰۷۵-۱۱۲۱ق) معروف به محقق بحرانی مُحَدِّث، رجال‌شناس و فقیه شیعه. وی در زمان خود ریاست دینی بحرین را بر عهده داشت.
او در فقه دارای فتاوای خاص مانند وجوب قنوت، وجوب عینیِ نماز جمعه و نجس نشدن آب قلیل به واسطه تماس با نجاست است. ماحوزی شاعر نیز بود و در مدح امام علی(ع) و در رثای امام حسین(ع) شعر سرود.
ماحوزی در علوم رجال، تراجم، کلام و فقه دارای آثاری است که مشهورترین آن معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال در علم رجال است. از دیگر آثار او کتاب الاربعون حدیثا فی اثبات امامة امیرالمؤمنین(ع) است که در اثبات امامت امام علی(ع) نگاشته است.
اطلاعات فردی
نام کامل سلیمان بن عبدالله ماحوزی سِتْراوی
لقب محقق بحرانی
تاریخ تولد ۱۵ رمضان ۱۰۷۵ق
محل زندگی بحرین
تاریخ وفات ۱۷ رجب ۱۱۲۱ق
محل دفن روستای دونج در بحرین
شهر وفات بلاد القدیم
اطلاعات علمی
استادان سلیمان بن علی بن سلیمان بحرانی، صالح بن عبدالکریم بحرانی
شاگردان احمد بن ابراهیم بحرانی، عبدالله بن صالح سماهیجی
محل تحصیل حَجْر (نزدیک یمامه)
اجازه روایت از علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی
اجازه روایت به احمد بن علی بن سلیمان ابی‌ظیبه، محمد بن سعید مقابی
تألیفات معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال،
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی ریاست دینی بحرین
زندگینامه
سلیمان بن عبدالله بَحْرانی ماحوزی سِتْراوی معروف به محقق بحرانی،[۱] در ۱۵ رمضان سال ۱۰۷۵ق، در ماحوز[۲] یکی از روستاهای بحرین[۳] به دنیا آمد. کنیه او ابوالحسن و لقبش شمس‌الدین بود.[۴] نسب وی سلیمان بن عبدالله بن علی بن حسن بن احمد بن یوسف بن عَمّار بَحْرانی[۵] و پدر او عبدالله ماحوزی از عالمان شیعه بوده است.[۶]
اصالت سلیمان ماحوزی از روستای خارجیه یکی از روستاهای سِتْره در بحرین است.[۷] وی در روستای ماحوز و پس از آن، در «بلاد القدیم» ساکن بود.[۸] بلاد القدیم یکی از شهرهای مهم بحرین بود که عالمان، بزرگان و تاجران در آن ساکن بودند.[۹]
ماحوزی در ۴۴ سالگی،[۱۰] در ۱۷ رجب سال ۱۱۲۱ق، در «بلاد القدیم» درگذشت و در روستای دونج از روستاهای ماحوز،[۱۱] در مقبره میثم بن معلی جد میثم بحرانی دفن شد.[۱۲]
فعالیت‌های علمی
سلیمان ماحوزی در هفت سالگی قرآن را حفظ و از ده سالگی تحصیل علوم اسلامی را آغاز کرد.[۱۳] او دوران تحصیل را در حَجْر (نزدیک یمامه) گذراند.[۱۴] به نقل از آقابزرگ تهرانی و به گفته خود وی، او قبل از سن پانزده سالگی رساله‌ای فقهی نگاشت.[۱۵]
ریاست دینی بحرین در زمان وی به او رسید.[۱۶] بیشترین علم او در حدیث و رجال [۱۷] دانسته شده و رجال‌شناسان پس از او، از اقوال وی بهره برده‌اند.[۱۸] او را متکلم،[۱۹] شاعر و خطیب[۲۰] نیز شمرده‌اند.
شعری از ماحوزی در محبت به امام علی(ع)
اِنّی و اِن لَمْ یَطُبْ بَیْنَ الْوَریٰ عَمَلی فَلَسْتُ اَنْفَکُّ مَهْما عِشْتُ عَنْ اَمَلی
و کَیْفَ اَقْنُطُ مِنْ عَفْوِ الاِلٰهِ و لی وَسیلَةٌ عِنْدَهُ حُبُّ الاِمامِ عَلی[۲۱]
هر چند عملم میان مردم خوب نیست ولی همیشه در زندگی امیدوار هستم.
چگونه از آمرزش خدا ناامید باشم، در حالی که وسیله من نزد او محبت به امام علی(ع) است.
فتاوای فقهی
سید محسن امین، نویسنده کتاب اعیان الشیعه، با توجه به نام رساله‌های فقهی سلیمان ماحوزی، او را دارای برخی فتواهایِ شاذ (متفاوت با قول مشهور) دانسته است.[۲۲] برخی از آن عنوان‌ها چنین است: وجوب قنوت،[۲۳] وجوب عینیِ نماز جمعه، وجوب غسل جمعه[۲۴] و عدم انفعالِ آب قلیل (نجس نشدن آب قلیل به واسطه تماس با نجاست).[۲۵]
به گفته صاحب حدائق، از کتاب العشرة الکاملة نوشته سلیمان ماحوزی فهمیده می‌شود او معتقد به قول اجتهاد است (اصولی است)؛ البته به گفته وی، ماحوزی در مطالب پایان کتاب به اندیشه اخباری‌ها نزدیک شده است.[۲۶]
استادان
سلیمان بن عبدالله ماحوزی علوم دینی را از عالمان بحرین فرا گرفت.[۲۷] برخی از آنها عبارتند از:
سلیمان بن علی بن سلیمان بحرانی؛ او را بزرگترین استاد وی دانسته‌اند.[۲۸]
صالح بن عبدالکریم بحرانی،[۲۹] که مدت زیادی شاگرد وی بوده و از او روایت نقل کرده است.[۳۰]
محمد بن ماجد بن مسعود ماحوزی، که مدت زیادی در درس او حاضر شده[۳۱] و از او اجازه روایت نیز دریافت کرده است.[۳۲]
احمد بن یوسف خطی، که با او مناظراتی داشته[۳۳] و اجازه روایت نیز از او گرفته است.[۳۴]
ماحوزی همچنین از علامه مجلسی،[۳۵] سید هاشم بحرانی نویسنده تفسیر البرهان،[۳۶] و سلیمان بن علی بن راشد شاخوری از عالمان بحرین[۳۷] اجازه روایت دریافت کرده است.
شاگردان
بیشتر علومی که سلیمان ماحوزی تدریس می‌کرد حدیث و رجال بود.[۳۸] او دارای شاگردان زیادی دانسته شده[۳۹] که برخی از آنها پس از سلیمان ماحوزی ( هر کدام در زمان خود)، ریاست دینی بحرین را به عهده گرفته‌اند؛[۴۰] نام آنها چنین است:
احمد بن ابراهیم بحرانی پدر صاحب حدائق: به گفته صاحب حدائق او مشهورترین شاگرد ماحوزی بوده است.[۴۱]
عبدالله بن صالح سماهیجی بحرانی[۴۲] به نقل از خود وی، او یکی از شاگردان خصوصی و نزدیک به سلیمان ماحوزی بوده است.[۴۳]
حسین بن محمد بن جعفر بحرانی (درگذشت ۱۱۸۱ق)[۴۴]
احمد بن عبدالله بن حسن بلادی بحرانی (درگذشت ۱۱۳۷ق)[۴۵]
عبدالله بن علی بن احمد بلادی[۴۶]
او برای عالمان زیادی مانند احمد بن علی بن سلیمان ابی‌ظیبه، محمد بن سعید مقابی و محمدرفیع بیرمی لامی اجازه روایت صادر کرد.[۴۷]
آثار
ماحوزی دارای بیش از هشتاد کتاب و رساله در موضوعات رجال، تراجم، کلام، فقه، اصول فقه، فلسفه، اخلاق، ادبیات عرب و شعر است.[۴۸]
کتاب معراج اهل الکمال
مِعْراجُ اَهْلِ الْکَمال اِلی مَعْرِفَةِ الرِّجال شرح، تصحیح و ترتیب کتاب الفهرست نوشته شیخ طوسی در علم رجال است.[۴۹] راویان به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده؛[۵۰] البته این شرح ناتمام مانده و تنها حرف‌های الف و باء نوشته شده است.[۵۱]
از این کتاب رجال‌شناسان متأخر و معاصر بهره برده[۵۲] و احمد بن ابراهیم بحرانی، پدر صاحب حدائق، آن را شرح کرده است.[۵۳]
دیگر آثار
بُلْغَةُ المُحَدِّثین،[۵۴] در علم رجال، الاَرْبَعون حدیثا فی اثبات امامة امیرالمؤمنین(ع)، در اثبات امامت امام علی(ع)[۵۵] فهرست آل بابَوَیه و علماء البحرین[۵۶] در تراجم و رسالة السُّلّافَةِ البَهِیة فی الترجمة المیثمیة[۵۷] شرح حال میثم بحرانی، از دیگر آثار او است که به چاپ رسیده است. او مرثیه‌هایی نیز در رثای امام حسین(ع) سروده است.[۵۸]
پانویس
1. مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۱، مقدمه، ص۲۹.
2. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷ و ۸.
3. موسوی شفتی، غرقاب، ۱۴۳۰ق، ص۱۴۹.
4. بحرانی، انوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۰.
5. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷.
6. بحرانی، انوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۸.
7. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷.
8. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷.
9. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۲.
10. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
11. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۸.
12. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۴.
13. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۸.
14. انصاری، «بحرانی سلیمان بن عبدالله بن علی ماحوزی ستراوی»، ج۱، ص۵۵۹ به نقل از سماهیجی، منیة الممارسین، نسخه خطی کتابخانه آیت‌الله نجفی مرعشی، ش۱۰۱۸.
15. آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۸۱.
16. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷.
17. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۸.
18. برای نمونه نگاه کنید به مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۸۲؛ کنی تهرانی، توضیح المقال فی علم الرجال، ۱۴۲۱ق، ص۱۰۶.
19. لجنة العلمیة فی مؤسسة الامام الصادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۲۷۳.
20. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۸.
21. بحرانی، انوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۷.
22. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۳۰۴.
23. بحرانی، انوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۵.
24. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماء البحرین، ۱۴۰۴ق، ص۷۸.
25. آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۳۴.
26. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۱۰.
27. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۷.
28. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۴.
29. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.
30. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۴ و ۱۵.
31. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۷.
32. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.
33. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۴.
34. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.
35. بحرانی، انوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۵.
36. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.
37. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۷.
38. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۵.
39. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۵.
40. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
41. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
42. خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۵۴.
43. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۷.
44. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
45. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
46. بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ص۹.
47. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۵.
48. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماءالبحرین، ۱۴۰۴ق، مقدمه، ص۱۶–۲۰.
49. رحمان ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۱.
50. بحرانی، معراج اهل الکمال، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴.
51. مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، مقدمه، ص۳۰.
52. برای نمونه نگاه کنید به اعرجی کاظمی، عدة الرجال، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۳۲؛ استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۱، مقدمه، ص۱۲۴.
53. بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۳.
54. بحرانی، معراج اهل الکمال، ۱۳۷۰ش.
55. بحرانی، الاربعون حدیثا فی اثبات امامة امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۷۵ش.
56. بحرانی، فهرست آل بابویه و علماء البحرین، ۱۴۰۴ق.
57. بحرانی، السلافة البهیة فی الترجمة المیثمیة، ۱۴۳۰ق.
58. آزاد کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰۴.
منابع
آزاد کشمیری، محمدعلی بن محمدصادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء (شرح حال علمای شیعه قرن‌های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری)، به تصحیح هاشم محدث، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۷ش.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، گردآوری احمد بن محمد حسینی، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، به تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
اعرجی کاظمی، محسن بن حسن، عدة الرجال، به تحقیق مؤسسه الهدایه لاحیاء التراث، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
امین، محسن، اعیان الشیعة، به تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
انصاری، محمدرضا و یحیی رهایی، «بحرانی سلیمان بن عبدالله بن علی ماحوزی ستراوی»، در دانشنامه جهان اسلام، بی‌جا، بنیاد دائرة المعاراف اسلامی، بی‌تا.
بحرانی، سلیمان بن عبدالله، السلافة البهیة فی الترجمة المیثمیة، به کوشش محمود غریفی، بی‌جا، دار حفظ التراث البحرانی، ۱۴۳۰ق.
بحرانی، سلیمان بن عبدالله، فهرست آل بابویه و علماء البحرین، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، به اهتمام محمود مرعشی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
بحرانی، سلیمان بن عبدالله، معراج أهل الکمال إلی معرفة الرجال، به تحقیق مهدی رجایی، به ضمیمه بلغة المحدثین، به تحقیق عبدالزهراء عویناتی، نشر عبدالزهراء العویناتی، ۱۴۱۲ق.
بحرانی، علی بن حسن، انوار البدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، به تصحیح محمدعلی بن محمدرضا طبسی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۷ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، لولوة البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، به تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، قم، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، بی‌تا.
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، به تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، دهقانی (اسماعیلیان)، ۱۳۹۰ق.
رحمان ستایش، محمدکاظم، آشنایی با کتب رجالی شیعه، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، به تحقیق کامل سلمان جبوری، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۲ق.
صدر، حسن، تکلمة امل الآمل، به تحقیق حسینعلی محفوظ و دیگران، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
کنی تهرانی، علی، توضیح المقال فی علم الرجال، به تحقیق محمدحسین مولوی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۴۲۱ق.
لجنه العلمیه فی مؤسسه الامام الصادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، به مقدمه جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۴ق.
مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، به تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، به تحقیق محی‌الدین مامقانی و محمدرضا مامقانی، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
موسوی شفتی، محمدمهدی بن محمدعلی، غرقاب، با مقدمه هادی نجفی، به تحقیق مهدی باقری سیانی و محمود نعمتی، اصفهان، کانون پژوهش، ۱۴۳۰ق.
دیدگاه تان را بنویسید