سطرهایی از زندگی محمد بن سلیمان تنکابنی، صاحب قصص العلما

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی محمد بن سلیمان تنکابنی اختصاص دارد.

زندگینامه محمد بن سلیمان تنکابنی

محمد بن سلیمان تُنِکابُنی(۱۲۳۴ یا ۱۲۳۵- ۱۳۰۲ق)، از عالمان شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری است، که آثاری در فقه، تفسیر، رجال و... نگاشته است، مهم‌ترین اثر او قصص العلماء است که شرح حال ۱۵۳ تن از عالمان شیعی را در بردارد، این کتاب بارها به چاپ رسیده است.

تنکابنی نزد سید ابراهیم قزوینی، محمد حسن نجفی و... شاگردی کرد، وی با سید محمد باقر خوانساری هم مباحثه بود.

اطلاعات فردی

محمد بن سلیمان تُنِکابُنی

نام کامل محمد بن سلیمان تُنِکابُنی

تاریخ تولد ۱۲۳۴ یا ۱۲۳۵

تاریخ وفات ۱۳۰۲ق

محل دفن سلیمان آباد تنکابن

شهر وفات تنکابن

خویشاوندان سرشناس سلیمان بن محمد رفیع تنکابنی

اطلاعات علمی

استادان سید ابراهیم قزوینی، محمد حسن نجفی، سیدمحمدباقر شَفتی، ملا آقا دربندی

شاگردان سید علی قزوینی، سید احمد کیسُمی، شیخ محمد طهرانی

اجازه اجتهاد از سید ابراهیم قزوینی، محمد حسن نجفی، سیدمحمدباقر شَفتی، ملا آقا دربندی

تألیفات قصص العلماء، شرح مفتاح الفلاح، بدایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، آداب المناظره، لسان الصدق، توشیح التفسیر...

خاندان و زندگی

وی در ۱۲۳۰[۱] ۱۲۳۴ یا ۱۲۳۵ق به دنیا آمد[۲] خاندان او از علما بودند و پدرش، میرزا سلیمان تنکابنی، و مادرش از سادات امام جمعه اصفهان بود[۳] هیچ‌یک از منابع، و حتی خود تنکابنی در قصص، به محل تولدش اشاره نکرده‌اند. شاید اشتهار او به تنکابنی حاکی از محل تولدش باشد.

تنکابنی به گفته پسرش در ۲۸ جمادی‌الثانی ۱۳۰۲ درگذشت و در روستای سلیمان‌آباد تنکابن به خاک سپرده شد.[۴]

تحصیل

وی کودکی و نوجوانی را در تنکابن گذراند و ادبیات عربی و منطق را نزد پدر و دو دایی خود فرا گرفت. بعد از فوت پدرش، برای ادامه تحصیل به عراق رفت.

استادان

تنکابنی، فقه، اصول و رجال را عمدتاً نزد سید ابراهیم موسوی قزوینی، صاحب ضوابط الاصول، آموخت و در درس استادانی چون شیخ محمدحسن نجفی صاحب جواهرالکلام، زین العابدین مازندرانی و سیدمحمدباقر شَفتی و ملا آقا دربندی حاضر شد و از ایشان و استادان دیگر اجازه روایت گرفت.[۵]

مباحثه

تنکابنی با علمایی چون محمد باقر خوانساری، مؤلف روضات الجنّات، هم مباحثه بود[۶]

شاگردان

سید علی قزوینی از علمای معروف قزوین و از خویشان صاحب ضوابط

آقا سید احمد کیسُمی

حاج شیخ محمد طهرانی.[۷]

آثار

قصص العلماء اثر تنکابنی

تنکابنی در زمینه‌های علمی مختلفی چون ادبیات عربی، شعر، اصول فقه، فقه، درایه، تفسیر، کلام و فلسفه آثاری شامل تألیف، شرح، حاشیه و ترجمه دارد که بنا بر نقل خود او به بیش از ۱۷۱ اثر می‌رسد.[۸]

قصص العلماء

مشهورترین اثر تنکابنی کتاب قصص العلماء است[۹] تبریزی خیابانی [۱۰] این کتاب را ستوده است.[۱۱] این کتاب به زبان فارسی نگاشته شده است و زندگینامه ۱۵۳ تن از علمای شیعه را دربر دارد که بیشتر آنان از مشایخ اجازه و اصحاب تألیف قرن سوم تا اواخر قرن سیزدهم‌اند و بیش از شصت درصد آنان به دوره صفویه و پس از آن تعلق دارند. شرح حال شمار زیادی از عالمان نیز به مناسبت ذکر شده است.[۱۲] تنکابنی چهارمین زندگینامه را به معرفی تفصیلی خود و آثارش اختصاص داده است.[۱۳]

دیگر آثار

شرح مفتاح الفلاح شیخ بهائی

بدایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام

آداب المناظره

لسان الصدق، در علم اصول

شرح بر وجیزة شیخ بهایی، در علم درایه

تعلیقه بر قوانین

رسالة فی غُسل الجُنُب[۱۴]

رساله فاطمیه با موضوع کرامات حضرت معصومه [۱۵]

الفوائد الرضویه، منظومه‌ای در اثبات نبوت پیامبر اکرم(ص)، و رد یهود و نصارا.[۱۶]

حاشیه بر کتاب ریاض معروف به شرح کبیر

شرح صحیفه سجادیه[۱۷]

الفوائد فی اصول الدّین

منظومة الفیه، درباره نبوت خاصه

فقه منظوم به زبان عربی

توشیح التفسیر. از این میان چهار اثر اخیر به چاپ رسیده است.[۱۸]

پانویس

1. آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۷، ص۱۰۶

2. تنکابنی، ص۷۳ـ۷۴

3. تنکابنی، ص۳۵،۷۱،۷۳

4. مدرّس تبریزی، ج۳، ص۳۸۱؛ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۷، ص۱۰۷، به درگذشت او پیش از ۱۳۰۴، و در ۱۳۰۲اشاره می‌کند.

5. تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳

6. آقابزرگ طهرانی، ج۱۷، ص۱۰۷، تنکابنی، ص۷۱

7. تنکابنی، ص۸۹ ـ۹۰؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳

8. تنکابنی، ص۸۱ـ۸۸

9. تبریزی خیابانی، ص۱۲؛ مدرّس تبریزی، ج۳، ص۳۸۱.

10. تبریزی خیابانی، ص۱۲.

11. قس اعتمادالسلطنه، ص۲۱۲ که قصص العلماء را بی‌اعتبار می‌داند.

12. تنکابنی، ص۴۵۴.

13. تنکابنی، ص۷۰ـ۹۱.

14. آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۷،ص۱۰۷

15. آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۷، ص۱۰۷

16. آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۶، ص۱۵۴، ج۱۷، ۱۰۷

17. پایگاه تخصصی صحیفه سجادیه

18. تنکابنی، ص۸۱ـ۸۸؛ بغدادی، ج۲، ستون۳۹۲؛ آقابزرگ طهرانی، ج۱۶، ص۱۳۵

منابع

آقابزرگ طهرانی، الذریعه، دارالاضوا، بیروت.

محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر والآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج۱، تهران، ۱۳۶۳ش.

اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، در حاجی خلیفه، ج۶.

علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصرین، چاپ سنگی تهران، ۱۳۶۶ق.

محمد بن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا.

مدرس تبریزی، میرزا محمد علی، ریحانة الادب، انتشارات خیام، ۱۳۶۹ش.

منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام