به مناسبت سالروز صدور نامه عرفانی امام به دوستشان؛
توصیه اکید امام به میرزا جواد آقا همدانی بر عدم عرضه اسرار معارف به غیر اهلش
اکیداً وصیت مى کنم او را به آنچه اعاظم حکمت و اساتید بزرگوار اهل معرفت، ما را به آن وصیت کرده اند که نسبت به عرضه اسرار این معارف بر غیر اهلش- منکران و بى تدبیران و آنان که از راه حق و انصاف گم گشته اند- کاملًا بخل بورزد، که آن کوته نظران، ذوقى تار و عقلى کدر دارند و علم و حکمت جز جهالت و گمراهى بر ایشان نیفزاید و معارف حقه جز زیان و حیرت نیاندوزد.
به گزارش جی پلاس، امام خمینی در نامه ای عرفانی که به تاریخ بیست و هفتم ربیع الاول سال 1354 قمری به آقای میرزا جواد همدانی نوشتند، وی را اینگونه مورد خطاب قرار دادند:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم
سبحانک اللهم و بحمدک یا مَنْ لا یرتقی إلى ذروة کمال أحدیته آمال العارفین، و یقصر دون بلوغ قدس کبریائه أفکار الخائضین. جَلَّتْ عظمتک من أن تکون شریعةً للواردین، و تقدّست أسماؤک من أن تصیر طعمةً لأوهام المتفکّرین. لک الأحدیة الذاتیة فی الحضرة الجمعیة و الغیبیة، و الواحدیة الفردیة فی التجلّیات الأسمائیة و الأعیانیة، فأنت المعبود فی عین العابدیة و المحمود فی حال الحامدیة. و نحمدک اللهم بألسِنَتک الذاتیة فی عین الجمع و الوجود على آلائک المتجلّیة فی مَرائی الغیب و الشهود، یا ظاهراً فی بطونه و باطناً فی ظهوره
و نَستعینُک و نعوذُ بک من شرّ الوسواس الخَنّاس، القاطع طریق الإنسانیة، السالک بأولیائه فی مهوى جِهنام الطبیعة الظلمانیة، اهدنا الصراط المستقیم الذی هو البرزخیة الکبرى و مقام أحدیة جمع الأسماء الحُسنى
و صلِّ اللهم على مبدأ الظهور و غایته، و صورة أصل النور و مادّته- الهیولى الاولى- و البرزخ الکبرى الذی دَنى فرفض التعیُّنات فتَدّلى فکان قاب قوسى الوجود و تمام دائرة الغیب و الشهود أو أدنى الذی هو مقام العَماء، بل لا مقام هنا على الرأی الأسنى (عنقا شکار کس نشود دام بازگیر). و على آله مفاتیح الظهور و مصابیح النور بل نورٌ على نورٍ، غصن (1) الشجرة المبارکة الزیتونة و السدرة المنتهى و أصلهما، و جنس الکون الجامع و الحقیقة الکلیة و فصلهما، سیّما خاتم الولایة المحمدیة و مُقبِض (2) فیوضات الأحمدیة الذی یظهر بالربوبیة بعد ما ظهر آباؤه علیهم السلام بالعبودیة، فانَّ العبودیة جوهرةٌ کنهها الربوبیة، خلیفة اللَّه فی الملک و الملکوت و إمام أئمّة قُطّان الجبروت، جامع أحدیة الأسماء الإلهیة و مظهر تجلّیات الأوّلیة و الآخریّة، الحجَّة الغائب المنتظر، و نتیجة مَنْ سلف و غَبَر- أرواحنا له الفداء و جعلنا اللَّه من أنصاره- و العنِ اللهم أعدائهم، قُطّاع طریق الهدایة، السالکین بالامم مسلک الضلالة و الغوایة
و بعد، فإنّ الإنسان ممتاز عن سایر الموجودات باللطیفة الربانیة و الفطرة الالهیة- فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها- و هذه بوجهٍ هی الأمانة المشار إلیها فی الکتاب العزیز الالهی «إنَّا عَرَضْنا الأَمانَةَ عَلىَ السَّمواتِ وَ الأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ اشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَها الإنْسانُ» و هذه الفطرة هی فطرة توحید اللَّه فی المقامات الثلاثة بل رفض التعیّنات و إرجاع الکُلّ إلیه و إسقاط الإضافات حتّى الأسمائیة و إفناء الجُلّ لدیه. و مَنْ لم یصل إلى هذا المقام فهو خارجٌ عن فطرة اللَّه و خائنٌ فی أمانة اللَّه، و جاهلٌ بمقام الإنسانیة و الربوبیة، و ظالمٌ بنفسه و الحضرة الالهیة
و معلومٌ عند أصحاب القلوب من أهل السابقة الحُسنى أنّ حصول هذه المنزلة الرفیعة و الدرجة العَلیة؛ لا یمکن إلّا بالریاضات الروحیة و العقلیة و الخواطر القُدسیة القلبیة بعد طهارة النفس عن أرجاس عالم الطبیعة و تزکیتها، فإنّ هذا مقامٌ لا یمسُّه إلّا المطهّرون، و صرف الهَمّ إلى المعارف الإلهیة و قَصْر الطرْف إلى الآیات و الأسماء الربوبیة عقیب صیرورته إنساناً شرعیّاً بعد ما کان إنساناً بشریاً بل طبیعیاً. فاخرجی أیّتها النفس الخالدة إلى الأرض لاتّباع هواک من بین الطبیعة المظلمة المدهشة الهیولانیة، و هاجری إلى اللَّه مقام الجمع و إلى رسوله مظهر أحدیة الجمع حتّى یدرکک الموت بتأیید اللَّه تعالى فوقع أجرک علیه، و هذا هو الفوز العظیم و الجنة الذاتیة اللقائیة التی لا عین رأت و لا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر
و اعلمی أنّک ظهرت من مقام جامعیة الأسماء و البرزخیة الکبرى، و أنت غریب فی هذه الدار و لا بدّ لک من الرجوع إلى الوطن؛ فاحببی وطنک فإنّه من الإیمان- کما أخبر به سیّد الإنس و الجانّ
إیّاک ثمّ إیّاک- و اللَّه تعالى معینک فی اولاک و اخراک- و أن تصرف همّک إلى حصول الملاذّ الحیوانیة الشهویة فإنّ هذا شأن البهائم، أو الغلبة على أقرانک و أشباهک حتّى فی العلوم و المعارف فإنّ هذا شأن السباع، أو الرئاسات الدنیویة الظاهریة و صرف الفکر و التدبیر إلیها فإنّ هذا مقام الشیاطین، بل و لا تجعلی نصب عینک صورة النسک و قشورها، و لا اعتدال الخُلق و جودتها، و لا الفلسفة الکلّیة و المفاهیم المبهمة، و لا تنسیق کلمات أرباب التصوّف و العرفان القشریة و تنظیمها، و إرعاد أهل الخرقة و إبراقها، فانّ کلّ ذلک حجاب فی حجاب و ظلمات بعضها فوق بعض، و صرف الهمّ إلیها اخترام و هلاک، و ذلک خسران مبین و حرمان ابدی و ظلمات لا نهایة لها؛ بل یکون همّک التوجّه إلى اللَّه تعالى و إلى ملکوته فی کلّ حرکاتک و سکناتک و أنظارک و أفکارک؛ فإنّک مسافر إلى اللَّه تعالى و لا یمکن لک هذه المسافرة بقدم النفس بل لا بدّ و أن یکون بقدم اللَّه و رسوله؛ فإنّ المهاجرة من بیت النفس لا یمکن بقدمها. فکلّما کان قدمک قدم النفس، ما خرجت بعدُ من بیتک، فلست مسافراً؛ و قد عرفت أنّک غریب مسافر
و هذه وصیّتی إلى نفسی القاسیة المظلمة البطّالة و إلى صاحبی الموفّق ذی الفکر الثاقب فی العلوم الظاهرة و الباطنة و النظر الدقیق فی المعارف الالهیة، العالم الفاضل النقّاد و الروحانی الآقا میرزا جواد الهمدانی- بلّغه اللَّه غایة الأمانی- فإنّی و لعَمر الحبیب مع أنّه لستُ من أهل العلم و طلّابه قد ألقیت إلیه ما عندی من مهمّات اصول الفلسفة الالهیة المتعالیة، و شطراً ممّا استفدت من المشایخ العظام- أدام اللَّه ظلّهم- و کتب أرباب المعرفة و أصحاب القلوب- رضوان اللَّه علیهم- و قد بلغ بحمد اللَّه تعالى مرتبة العلم و العرفان و سلک مسلک العقل و الإیمان، و هو سلَّمه اللَّه لطیف السّر و القریحة، نقیّ القلب، سلیم الفطرة، جَیِّد الرَویّة، متردّی برداء العلم و السداد و على اللَّه التوکّل فی المبدأ و المعاد.
و لقد اوُصیه بما وصّانا أساطین الحکمة و المشایخ العظام من أرباب المعرفة أن یضنّ بأسرار المعارف کلَّ الضَنّ على غیر أهله من ذوی الجحد و الاعتساف، و الضالّین عن طریق الحقّ و الانصاف؛ فإنّ هؤلاء السُّفَهاء قرائحهم مُظلمة، و عقولهم مُکدّرة، و لا یزیدهم العلم و الحکمة إلّا جهالة و ضلالة، و لا المعارف الحقّة إلّا خسراناً و حیرة، و قد قال تعالى شأنه: وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ ... وَ لا یَزِیدُ الظّالِمِینَ الّا خَسَاراً
و إیّاک ثمّ إیّاک أیّها الأخ الروحانی و الصدیق العقلانی و هذه الأشباح المنکوسة المُدَّعون للتمدُّن و التجدُّد، وهم الحُمُر المُسْتَنْفَرة و السِّباع المفترسة و الشیاطین فی صورة الإنسان، و هم أضلّ من الحیوان، و أرذل من الشیطان، و بینهم- و لَعَمْرِ الحقیقة- و التمدّن بونٌ بعید؛ إن استشرقوا استغرب التمدّن، و إن استغربوا استشرق، فرّ منهم فرارک من الأسد فإنّهم أضرّ على الإنسان من الآکلة للأبدان
و اکرّر التماسی و وصیّتی أن تذکرنی عند ربّک- تعالى شأنه- ذکراً جمیلًا رَبَّنا آتِنَا فِی الدُّنْیا حَسَنةً وَ فِی الآخِرَة حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ و جَنِّبنا عن مخالطة السَّفَلة الأشرار بحقّ محمّدٍ و آله الأطهار- صلوات اللَّه علیهم
حرّره العبد العاصی المذنب السیّد روح اللَّه بن السیّد مصطفى الخمینی، غفر اللَّه تعالى لهما و جزاهما و إخوان المؤمنین جزاءً حسناً فی صبیحة یوم السَّبْت لثلاث بَقین من ربیع المولود سنة الأربع و الخمسین و ثلاثمائة بعد الألف من الهجرة القُدسیّة النبویّة- صلّى اللَّه علیه و آله
[ترجمه:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم
خداوندا؛ پاک تویى و سپاس مى گویمت، اى که آرزوى عارفین به قله کمال احدیتش نرسد، و اندیشه پویندگان از وصول به کبریاى مقدسش کوتاه. عظمتت والاتر از آنکه براى ورود به آن راهى یابد، و اسمائت مبرا از آنکه به دام پندار متفکرین آید
تو راست احدیت ذاتى در مقام حضرت جمعى و غیبى، و از آنِ توست واحدیت فردى در تجلیّات اسمائى و اعیانى. (3)
پرستیده تویى در حالى که خود مى پرستى، و پسندیده تویى به هنگامى که مى پسندى. خداوندا؛ تو را سپاس مى گوییم با زبانهاى ذاتى ات که در عین جمع و وجود است (4) براى نعمتهایت که جلوه‌گر در آینه‌هاى غیب و شهود است؛ اى که پیدایى هنگامى که پنهانى و نهانى چون هویدا
یارى مان کن و پناهمان ده از شرّ وسوسه شیطان، آن راهزن طریق انسانى و راهبر دوستان خویش به دره هاى ژرف طبیعت ظلمانى، ما را به راه راست هدایت فرما که برزخیت کبرى و مقام جمع اسماى حسناست.(5)
خدایا؛ درود بى‌پایان فرست بر مبدأ و غایت ظهور و صورت و ماده اصل نور (که هیولاى اولى است) و هم او برزخ کبراست چنانچه [دَنى] نزدیک شد پس تعینات را رها کرد [فَتَدلّى] و خرامید [فکانَ قابَ قَوسَیْنِ] پس در جایگاه یک کمان کامل با دو قوس وجود و تکمیل دایره غیب و شهود قرار گرفت [أو أدْنى] یا نزدیکتر از آنکه همان مقام عماء است، بلکه در آن جایگاه هیچ مقامى نیست- بنا بر اصح نظریات- (عنقا شکار کس نشود دام بازگیر). (6)
و خدایا؛ درود فرست بر آل او که ظهور الهى را گشایشگر و نور الهى را نمایانگرند بلکه نورٌ على نور هم ایشانند، ریشه و شاخه درخت مبارکه زیتون و سدرة المنتهى [درختى در بالاترین مکان بهشت] هم اوست (7) و هم او جنس و فصل کوْن جامع و حقیقت کلیه است. (8)
مخصوصاً درود بر آن کسى که ولایت محمدیه را به نهایت رسانده، فیضهاى احمدى را پذیرفته (قبض کرده)، با وصف ربوبیت الهى پدیدار شود چنانچه پدرانش با عبودیت آشکار شدند، چرا که عبودیت حقیقتى است که کُنه آن ربوبیت است. آنکه خدا را در مُلک و ملکوت جانشین و ائمه کجاوه جبروت را پیشوا، احدیت اسماء الهى را جامع و تجلیات اول و آخر را مظهر است، حجت غائب منتظر نتیجه پیشینیان و گذشتگان- ارواح ما به فدایش و خداوندمان از یارانش قرار دهد- پروردگارا! دشمنان ایشان را لعنت کن که راهزن طریق هدایتند و راهبر امتها به گمراهى و حیرتند
و بعد، آدمى را از دیگر موجودات به واسطه یک لطیفه ربانى و فطرت الهى متمایز کرده اند، فطرتى خدایى که آدمیان را بر آن طینت آفرید. و این فطرت- به وجهى- همان امانتى است که در کتاب عزیز الهى مورد اشاره شده انّا عَرَضْنَا الْامَانَةَ عَلَى السَّمواتِ وَ الارْضِ وَ الجِبالِ فَابَیْنَ أنْ یَحْمِلْنَها وَ اشْفَقْنَ مِنْها و حَمَلَها الإِنْسانُ (9) ما امانت را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسیدند و انسان آن را بر دوش گرفت. و این فطرت همان فطرت توحید خدا در مقامات سه‌گانه [ذات و صفات و افعال] بلکه فطرت رها کردن همه تعینات و ارجاع همه چیز به او و اسقاط همه اضافات حتى اضافات اسمائى است و فانى کردن همه چیز است نزد او، و هر که به این منزلت نرسد از فطرت خدا خارج شده و در امانت پروردگار خیانت کرده و نسبت به مقام انسانیت و ربوبیت جاهل و به نفس خویش و حضرت حق ستم کرده است
و نزد اهل دل از سابقین نیک سرشت آشکار است که نیل به چنین جایگاه والا و مرتبه بلندى ممکن نیست مگر با ریاضتهاى روحى و عقلى و با اندیشه هاى مقدس قلبى پس از آنکه جان آدمى از پلیدیهاى عالم طبیعت پاک و پاکیزه شود- چرا که این مقامى است که لا یَمَسُّهُ الَّا الْمُطَهَّروُن (10) جز پاکان را به آن دسترسى نیست- و نیل به این مقصود حاصل نشود جز آنکه آدمى همت در کسب معارف الهى بگمارد و نظر در آیات و اسماء ربوبى منحصر کند به دنبال آنکه انسان شرعى شد بعد از آنکه انسان بشرى بلکه طبیعى بود
پس اى نفس تابعِ هوا که بر خاکدان زمین جاودانه گرفتارى، از خانه تاریک حیرت انگیز هیولانى بیرون آى، و به سوى «اللَّه» که مقام جمع است و رسولش که مظهر احدیت جمع است (11) هجرت کن تا مرگ به تأیید خداى متعال تو را دریابد و پاداش تو بر خدا واقع شود که این همانا رستگارى عظیم و بهشت لقاء ذاتى است که نه چشمى را بر آن نظر افتاده و نه گوشى از آن خبر شنیده و نه بر قلب بشرى خطور کرده است [فوق ادراک بشرى است]
اى نفس؛ بدان که تو از مقام جامعیت اسماء و برزخیت کبرا ظهور کرده اى و در این دیارْ غریبه اى و چاره اى جز بازگشت به وطن ندارى، پس وطن خویش محبوب دار که این دوستى از ایمان است چنانکه سید انس و جن فرموده
بپرهیز و بر حذر باش- خداوند متعال در اولى و اخرى یارت باد- از اینکه همت خویش صرف به دست آوردن لذات شهوات حیوانى کنى که این شأن چهارپایان است، یا به چیرگى بر نزدیکان و همانندان بپردازى- اگر چه غلبه در علوم و معارف باشد- که این منزلت درندگان است، یا همّ خویش به ریاستهاى ظاهرى دنیا صرف کرده تدبیر و اندیشه را بر آن بگمارى که مقام شیاطین است؛ بلکه حتى پوسته و ظاهر عبادات را نیز منظر نظر قرار نده، و نه اخلاق معتدل یا نیکو را، و نه فلسفه کلیه یا مفاهیم مبهم را، و نه شیوایى گفتار ارباب تصوف و عرفان ظاهرى و نظم کلام ایشان را، و نه غرش رعد اهل خرقه و آذرخش ایشان [که ادعاى رگبار معارف دارد] هیچ کدام را در برابر چشمانت قرار نده، که همه آنها حجابى است اندر حجاب و ظلماتى است انباشته بر هم و صِرف کوشش در آنها مرگ و هلاکت است و چنین کارى زیان آشکار و محرومیت ابدى و ظلمتى است بى‌پایان
بلکه همت تو باید در همه حرکات و سکنات و اندیشه و فکرت در توجه به خداوند متعال و ملکوت او باشد، چرا که به سوى خداى متعال مسافرى و ممکن نیست در این سفر با قدم نفْس راه پیمودن، پس چاره اى نیست جز آنکه با قدم خدا و رسول سفر کنى که مهاجرت از سراى نفس با گامهاى آن نتوان. پس تا هنگامى که با قدم نفس ره مى سپارى، هنوز از دیار نفس خارج نشده و به سفر نپرداخته اى، در حالى که مى دانى که مسافرى غریبى
و این وصیتى است به نفْس سنگدل تاریک بیکاره خویش و وصیتى است به دوست موفقم صاحب خِردى با بینشى درخشان در علوم ظاهرى و باطنى و نظرى دقیق در معارف الهى، دانشمند خردمندِ نکته سنج روحانى «آقا میرزا جواد همدانى» که خداوندش به نهایت آمال برساند
من، به جان دوست قسم با آنکه از اهل علم و طلاب آن نیستم، از مهمات اصول فلسفه متعالیه الهى هر آنچه نزد خویش داشتم و بعضى از آنچه از اساتید بزرگوار- خداوند سایه ایشان را مستدام گرداند- و کتب ارباب معرفت و صاحبدلان- رضوان اللَّه علیهم- فرا گرفته بودم بر وى عرضه کردم، و او به حمد خداوند متعال به مرتبه علم و عرفان رسیده، مسلک عقل و ایمان را پیمود، در حالى که خود نیز- سلّمه اللَّه- داراى قریحه و سرّى لطیف و قلبى پاک و طینت سلیم و فکرى نیکوست که لباس علم و راستى بر تن کرده، و توکل همه بر خداست در مبدأ و معاد
و اکیداً وصیت مى کنم او را به آنچه اعاظم حکمت و اساتید بزرگوار اهل معرفت، ما را به آن وصیت کرده اند که نسبت به عرضه اسرار این معارف بر غیر اهلش- منکران و بى تدبیران و آنان که از راه حق و انصاف گم گشته اند- کاملًا بخل بورزد، که آن کوته نظران، ذوقى تار و عقلى کدر دارند و علم و حکمت جز جهالت و گمراهى بر ایشان نیفزاید و معارف حقه جز زیان و حیرت نیاندوزد که خداوند عالى مرتبه فرموده: و نُنَزّلُ مِنَ الْقرآنِ ما هو شِفَاءٌ و رَحْمةٌ ... وَ لَا یَزِیدُ الظَّالِمیِنَ الّا خَسَاراً (12) ما از قرآن آنچه را رحمت و شفاى مؤمنین است فرو فرستادیم و بر ستمگران جز زیان نیفزاید
بپرهیز و بر حذر باش- اى برادر روحانى و دوست عقلانى- از این اشباح مدعى تمدن و تجدد که آنان ستورى رمیده و گرگهایى درنده و شیاطینى انسان نما هستند که از حیوان گمراهتر و از شیطان پست ترند، و قسم به جان حقیقت که میان آنان و تمدن آن چنان فاصله دورى است که اگر به شرق روند تمدن به غرب گریزد و چون به غرب روى آورند تمدن به شرق برود، و همانند تو که از شیر مى گریزى تمدن از ایشان در فرار است، که ضرر ایشان بر بنى آدم از آدمخوارگان بیش است
و درخواست و وصیتم را تکرار مى کنم که مرا نزد خداى بلندمرتبه خویش به نیکى یاد کنى رَبَّنا آتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِى الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ (13) پروردگارا در دنیا به ما حسنه و در آخرت حسنه عطایمان کن و از عذاب آتش نگاهمان دار، و ما را از آمد و شد با فرومایگان شرور برکنار دار به حق محمد و آله الأطهار- صلوات اللَّه علیهم
این وصیت را بنده نافرمان گنهکار، سید روح اللَّه فرزند سید مصطفى خمینى- خداوند متعال هر دو را بیامرزد و به آنان و برادران مؤمن پاداش خیر دهد- در صبح روز شنبه، سه روز به آخر ربیع المولود سال یک هزار و سیصد و پنجاه و چهار بعد از هجرت مقدس نبوى- صلى اللَّه علیه و آله- تحریر کرد.]
(1)- إفراده باعتبار اللفظ بل المعنى.
(2)- بالقاف و الباء الموحَّدة.
(3)- مقام ذات الهى مقامى است که در هیچ آینه‌اى تجلّى ندارد، و مقام احدیتْ ذات تجلّى وجود است در مقامى که همه اسماء و صفات در آن مستهلک است، و مقام واحدیت مقامى است که وجود مشروط به جمیع اسماء و صفات در آن تجلّى مى‌کند.
(4)- خداوند خود را در مقامات مختلف- با زبان و فعل و حال- حمد مى‌کند یعنى هم با زبان ذات و هم با زبان اسماء الهى و هم با زبان اعیان ثابته در علم ربوبى حمد مى‌کند.
(5)- مقام برزخیت کبرى که مقامى بین احدیت صِرف و کثرت امکانى است، مقامى است که در آن ولایت کلى حاصل. مى‌شود. این مقام با قرب فرایض حاصل شده و عبدْ سمع و بصر حق مى‌شود، چنین مقامى نهایت معراج رسول اکرم (ص) بوده و براى دیگران به تبع آن حضرت حاصل مى‌شود.
(6)- در حدیثى از رسول اکرم (ص) آمده است که خداوند قبل از آنکه مخلوقات را بیافریند در عماء بود، و درباره معناى آن احتمالات زیادى آمده است که یکى از آنها این است که در حجاب اسماء ذاتى بود.
(7)- اینکه صفت مفرد براى ائمه اطهار آمده است با توجه به تعبیرات لفظى است نه معنى.
(8)- کوْن جامع عالَمى است که مقام احدیت جمع اسماء غیبى و شهودى است، و تعبیر دیگرى از انسان کامل است که همه حضرات را در خود جمع کرده است.
(9)- بخشى از آیه 72 سوره احزاب.
(10)- سوره واقعه، آیه 79.
(11)- چون وجود با احدیت جمع جمیع اسماء و صفات تجلى کند، مقام اسم اعظم الهى «اللَّه» است که ربّ انسان کامل یعنى رسول اکرم (ص) است، پس او مظهر احدیت جمع است.
(12)- سوره اسراء، آیه 82.
(13)- بخشى از آیه 201 سوره بقره.
صحیفه امام؛ ج1، ص1-12
دیدگاه تان را بنویسید