جی پلاس/به مناسبت سالروز رحلت؛
صاحب روضات الجنات که بود؟/عالمی که خطبه هایی بی نقطه می نگاشت/فقیهی که شاعری توانا بود
علامه سید محمد باقر خوانساری در سال ۱۲۲۶ قمری در خاندانی بافضیلت و اهل علم از اهالی خوانسار به دنیا آمد و عمرش در راه تعلیم و تعلم علوم اسلامی صرف شد و سرانجام در هشتم جمادی الاول ۱۳۱۳ وفات یافت.
به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی صاحب روضات، آیت الله سید محمدباقر خوانساری اختصاص دارد که با هم پی می گیریم:
آیت الله سید محمد باقر خوانساری معروف به صاحب روضات، طبق آنچه خود در وصیت نامه‌اش آورده است در روز دوشنبه ۲۲ ماه صفر سال ۱۲۲۶ ق (۱۱۸۹ ش) در شهر خوانسار و در خاندان بزرگ دانش و تقوا دیده به جهان گشود. پدرش میرزا زین العابدین نام داشت که از دانشمندان و فقیهان مشهور خوانسار و اصفهان بود.
آیت الله خوانساری پس از تحصیل در ایران و عراق به اصفهان بازگشت و زعامت شیعه را برعهده گرفت. در مدت زندگی خویش شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار و تالیفات گوناگون بر جای گذاشت.
مهمترین اثر وی روضات الجنات است که یکی از شاهکارهای رجالی تاریخی و ادبی به شمار می رود و همواره مرجع محققان و پژوهشگران بوده است. وی نویسنده ای بسیار توانا بود و اشعاری نیز از وی خصوصا در مدح اهل بیت علیهم السّلام برجای مانده است. ایشان سرانجام در ۱۳۱۳ ق (۱۲۷۴ ش) در اصفهان وفات کرد و طبق وصیتش در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.
زندگینامه آیت الله سید محمد باقر خوانساری
القاب
آیت الله سید محمد باقر خوانساری دارای القاب متعددی است. وی چون در خوانسار متولد شده است، منتسب به خوانساری است. وی بعد از هجرت به اصفهان سکونت در محله چهار سوی، به تدریج در بین مردم اصفهان به سید محمد باقر چهار سویی یا چهار سوقی معروف شد. چهار سو محله‌ای است معروف در اصفهان، که آن را چهار سوی شیرازیان یا چهار سوی شیرازی ها می گویند.
وی علاوه بر القاب مذکور، به جهت سکونتش در اصفهان به اصفهانی و به جهت انتسابش به امام موسی کاظم علیه‌السّلام به موسوی نسبت یافته است. مهمترین لقب ایشان، صاحب روضات الجنات است که برگرفته از نام مهمترین اثر اوست.
نسب و خاندان
خاندان سید محمد باقر به روضاتی یا روضاتیان شهرت دارند. این خاندان که نسبشان به امام کاظم علیه‌السّلام می رسد از گسترده ترین خاندان روحانی شیعۀ امامی به شمار می آیند.
جد اعلای سید محمد باقر، فقیه اصولی، " سید حسین خوانساری " نویسنده حواشی معروف بر شرح لمعه است. وی فرزند آیت‌الله میرزا ابوالقاسم جعفر مشهور به میر کبیر بود. از زمان میرزا ابوالقاسم کبیر تا عصر حاضر همواره چهره های برجسته ای از آنان در شمار عالمان دین بوده اند. آیت‌الله سید ابوالقاسم خوانساری دارای تالیفات متعدد است و از سید بحرالعلوم اجازه اجتهاد گرفته است.
پدر سید محمد باقر، "میرزا زین العابدین" نیز از دانشمندان و فقیهان مشهور خوانسار و اصفهان بود که دارای آثار ارزشمند فراوانی است، از جمله: شرح اصول المعالم، شرح زبده شیخ بهایی و رساله‌هایی به نام قواعد عربیت، اجماع ، تداخل اسباب، تعارض حقیقت مرجوحه با مجاز راجح، نیت ، احباط و تکفیر، نوادر احکام، و نیز چند تعلیقه بر کتاب های علما از او به جای مانده است.
جد اعلای این خاندان به هنگام فتنه افغان در حدود ۱۱۳۵ ق (۱۱۰۱ ش) به ناچار از اصفهان به خوانسار کوچ کرد و در آنجا اقامت گزید و به همین دلیل فرزندان وی که تا مدتی در خوانسار می زیستند در دوره ای به خوانساری شهرت یافتند.
میرزا زین العابدین پدر سید محمد باقر به همراه وی به اصفهان بازگشت و در محله چهار سوی شیرازی ها سکونت گزید و از همین روی اعقاب وی به چهار سوقی (یا چهار سویی) شهرت یافتند.
اعقاب و فرزندان
آیت الله سید محمد باقر خوانساری، سه دختر و هشت فرزند پسر داشت که فرزند هفتم وی در کودکی درگذشت. پس از درگذشت این عالم بزرگوار به مرور زمان این خاندان به صاحب روضات و فرزندان بزرگوارش به «سادات روضاتی» معروف گشتند. فرزندان و بیشتر نوادگان صاحب روضات الجنات، اهل علم و فضل و تالیف و تصنیف در رشته های گوناگون فقهی، اصولی، حدیثی، و غیره بودند.
پنج پسر وی از دانشمندان مشهور اصفهان و نجف و دو پسر دیگر از بزرگان و معتمدان شهر اصفهان بودند. فرزندان عالم ایشان عبارتند از: میرزا مهدی، میرزا مسیح، میرزا احمد، میرزا عطاءالله و میرزا هدایت الله میرزا محمد مسیح و میرزا احمد از برجسته ترین و مشهورترین فرزندان او در فضل و دانش بودند.
میر محمد حسین، میرزا مجتبی روضاتی و میرزا جلال الدین روضاتی فرزند میرزا مسیح و میرزا حسن چهار سوقی از نوادگان ایشان هستند.
مدارج تحصیلی
دوران کودکی و نوجوانی سید محمد باقر در زادگاهش (خوانسار)، در فراگیری علوم مقدماتی حوزه نزد پدر و همانطور که خود اشاره داشته نزد جدش ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری سپری شد. دیری نپایید که پس از وفات جدش همراه با پدر بزرگوارش به اتفاق خانواده اش برای همیشه، ساکن اصفهان شد و به تحصیل علوم دینی اشتغال پیدا کرد. او نزد دانشمندان بزرگ و کار آزموده و طراز اول اصفهان شاگردی کرد و در مکتب درس بزرگانی چون شیخ محمد تقی اصفهانی (ایوانکی)، نویسنده حاشیه بر معالم، سید صدرالدین عاملی، حاج محمد ابراهیم کرباسی نویسنده اشارات، سید حسن مدرس ، سید محمد پسر عبدالصمد شهشهانی و محمد باقر شفتی معروف به حجت الاسلام و نیز پدر بزرگوارش شرکت کرد.
خوانساری تحصیلاتش را در خوانسار، نزد جدش آغاز کرد، و در اصفهان نزد محمد باقر شفتی و در کربلا نزد سید ابراهیم موسوی قزوینی شاگردی کرد.
هجرت به عراق
سید محمد باقر خوانساری در راه تحصیل علوم دینی، به درجات عالی رسید. از این رو، او از استوانه های علم و تقوا در اصفهان محسوب می‌شد، ولی او این حد از علم را کافی ندانست و برای تکمیل یافته های علمی خود، در سال ۱۲۵۳ ق (۱۲۱۶ ش) به نجف اشرف هجرت کرد و در درس خارج آیات عظام سید ابراهیم موسوی قزوینی نویسنده ضوابط الاصول، محمد حسن نجفی ، فرزند شیخ باقر نویسنده جواهر الکلام و دیگر استادان برجسته آن عصر، شرکت کرد و تحصیل علوم اسلامی را به سر حد کمال رساند و به درجه اجتهاد و استنباط احکام شرعی رسید.
او در علوم ادبی، تاریخ و سخن سرایی، تخصص داشت و به دو زبان عربی و فارسی تسلطی تام و احاطه ای عظیم پیدا کرد و در شرح حال رجال و علمای شیعه و سنی اطلاعات فراوان داشت.
آیت الله سید محمد باقر با استادش سید ابراهیم موسوی قزوینی، صاحب ضوابط الاصول موافقت و مؤانستی شایسته داشت، به طوری که حتی پس از مراجعت به اصفهان، میان آنها نامه نگاری برقرار بود.
اساتید
آیت الله خوانساری علاوه بر این که راویان حدیث را می شناخت و بر احوال آنها آگاهی فوق العاده داشت، خود نیز راوی حدیث بود و از بزرگان و مشایخ فراوانی نقل حدیث کرده است. نام اساتید وی و نیز بعضی از مشایخی که وی از آنها اجازه نقل روایت داشته و از آنها روایت نقل کرده است، عبارتند از:
۱. شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر
۲. سید ابراهیم موسوی قزوینی
۳. سید صدرالدین عاملی
۴. سید محمد باقر شفتی (حجت الاسلام)
۵. زین العابدین خوانساری (پدرش)
۶. شیخ محمد تقی اصفهانی
۷. حاج محمد ابراهیم کرباسی
۸. سید محمد پسر عبدالصمد شهشهانی
۹. محمد، فرزند شیخ علی، فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء
۱۰. شیخ قاسم، فرزند محمد، فرزند علی، فرزند قاسم نجفی، نویسنده کنزالاحکام فی شرح شرایع الاسلام
۱۱. سید محمد باقر شفتی، معروف به حجت الاسلام
۱۲. سید ابراهیم قزوینی، نویسنده ضوابط الاصول
۱۳. سید میرزا زین العابدین خوانساری اصفهانی
۱۴. میر سید حسن مدرس
۱۵. سید اسدالله، فرزند حجت الاسلام سید محمد باقر شفتی رشتی
۱۶. محمد باقر، فرزند شیخ محمد تقی، نویسنده حاشیه بر معالم
۱۷. سید جعفر (جدش)
۱۸. محمد ایوانکی بید آبادی
مرجعیت و زعامت امور دینی
آیت شالله سیدمحمد باقر خوانساری از پدر و برخی بزرگان و استادانش اجازه روایت و اجتهاد گرفت. بر مسند تدریس، قضاوت و فتوا تکیه زد و ریاست علمی و مذهبی در اصفهان به او منتهی می شد و حوزۀ درسش محل استفاده اهل فضل بود. وی در فقه ، اصول و سایر علوم اسلامی، از همه هم شاگردی‌های خود گوی سبقت و برتری را ربود تا جایی که ۹ نفر از بزرگان و فرزانگان جهان تشیع به او اجازه اجتهاد و روایت دادند.
پس از کسب مدارج والای دانش و فضل به اصفهان مراجعت کرد و زعامت دینی آن سامان را عهده دار شد. ایشان با سکونت در محله چهارسوی اصفهان بتدریج در میان مردم به سید محمد باقر چهارسویی یا چهارسوقی معروف شد و با تکیه بر مسند تدریس، شاگردان زیادی در فقه و اصول ، حدیث، درایه و رجال پرورش داد.
شاگردان
آیت الله سیدمحمد باقر خوانساری به تدریس اصول، حدیث، درایه، و رجال پرداخت و شاگردان زیادی را پرورش داد.
مهمترین شاگردان او عبارتند از:
۱. سید محمد کاظم یزدی
۲. شیخ الشریعه اصفهانی
۳. سید محمد باقر درچه‌ای
۴. سید ابوتراب خوانساری
۵. شیخ هادی تهرانی
همچنین بسیاری از افرادی که از صاحب روضات الجنات نقل حدیث کرده اند از شاگردان وی بودند:
۱. شیخ قاسم، فرزند محمد نجفی، نویسنده کنز الاحکام
۲. شیخ فتح الله، مشهور به الشریعه اصفهانی
۳. میرزا محمد، فرزند عبدالوهاب همدانی، مشهور به امام الحرمین
۴. شیخ خلیل، فرزند جعفر مازندرانی
۵. میرزا عبدالغفار، فرزند سید حسین حسینی تویسرکانی
۶. سید محمد کاظم طباطبایی یزدی،
۷. سید ابو تراب عبدالعلی خوانساری، نویسنده سبل الرشاد فی شرح نجاة العباد
۸. علامه سید محمد باقر درچه‌ای
۹. شیخ هادی، فرزند محمد امین تهرانی، نویسنده محجة العلماء
۱۰. منیر الدین بروجردی
۱۱. ملا محمد حسین فارسی کرمانی
۱۲. سید محمد جعفر، فرزند میر سید علی حسینی
۱۳. میرزا اسدالله، فرزند علامه میرزا محمد تقی یزدی
۱۴. سید میرزا علی اصغر، فرزند میرزا محمد جعفر حسینی اصفهانی
۱۵. سید محمد اسماعیل، فرزند سید محمد شریف قائینی خراسانی
۱۶. میرزا عبدالرحیم کرباسی
۱۷. شیخ احمد، فرزند محمد جواد حسین آبادی
۱۸. سید محمد جواد دهکردی
۱۹. میرزا حسن همدانی
۲۰. سید مهدی کرمانی
۲۱. محمد حسن، فرزند محمد ابراهیم عراقی سلطان آبادی
۲۲. عبدالکریم ادیب سودانی دستگردی اصفهانی
۲۳. میرزا محمد جعفر، فرزند میرزا محمد حسین سدهی اصفهانی
۲۴. میرزا حیدر علی، فرزند محمد حسین سدهی اصفهانی
۲۵. میرزا علی محمد سدهی اصفهانی
۲۶. میرزا مهدی، فرزند محمد باقر خوانساری، نویسنده شرح الفیه الفقه و الرساله العلمیه
۲۷. میرزا مسیح، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۲۸. میرزا احمد، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۲۹. میرزا هدایت الله، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۳۰. میرزا عطاءالله، فرزندش
۳۱. میرزا جلال الدین روضاتی ، فرزند میرزا مسیح
۳۲. میرزا احمد همدانی
۳۳. ملا محمد حسین، فرزند ملا محمد باقر اردکانی
۳۴. حاج منیر الدین اصفهانی
۳۵. میرزا بدیع درب امامی
آثار و تالیفات آیت الله خوانساری
تبحر و مهارت محقق خوانساری در علوم مختلف اسلامی و برخورداری از فصاحت و بلاغت در ادبیات عربی و فارسی این توان را به وی داد تا آثار ارزشمندی به جامعه علمی تقدیم کند؛ آثارش آنقدر محکم و پربار و از قلمی روان و سیال برخوردار است که تاکنون اعتبارش را در میان دانشوران و محققان حفظ کرده است. در این ارتباط باید به کتاب وزین روضات الجنات ایشان اشاره کرد که یکی از شاهکارهای رجالی تاریخی و ادبی به شمار می‌رود و همواره مرجع محققان و پژوهشگران بوده است.
برخی تالیفات و تصنیفات ایشان در زمینه های فقه ، اصول ، کلام ، حدیث ، ادبیات، علم رجال و تاریخ عبارتند از:
روضات الجنات فی احوال العلما و السادات (مهمترین اثر سید محمد باقر است و به سبب تالیف آن، به صاحب روضات ملقب شد و به نوشته اعتماد السلطنه، در نامه دانشوران ناصری هر جا عنوان میر معاصر آمده، مقصود صاحب روضات است)
احسن العطیه (شرحی است بر الفیه شهید اول در فقه، و به مناسبت برخی تحقیقات اصولی را نیز در بردارد)
تسلیة الاحزان عند فقد الاحبة و الاخوان : به زبان فارسی، مانند مسکن الفؤاد شهید ثانی در موضوع تسلی خاطر مصیبت زدگان تالیف شده است.
تلویح النوریات من الکلام فی تنقیح الضروریات من الاسلام (رساله‌ای در بیان تفصیلی ضرورت دین و مذهب)
طرف (طوف) الاخبار لتحفة (لتحف) الاخیار
قرة العین و سرور النشاتین
تلخیص مجموعه ورام
جواهر الاثار و جوائز الابرار
تسلیة الاحزان فی فقد الاحبة و الاخوان
ادب اللسان
ترجمه رساله الصوم صاحب جواهر
درر النظیم فی رسم التحیة و التسلیم
اقسام البلایا النازله فی هذه الدنیا علی الشقی و السعید
فضل الجماعه؛ خمس؛ فقه؛ النهریه
شرح حدیث حماد
دستور العمل للمکلفین
امر به معروف و نهی از منکر
اصول الفقه
حاشیه بر شرح لمعه
حاشیه بر قوانین الاصول تالیف
تعلیقاتی بر کتاب های فقهی و اصولی
جایگاه علمی
علامه آیت الله خوانساری از معدود دانشوران اسلامی است که در اکثر علوم اسلامی، از قبیل فقه و اصول، کلام و حدیث، رجال و منطق، ادبیات و تاریخ، تخصص و تبحر کافی داشت و در نزد علمای اسلام از مقام و منزلت خاصی برخوردار بود. شیخ عباس قمی در کتاب فوائد الرضویه ، این گونه از ایشان تجلیل می‌کند:
سید سند و رکن معتمد فاضل مسدد و عالم مؤید و ادیب اریب شاعر ماهر متتبع متبحر، خبیر بصیر، علم الاعلام، قدوة الانام مرجع الخاص و العام، صاحب روضات الجنات اسکنه الله فی الجنان فی اعلی الغرفات... ایشان در علم الحدیث از مهارت زیادی برخوردار بود و تسلط کاملی بر روایات معصومین علیهم السّلام داشت. مترجم روضات الجنات، شاگردان و کسانی را که از ایشان اجازه نقل حدیث گرفته، قریب به هزار نفر بیان کرده که بسیاری از آنها از چهره های برجسته و مشهورند.
میرزا محمدباقر خوانساری فقیهی پژوهشگر در فقه جعفری و متفکری اصولی بود. تالیفات ارزشمند وی در زمینه فقه و اصول، گواه توانایی وی در استنباط احکام و تسلط کامل او در اصول وفقه اسلامی است.
صاحب روضات الجنات در علم الحدیث دارای مهارت زیادی بود و تسلط کاملی بر روایات معصومین علیهم السّلام داشت. وی از معدود دانشمندان علم تراجم است که از نظر تخصص و احاطه تام و آگاهی کامل بر احوال راویان حدیث و اعلام و علمای اسلام، به سرحد کمال رسیده بود. او در این زمینه، مجتهدی بزرگ بود. تاریخ نظیر این دانشمند رجالی را کم تر به چشم خود دیده است.
وی در این زمینه تالیفات و آثار فراوانی از خود به یادگار گذاشته است. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات از مهمترین کتاب‌های نوشته شده در شرح حال علما و فقها است به طوری که مورد توجه دانشمندان علم رجال و شرح حال نویسان قرار گرفت و آن را مورد نقل یا نقد قرار دادند و در مدح آن سخنان بسیار گفتند.
تبحر ادبی
آیت الله خوانساری در نگارش زبردست و توانا بود. برخی خطبه ها را بدون نقطه و گاه بدون الف بیان می کرد که در آثار ایشان مضبوط است. حتی جواب استفتاء و احکام را نیز با وزن و قافیه می‌نگاشت.
نثر خوانساری عموما مسجع و منشیانه است که نمونۀ آن علاوه بر خطبۀ بلیغ و بی نقطۀ او، نامه هایی است که به برخی از بزرگان و دانشمندان معاصر خویش نگاشته است. آیت الله خوانساری در مدح امیرالمؤمنین علیه‌السّلام اشعاری دارد.
او سلطه‌ای تام و تخصصی کامل در ادبیات فارسی و عربی داشت. وی صاحب قلمی روان و سیال و در نهایت بلاغت است. کتاب روضات الجنات ایشان، بهترین گواه بر این مدعاست. علاوه بر آن، در مقدمه کتاب، الدر النظیم فی رسم التحیة و التسلیم خطبه‌هایی دارد که توانایی فوق العاده او را در نثر می رساند. برخی از این خطبه ها خالی از نقطه است:
الحمد لله الملک المالک المحمود و الواحد الصمد و الصمود، اهل الحمد و مسدد العهود، واصل العدل و محدد المحدود، حمدا هو مدد الاعوام و الاحوال، مسلسل مسدود، وعدد طلال الاسکار، و رمال الصحور معدود...
و برخی دیگر خالی از حرف الف است:
فقد کنت عن قدیم دهری، و عتیق عمری، منذ میزت بین شر و خیر، و عرفت نفع نفسی من ضمیر، لم یزل یحدثنی فکرتی و یحرصنی ملکتی، و یهجس فی ضمیری و یمر بقلبی و یخلل فی مروعی.
پرداختن به شعر
صاحب روضات الجنات علاوه بر نثر، در نظم و شعر نیز زبردست بود. اشعار فراوانی در موضوعات مختلف اخلاقی، اعتقادی و اصولی از وی به یادگار مانده که کتاب قرة العین و سرور النشاتین او در موضوع عقاید مشتمل بر بیش از ۳۰۰۰ بیت و در طرف الاخبار لتحف الاخیار مشتمل بر ۱۱۲۰۰ بیت و مجموعه قصاید در مناقب اهل بیت عصمت و طهارت و نیز اصول فقه ایشان که منظوم است، از جمله آثار به جا مانده از این ادیب ارزشمند است.
کتابخانه علامه خوانساری
خاندان صاحب روضات الجنات، دارای کتابخانه بزرگ و جامعی هستند که تاسیس آن به دست میرابوالقاسم کبیر، جد آیت الله چهارسوقی بوده است. وی در جمع آوری این کتاب ها زحمات فراوانی متحمل شد. نوشته اند: وی برای به دست آوردن نسخه ای از کتاب وسایل الشیعه مسافرت کرد و با اهتمام تمام بالاخره موفق شد چند جلد از آن را که تماما به خط مؤلف کتاب بود، به دست آورد که تا این اواخر نیز این چند جلد کتاب خطی در کتابخانه این خاندان موجود بود.
این کتابخانه توسط فرزندان و نوادگان وی که اغلب اهل علم و دانش و صاحب تصنیف و تالیف بودند، اداره می شد. صاحب روضات الجنات نیز همراه دیگر برادرانش، قسمت اعظم کتاب‌های اجدادی را اداره و خود نیز کتاب های بسیاری خریداری یا نسخه برداری کرد.
آیت الله سید محمد باقر موسوی خوانساری از اوایل جوانی تا آخرین روزهای عمر شریفش، علاقه خاصی نسبت به جمع آوری کتاب ها داشت. او در این جهت، تمام همتش را به کار گرفت. وی در راه جمع آوری کتاب های نفیس و کمیاب، موفقیت های بسیاری کسب کرد و بعد از مدتی، کتابخانه اش در بردارنده کتاب های خطی نادری بود که در بیشتر کتابخانه های پر رونق آن روز نیز یافت نمی شد. از این رو، کتابخانه وی دارای شهرت و آوازه خاصی در جهان اسلام بود.
پژوهشگر محقق و مورخ معروف و معاصر صاحب روضات الجنات، اعتماد السلطنه در کتاب المآثر و الاثار در مورد صاحب روضات و کتابخانه اش چنین می‌گوید: میرزا محمد باقر، صاحب روضات الجنات از رؤسای دار السلطنه اصفهان و برادر میرزا محمد هاشم، در فقه و حدیث و تراجم علمای سلف و خلف و فنون و فضایل دیگر بر همگان ترجیح دارد. کتابخانه این خانواده را بسیار می ستایند. در کتاب نامه دانشوران ناصری هر جا که عنوان میر معاصر است، مقصود این خداوند معالی و مآثر است.
گرچه قسمت زیادی از این کتاب‌ها به دست نوادگان ایشان به فروش رفت، ولی هم اکنون این کتابخانه با ۳۰۰۰ جلد کتاب، در شهر اصفهان ، در محل کتابخانه خانوادگی خاندان چهار سوقی قرار دارد. منبع و مرجع مهمی برای تحقیق و پژوهش در موضوعات علوم اسلامی به شمار می‌آید.
ویژگی های بارز اخلاقی
آیت الله خوانساری ضمن بهره مندی از مرتبه والای علمی و داشتن مسئولیت خطیر مرجعیت و قضاوت ، مردی زاهد، متقی و با ورع بود، حتی از شبهات نیز دوری می جست.
ایشان با وجود به عهده داشتن مسئولیت های علمی و مقام مرجعیت و قضاوت، بارها مسافت طولانی و پرمشقت زیارت خانه خدا را طی کرد. نوشته اند که او در طول عمرش، ده‌ها بار به زیارت خانه معبود شتافت و حج را به جای آورد.
او دانشمندی زاهد، باورع، متقی بود که حتی از شبهات نیز دوری می‌کرد.
وفات
این محقق برجسته جهان اسلام پس از سال ها پژوهش و تحقیقات علمی و تدریس و تربیت ده‌ها فاضل و دانشمند، در شامگاه هشتم جمادی الاول سال ۱۳۱۳ ق (آبان ۱۲۷۴ ش) در سن ۸۵ سالگی بر اثر بیماری ذات الریه، پس از چهار روز بیماری دارفانی را وداع گفت.
برادرش میرزا محمد هاشم بر پیکر آن عالم نماز خواند و بر حسب وصیت خودش، در تخت فولاد، در بالا سر مسجد مصلی، نزدیک تکیه آقا رضی، پیش روی قبر مرحوم آقا حسین جیلانی به خاک سپرده شد.
در سال ۱۳۱۶ ق (۱۲۷۷ ش) میرزا سلیمان خان رکن الملک بقعه و تکیه رفیعی بر آرامگاه آن مرحوم بنا کرد. قبرش مورد توجه خاص و عام است و جمعی از فرزندان و نوادگانش نیز در بقعه و اطراف آن مدفون هستند.
فرازهایی از وصیت نامه آیت الله خوانساری
در فرازهایی از وصیت نامه ایشان که برای فرزندش میرزا محمد مهدی یا برادرش محمد هاشم نوشته، آمده است:
عزیز من! نماز را به وقت ادا کن، در خانه اذان را بلند بگو که باعث رفع همه ناخوشی هاست و دعاهای صباح و مساء را بخوان و به جمیع اهل خانه امر کن که بخوانند.
روزها مشغول مطالعه و علم باش و بیکار کنندگان (کسانی که برای وقت تلف کردن نزد تو می‌آیند و تو را از کار باز می‌دارند) را به خود راه مده.
هر روز علی الحساب یک حزب از قرآن تلاوت نما که باعث اصلاح امر معاش و رسیدن به مراد می‌باشد.
در شب‌ها و روزهای جمعه ، اموات خود، سیما اهل حقوق از ایشان را به تلاوت سوره یاسین یا الرحمن یا غیر آن، شاد نما که خدا تو را شاد کند.
تصدق در هر ماه و هفته را ترک مکن و هر آرزویی که اطفال می کنند بی تامل برآور، معاشرت با ناجنس مکن و حرمت بزرگ تران را بسیار بدار.
منبع
سایت شخصیت نگار، برگرفته از مقاله«آیت الله محمد باقر خوانساری».
دیدگاه تان را بنویسید