چند سطری از زندگی میر حامد حسین، صاحب عبقات الانوار

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی میر حامد حسین هندی اختصاص دارد.

 

زندگینامه میر حامد حسین هندی

سید مهدی ابوظفر معروف به میرحامدحسین هندی (۱۲۴۶-۱۳۰۶ق) از سادات و علمای شیعه قرن سیزدهم در هند است. میرحامد حسین آثاری در دفاع از تشیع از جمله چندین ردیه بر کتاب‌های ضدشیعی نگاشت. مشهورترین کتاب او عبقات الانوار است که آن را با هدف اثبات امامت و دفاع از ولایت امیرالمومنین علیه السلام نوشته است.

 

اطلاعات فردی

میرحامدحسین هندی

زادروز ۵ محرم ۱۲۴۶ق

زادگاه لکهنو هند

درگذشت ۱۸ صفر ۱۳۰۶ق

محل زندگی هند

استادان سید محمدقلی موسوی هندی

آثار عبقات الانوار

الشریعة الغرّاء

شوارق النصوص

اسفار الانوار

خویشاوندان سید محمدقلی موسوی هندی

 

زندگی‌نامه

اسم میرحامدحسین، سید مهدی و کنیه‌اش ابوظفر بوده است. گفته شده پدرش سید محمدقلی موسوی هندی، او را به نام جدش، حامدحسین شهرت داد.[۱] میرحامدحسین در میروت از توابع دهلی[۲]هند در ۵ محرم ۱۲۴۶ق/۱۲۱۰ش به دنیا آمد.[۳] نسبش از جانب پدر با ۲۷ واسطه به امام موسی بن جعفر علیهما السلام می‌رسد.

 

درگذشت

میر حامد حسین در ۱۸ صفر ۱۳۰۶ق درگذشت و در حسینیه جناب غفران‌مآب دفن شد. پس از انتشار خبر وفاتش، در عراق مجالسی در سوگ وی برپا شد.

 

تحصیلات و خدمات علمی

میرحامدحسین، تعلیم را از شش سالگی با رفتن به مکتب‌خانه آغاز کرد. به گفته پدرش در ۱۷ ربیع‌الاول ۱۲۵۲ق به مکتب رفت و نزد شیخ کرمعلی خواندن را شروع کرد.[۴] امّا پس از مدت کوتاهی پدرش عهده‌دار تعلیم وی شد و تا ۱۴ سالگی مبادی علوم و علم کلام را از وی آموخت.[۵]

 

او مقامات حریری و دیوان مُتنبّی را نزد مولوی سید برکت علی حنفی و نهج البلاغه را نزد مفتی سید محمدعباس تستری خواند. علوم شرعیه را نزد سلطان العلماء سید محمد بن دلدارعلی و برادر وی سید العلماء سید حسین بن دلدارعلی -که هر دو از علمای بزرگ شیعه در هند بودند- و علوم عقلیه را نزد فرزند سید مرتضی سید العلماء، ملقب به خلاصة العلماء فرا گرفت.

 

او بر کتاب مناهج التدقیق که از تصنیفات استادش سید العلماء بود، حاشیه نوشت. سپس به تصحیح و نقد تصانیف پدرش از جمله فتوحات حیدریه، رساله تقیه و تشیید المطاعن پرداخت. و استقصاء الافحام را در رد کتاب منتهی الکلام مولوی حیدرعلی فیض‌آبادی نگاشت در حالی که مؤلف کتاب می‎گفت کسی نمی‌تواند جواب کتاب مرا بنویسد. پس از آن به تألیف کتاب شوارق النصوص پرداخت و سپس مشغول تألیف عبقات الأنوار شد.

 

در سال ۱۲۸۲ق عازم سفر حج و سپس عتبات عالیات شد و پس از بازگشت حاصل کار علمی خود را در قالب کتاب أسفار الانوار عن وقایع أفضل الاسفار گردآورد.

 

گفته شده بر اثر نوشتن بسیار، دست راستش از کار افتاد و در اواخر با دست چپ می‌نگاشت.[۶] و گاهی املا می‌کرد و دیگران می‌نوشتند. همچنین گفته شده در اواخر عمر نمی‌توانست بنشیند و به پشت می‌خوابید، کتاب را روی سینه‌اش می‌گذاشت و مطالعه می‌کرد یا می‌نوشت.[۷]

 

کتابخانه او (کتابخانه ناصریه) در لکهنو کتب شیعه و غیرشیعه بسیاری را جمع کرده است. صاحب اعیان الشیعه تعداد کتاب‌ها را بیش از سی هزار کتاب خطی و چاپی می‌شمارد.[۸] میرزا احمد کاظمینی تعداد کتب را بیش از چهل و یک هزار ذکر کرده است۔[۹] این کتابخانه همچنان پابرجاست.

 

آثار

میرحامدحسین تألیفات زیادی در موضوعات گوناگونی دارد. برخی کتاب‎های وی، پاسخ به ردیه‎هایی علیه مذهب تشیع است. او در کلام، فقه، سفرنامه، شعر و... کتاب نگاشته است. مشهورترین کتاب او «عبقات الانوار» است. رجالیان شیعه از جمله آقا بزرگ تهرانی[۱۰] سید محسن امین[۱۱] و صاحب ریحانه الادب[۱۲] از میرحامدحسین تمجید کرده‌اند. گفته شده عمده این تمجیدها ناظر به نگارش عبقات الانوار است. علامه امینی در موارد متعددی در الغدیر از میرحامد حسین و کتابش عبقات الانوار سخن گفته است.[۱۳] از جمله در جلد نخست الغدیر، در فصل «المؤلفون فی حدیث الغدیر» عبقات الانوار را مطرح کرده و نویسنده آن را ستوده است.[۱۴]

 

موسسه نور، نرم‌افزار مجموعه آثار میر حامد را منتشر کرده است این نرم افزار متن کامل ۸ عنوان کتاب در ۵۰ جلد از آثار میر حامدحسین و دیگر منابع در موضوع کلام اسلامی، به ویژه بحث امامت و ولایت را دربردارد.

 

سید محسن امین کتاب «الشریعة الغرّاء»، «الشعلة الجوالة؛ در سوزاندن مصاحف در زمان عثمان»، «شمع المجالس» معروف به شمع و دمع (قصائدی در رثاء سیدالشهداء به زبان فارسی)، «الطارف» (مجموعه‌ای از معماها) و «الظل الممدود و الطلح المنضود» را جزو آثار میرحامد حسین ذکر می‌کند؛[۱۵] اما به گفته سید نعمت‌الله جزائری این تألیفات، آثار سید محمد عباس شوشتری، استاد میر حامد حسین بوده که به اشتباه به میرحامد حسین نسبت داده شده‌اند.[۱۶]

 

خاندان

خاندان میرحامد حسین اصالتشان از نیشابور بود که یکی از اجدادش در قرن هفتم به سبب حمله مغول به هندوستان هجرت کرد و در شهر کنتور اقامت کرد.[۱۷] برخی از مشاهیر این خاندان عبارتند از:

سید الله‌کرم موسوی (م ۱۱۸۱ق)، او جد میر حامدحسین است که در استنساخ قرآن و کتب اهتمام داشته است. آثاری به خط وی در کتابخانه ناصریه لکهنو موجود است.[۱۸]

سید محمدقلی موسوی هندی (۱۱۸۸-۱۲۶۰ق) پدر میرحامدحسین از شاگردان سید دلدار علی نقوی بود. تشیید المطاعن در رد بر باب مطاعن از کتاب «التحفة الاثنی عشریه» عبدالعزیز دهلوی از آثار اوست.[۱۹]

 

سید سراج حسین(درگذشته ۱۲۸۲ق)، برادر میرحامد حسین است که در علوم ریاضی تألیفاتی دارد.[۲۰]

 

سید اعجاز حسین (درگذشته ۱۲۸۶ق) برادر میر حامدحسین است که در تدوین استقصاء الافحام به برادرش میرحامد حسین کمک کرده است. کشف الحجب و الاستار، شذور العقیان فی تراجم الاعیان، رسالة فی مناظرته مع المولی جان محمد اللاهوری و القول السدید فی رد الفاضل الرشید را تألیف کرده است.[۲۱]

 

سید ناصر حسین(۱۲۸۴-۱۳۶۱ق) فرزند میرحامد حسن بود که به گفته سید محسن امین از بزرگان و مراجع هند به‌شمار می‌رفت.[۲۲]

 

پانویس

۱. مجله عشاق اهل بیت، شماره۲، ص۲۵.

۲. میرشریفی، هندوستانی که من دیدم، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۶.

۳. آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۱، ص۳۴۷.

۴. میرشریفی، هندوستانی که من دیدم، ص۲۱۶.

۵. آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۱، ص۳۴۷.

۶. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۲، ص۴۳۲-۴۳۳.

۷. مطهری، آشنایی با قرآن، ج۱۴، از مجموعه آثار شهید مطهری. ج۲۸، ص۷۶۲.

۸. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۸۱.

۹. میرزا احمد حسن کاظمینی، ناصر الملة ص۴۲.

۱۰. آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۱، ص۳۴۸-۳۵۰

۱۱. محسن امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۸۱.

۱۲. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۲، ص۴۳۳.

۱۳. موسوی، «بازخوانی حیات علمی علامه میرحامد حسین هندی کتاب الدرر السنیه».

۱۴. امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۵۶-۱۵۷.

۱۵. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۸۱.

۱۶. جزائری، کشف الاسرار، مؤسسه‌ دار الکتاب، ج۱، ص۳۹۶.

۱۷. سلیمی زارع، «عبقات الانوار و علامه میر حامد حسین»، ص۶۴.

۱۸. میرحامد حسین، عبقات الانوار، ج۱، مقدمه، ص۱۹.

۱۹. میلانی، «السید حامد حسین و کتابه العبقات»، ص۱۵۵؛ عبقات الانوار، ج۱، مقدمه، ص۲۰.

۲۰. عبقات الانوار، ج۱، مقدمه، ص۲۰.

۲۱. آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم الکرام البررة، ج۲، ص۱۴۹

۲۲. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۰۷.

 

منابع

میرحامد حسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، ج۱، مقدمه

موسوی، سید جواد، بازخوانی حیات علمی علامه میر حامد حسین هندی کتاب «الدرر السنیة»، سفینه، بهار ۱۳۸۹ - شماره ۲۶

فخر الشریعه، حسن، تقریظات میرزای شیرازی در ستایش از آثار میرحامد حسین، علوم حدیث» زمستان ۱۳۷۷ - شماره ۱۰

میرحامد حسین؛ بزرگ شیعه در هند، کیهان فرهنگی» تیر ۱۳۷۲ - شماره ۹۹

امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.

جزائری، سید نعمت‌الله، کشف الأسرار فی شرح الاستبصار، [بی‌جا]، مؤسسه‌دار الکتاب، [بی‌تا].

حکیمی، محمدرضا، میرحامد حسین، قم، دلیل ما، ۱۳۸۲ش.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، انتشارات صدرا

میرزا احمد حسن الکاظمینی، ناصر الملة، نظامی پریس لکهنؤ.

سلیمی زارع، مصطفی، عبقات الانوار و علامه میر حامد حسین، «مجله حدیث اندیشه»، شماره ۸-۹، پاییز ۱۳۸۸ش.

میلانی، سید علی، السید حامد حسین و کتابه العبقات: فی الذکری المئویه لوفاته، «مجله تراثنا»، السنة الاولی، شماره ۴، رجب و شعبان و رمضان ۱۴۰۶ق.

میرشریفی، سیدعلی، هندوستانی که من دیدم، قم، نشر: دلیل ما، ۱۳۸۷ش.

مجله عشاق اهل بیت، ج۱، محرم و صفر، ربیع الاول، قم، اداره تبلیغات قم، ۱۴۱۵ق، شماره۲.