زنان کارمندی که قید مادر شدن را می زنند/ کمبود سیاست‌های حمایتی بر سر زنان شاغل

جی پلاس، نمی‌دانست از کجا شروع کند و از کدام مشکل‌اش بگوید، فقط این را خوب می‌دانست همه مشکلات زندگیشان از وقتی شروع شد که کارش را از دست داد.

می‌گفت زمانی که هردویمان کار می‌کردیم بهتر می‌توانستیم زندگی را اداره کنیم اما حالا با تولد فرزندمان و بیکار شدن من مشکلات مالی زیادی داریم. اگر می‌دانستیم بچه دار شدن باعث ایجاد این همه مشکل می‌شود اصلا صرف نظر می‌کردیم.

این تنها بخش کوتاهی از صحبت‌های مرجان، زن ۲۹ ساله‌ایست که مدتی می‌شود مادر شده اما بعد از مادر شدنش شغل‌اش را از دست داد و بیکار شد، چراکه به نظر مرجان و همسرش ۶ ماه زمان کمی برای مرخصی بود و بعد از ۶ ماه کسی را نداشتند که از فرزندشان نگهداری کند به همین دلیل مرجان تصمیم گرفت که شغل‌اش را ببوسد و کنار گذارد و به بزرگ کردن فرزندش مشغول شود هرچند که این مسئله مشکلات اقتصادی زیادی را برای زندگی آنها ایجاد کرده است.

مرجان می‌گفت: کاملا حال بد افرادی که این روزها به خاطر کرونا بیکار شدند را می‌توانم درک کنم. خیلی حس بدی است اینکه بیکار باشی و کلی هم بدهی داشته باشی و منبع درآمدی نیز نداشته باشی خیلی عذاب آور است. هرچند همسرم تمام بار مالی را به دوش کشیده اما من حس می‌کنم چه قدر تحت فشار است.

مشکلات کارمندان دولتی از رفتن به مرخصی ۹ ماه

نمونه دیگری هم است مثلا راضیه زنی که می‌گوید سال‌ها برای پیشرفت و ارتقای شغلی‌اش زحمت کشیده بود اما بعد از بازگشت از مرخصی زایمان متوجه می‌شود دوباره باید از اول شروع کند چرا که رئیس‌اش نمی‌توانست ۹ ماه صبر کند تا راضیه از مرخصی برگردد و کارها را راست و ریست کند، وقتی راضیه به رئیس‌اش گله کرد مگر قول ندادید که بعد از مرخصی جایگاهم را دارم گفت: من نمی‌توانم ۹ ماه معطل شما باشم خانم.

شرایط اقتصادی فعلی اقتضاء می‌کند زن و شوهر هر دو با یکدیگر کار کنند و خرج زندگیشان را دربیاورند، گذشت آن روزها که یک نفر کار می‌کرد و خرج چند نفر را می‌داد، این روزها اگر زن و شوهر هر دو کار نکنند نمی‌توانند از پس هزینه‌های یک زندگی معمولی برآیند. هرچند این اشتغال زنان خالی از مشکلات نبوده است، یکی از آن کاهش میل فرزندآوری. وقتی از آنها می‌پرسیم چرا بچه دار نمی‌شوید؟ می‌گویند اگر بچه دار شویم پس کی کار کنه؟ حق هم دارند با چنین شرایطی و نبود یک قانون حمایتی درست از زنان شاغل، به چه چیزی می‌توانند دل خوش کنند و بچه دار شوند.

کاهش فرزندآوری یکی از مولفه‌های کاهش رشد جمعیت

کاهش میل به فرزندآوری در میان زوجین یکی از مولفه‌های اصلی کاهش رشد جمعیت است. در این روزها زیاد حرف از نرخ نزولی رشد جمعیت می‌شنویم و این مسئله به یکی از بحران‌های امروز جامعه ما تبدیل شده است به همین دلیل رهبر معظم انقلاب به مناسبت سی و یکمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) ضمن تأکید بر لزوم ایجاد تحول در بخش‌های مختلف کشور، مجددا به مسئله حرکت جمعیت کشور به سمت پیری اشاره کردند.

ایشان بیان فرمودند: "در زمینه مسائل خانواده به معنای واقعی کلمه باید تحول ایجاد کنیم؛ امروز خبر‌ها و گزارش‌های متقن به ما می‌گوید که کشورمان به سرعت به سمت پیری پیش می‌رود، این خیلی خبر دهشتناک و بدی است. از جمله مواردی است که آثار آن در وقتی ظاهر خواهد شد که هیچ‌گونه علاجی برای آن متصور نیست، این‌ها را باید با تحول انجام داد".

نرخ رشد جمعیت در زمان حاضر زیر یک درصد است و در ۳۰ سال آینده جمعیت کشور به ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید که از این جمعیت، ۱۵ میلیون نفر سالمند و ۱۵ میلیون نفر جوان و کودک خواهند بود؛ در آن صورت ما حتی برای محافظت از مرز‌های سرزمین‌مان مشکل خواهیم داشت؛ بحث جمعیت تنها محدود به ابعاد فرهنگی و اقتصادی نمی‌شود و فاکتور‌های دیگری را نیز شامل می‌شود.

این در حالی است که در زمان حاضر از هر ۱۰ ایرانی یک نفر سالمند است و بالای ۶۰ سال سن دارد و بنا به پیش‌بینی پژوهشگران حوزه جمعیت، این آمار تا سه دهه آینده به بیش از ۳۲ درصد افزایش می‌یابد؛ به‌بیان روشن‌تر تا حدود سال ۱۴۳۰ از هر سه ایرانی، یک نفر بالای ۶۰ سال است و کشور ما بی‌اغراق یکی از پنج کشور سالمند جهان خواهد بود.

سیاست‌های کلی جمعیت مقام معظم رهبری

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی سیاست های کلی «جمعیت» را که براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، در سال ۹۳ ابلاغ کردند. رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد. اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران بویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهاد‌ها و مؤسسات حمایتی ذی‌ربط از جمله مواردی بود که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید داشتند.

شاید بتوان این‌طور گفت که یکی از مشوق‌های افزایش فرزند، ایجاد شرایط تسهیل کننده برای زنان شاغل است. اگر حمایت‌های جدی از این زنان در محیط کار شود و دلشان از حفظ شغلشان قرص باشد شاید کمی بیشتر به بچه‌دار شدن فکر کنند درحالی که این زنان حتی برای مرخصی زایمان هم دچار مشکل هستند و این یک نقص بزرگ در قانون است.

تصویب قانون مرخصی زایمان ۹ ماهه 

۲۰ خرداد سال ۹۲ نمایندگان مجلس با اصلاح قوانین جمعیت و تنظیم خانواده مدت زمان مرخصی زایمان زنانی که در بخش‌های دولتی و غیردولتی شاغل هستند را ۹ ماه تصویب کردند. بر این اساس زنان مشمول قانون جدید با رفتن به این مرخصی ۹ ماهه تمام حقوق و مزایای شان را دریافت می‌کنند. اما این مصوبه از همان ابتدای تصویب با ۲ مشکل روبه رو شد: یکی نحوه تخصیص اعتبار مورد نیاز برای این موضوع که مشخص نشده بود و دوم اینکه در این مصوبه دولت مجبور به اجرای آن نشده بود بلکه اجرای آن برای دولت اختیاری بود.

اما بیشتر اداره‌ها و سازمان‌های دولتی از انجام این مرخصی ۹ ماهه سر باز زده و زنان متقاضی مرخصی تنها می‌توانستند از ۶ ماه مرخصی استفاده کنند. همین مسئله باعث شد تا بیش از ۵ هزار شکایت از سوی زنان خواستار ۹ ماه مرخصی زایمان در دیوان عدالت اداری به ثبت برسد که در تمام این موارد رأی به نفع این زنان صادر شد.

به این ترتیب زنان کارمند پس از این به صورت رویه جاری از مرخصی ۹ ماهه استفاده خواهند کرد، اما بانوانی که مشمول نظام کارگری هستند باید تقاضای مرخصی ۹ ماهه کنند که در شرایط فعلی با این مرخصی موافقت نمی‌شود. پس از آن باید به دیوان عدالت اداری شکایت کنند و پس از طی مراحل قانونی و اداری، حق و حقوق شان را بگیرند.

مشکلات زنان بیمه شده تأمین اجتماعی برای رفتن به مرخصی زایمان

این مشکل تاحدودی برای کارمندان دولتی یا زنانی که در بخش خصوصی کار می‌کردند مرتفع شد اما نکته اینجاست که برای زنان کارگر که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند همچنان این رویه ادامه دارد. طبق ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی اگر زن بیمه شده تأمین اجتماعی یک سال سابقه بیمه داشته باشد می‌تواند فقط از ۶ ماه مرخصی بارداری استفاده کند و ۲.۳ حقوق خود را دریافت کند.

یک بی‌عدالتی بزرگ بین زنان کارمند و زنان کارگر وجود دارد و معلوم نیست چه زمانی قرار است به این مشکلات رسیدگی شود. اگر قانون مصوب کرده که زنان برای زایمان می‌توانند به ۹ ماه مرخصی بروند پس چرا برای تمامی زنان شاغل یکسان نیست؟ چرا قانون تأمین اجتماعی مطابق با شرایط فعلی به روز نمی‌شود؟ چرا با توجه به اینکه برای کارمندان شرایط تغییر کرده و تا حدودی بهتر شده اما تأمین اجتماعی همان سیاست ها و قوانین پیشین را در پیش گرفته و تغییری در آن ایجاد نمی‌کند؟

حالا بماند که این مدت ۹ ماهه هم زمان کافی برای از آب و گل درآمدن بچه نیست و کودک ۹ ماهه همچنان به حضور تمام وقت مادر خود نیاز دارد اما باز هم می‌توان نسبت به قبل کمی امیدوار شد این در صورتی است که اجرایی شدن این قانون برای تمام زنان شاغل یکسان باشد و تفاوتی بین زن کارمند و کارگر نباشد. 

فرشته روح‌افزا عضو شورای راهبردی جمعیت اظهار کرد: بعد از تذکر‌های جمعیتی مقام معظم رهبری، برای آنکه اهمیت موضوع جمعیت مشخص شود به‌سراغ سیاست‌های تشویقی دیگر کشور‌های دنیا رفتیم؛ در این کشورها، اقدامات بسیار جدی برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری صورت گرفته است؛ برای مثال، در رابطه با اشتغال زنان، در زمان حاضر در کشور ما فرزندآوری مادران تقریباً منجر به از دست دادن شغل آن‌ها می‌شود در حالی که در کشور‌های دیگر این‌طور نیست؛ ما هنوز نتوانستیم مرخصی بدون حقوق مادران را جا بیندازیم. در کارخانه‌ها به زنان کارگر اعلام می‌شود که تنها ۱۰ روز پس از زایمان باید در محل کار خود حاضر شوند.

وی افزود: استقرار زمینه‌های فرهنگی در موضوع جمعیت به یک‌سری پیش‌نیاز احتیاج دارد؛ این پیش‌نیازها به سیاست‌های دولت، مجلس و قوه قضائیه مربوط می‌شود؛ قوه قضائیه باید حقوق مادران را به‌رسمیت بشناسد و دولت باید این حقوق را به مادران بدهد.

جزئیات دریافت کمک هزینه بارداری تأمین اجتماعی

کمک هزینه بارداری در صورتی به بیمه شدگان زن پرداخت می‌شود که دارای شرایط ذیل باشند.

شرایط لازم برای دریافت کمک هزینه بارداری

_ظرف یک سال پیش از زایمان، حق بیمه ۶۰ روز کار را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کرده باشند
_در مدت استراحت مشغول کار نبوده مزد یا حقوق دریافت نکرده باشند
_در تاریخ اعلام بیماری، مشغول به کار بوده و یا در مرخصی استحقاقی باشند
_در دوره استرحت مزد‌ی برای وی مطرح باشد

روش محاسبه میزان کمک هزینه بارداری

-میزان کمک هزینه بارداری، معادل دو سوم آخرین مزد یا حقوق بیمه شده با در نظر گرفتن روز‌های استراحت است که بدون کسر ۳ روز اول پرداخت می‌شود. نحوه محاسبه آخرین مزد یا حقوق بیمه شده به این ترتیب است که کل مبالغ مشمول کسر حق بیمه که بیمه شده در آخرین ۹۰ روز قبل از استراحت دریافت کرده است، با هم جمع می‌شود و بر تعداد روز‌های کارکرد بیمه شده در این مدت تقسیم می‌شود.

مدت مرخصی استراحت زایمان

-کمک هزینه بارداری از اولین روز شروع استراحت، محاسبه و پرداخت می‌شود. مدت مرخصی زایمان برای مادرانی که فرزاندانشان را از شیر خود تغذیه می‌کنند، ۶ ماه است که ۳ ماه آن می‌بایست بعد از دوران زایمان باشد.

-براساس مصوبه مورخ ۱۳/۴/۸۶ مجلس شورای اسلامی مدت استراحت دوران بارداری، زایمان و شیر دهی (موضوع ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر) از ۴ ماه به ۶ ماه افزایش یافته است. مدت مرخصی زایمان برای وضع حمل‌های دوقلو ۶ ماه و برای زایمان‌های سه قلویابیشتر یکسال خواهد بود.

-چنانچه بیمه شده زن درطول دوره بارداری به عوارضی دچارشود که سلامتی مادر وفرزند را تهدید نماید وطبق نظرپزشک معالج وتائید شورای پزشکی سازمان نیازبه استراحت پزشکی داشته باشد. غرامت دستمزد این ایام پرداخت خواهد شد.

علت اجرایی نشدن مرخصی زایمان ۹ ماهه برای زنان شاغل تأمین اجتماعی

محمد بایندریان رئیس گروه بیمه بیکاری و تعهدات کوتاه‌مدت سازمان تأمین اجتماعی در سال ۹۸، گفت: طبق قانون از جمله احکام دائمی برنامه‌های توسعه‌ای همچنین احکام بالادستی، مصوبات هیات دولت برای صندوق‌های بیمه‌ای از جمله تأمین اجتماعی به شرطی الزام‌آور است که منابع مالی آن توسط دولت دیده شده باشد و به صندوق پرداخته شود.

رئیس گروه بیمه بیکاری و تعهدات کوتاه‌مدت سازمان تأمین اجتماعی افزود: بنابراین سازمان تأمین اجتماعی به استناد همین قوانین مکلف به پرداخت ۶ ماه مرخصی زایمان شده است و بالاتر از آن منوط به تأمین منابع مورد نیاز است.

وی تصریح کرد: در ارتباط با زمان مرخصی زایمان، مجلس این اختیار را به دولت داده که اگر دولت تمایل داشته باشد می‌تواند مبنای خود را مرخصی ۹ ماهه محاسبه کند چرا که در ابتدا این مصوبه به صورت الزام برای دولت تصویب شد، اما در ادامه شورای نگهبان به دلیل عدم تأمین بار مالی و به استناد اصل ۷۵ قانون آن را رد کرد و بنابراین نمایندگان مجلس شورای اسلامی اجرای این مصوبه را از الزام به اختیار درآورند. اجرای مصوبه مرخصی ۹ ماه زایمان نیاز به تأمین منابع مالی دارد.

وعده مدیرعامل تأمین اجتماعی برای افزایش مدت مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه

هرچند که مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی در مراسمی به مناسبت روز پرستار اعلام کرد: پیشنهادی برای اعمال افزایش مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه ارائه داده‌ایم و توافق اولیه نیز در این مورد صورت گرفته است تا هزینه مربوط به اجرای این قانون به عنوان مطالبات سازمان تأمین اجتماعی از دولت لحاظ شود.

سالاری گفت: در حال حاضر ۳۵ درصد از شکایات طرح شده در دیوان عدالت اداری مربوط به این موضوع است که با اجرایی شدن این تصمیم امیدواریم شاهد افزایش رضایتمندی بانوان مشمول این قانون و کاهش شکایات از سازمان باشیم.

حالا امیدوار هستیم هرچه زودتر این نقص قانونی رفع شود و منابع لازم برای اجرایی شدن این قانون در نظر گرفته شود چراکه در شرایط فعلی که با بحران جمعیت روبه رو هستیم باید تمامی مشوق ها برای افزایش جمعیت را تقویت کرد و از هیچ یک از آنها نباید غافل شد. افزایش مدت مرخصی زایمان برای تمامی زنان شاغل شاید فرصت خوبی را فراهم کند تا زوجین بدون دغدغه و نگرانی به بچه دار شدن فکر کنند. همچنین باید فکری برای این بی عدالتی بین زنان کارمند و کارگر شود چراکه هر دو گروه مادر هستند و شرایطشان یکسان است پس یک نگاه یکسان را می‌طلبد.