دیوارهای دانشگاه تهران جمع می‌شود
پس از سال‌ها بی‌خبری درباره طرح توسعه دانشگاه تهران که به دلیل محدودیت‌های مالی متوقف شده بود، مجریان و مشاوران این طرح گرد هم آمدند تا آخرین وضع این پروژه را بررسی کرده و این طرح را از سایه به آفتاب بیاورند.
به گزارش جی پلاس، روزنامه شهروند نوشت: نشست تخصصی نقد و بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران که به دعوت شماری از دانشجویان رشته شهرسازی و معماری دانشگاه تهران و در پردیس هنرهای زیبا برگزار شده بود، از صبح تا ساعتی پس از ظهر ادامه یافت. پیش از این‌که سخنرانان از راه برسند، دانشجویان یک بیانیه را در کاغذهای دو رو به دست مهمان‌ها می‌دادند. بیانیه‌ای که در هفت بند، انتقاداتی را به طرح توسعه دانشگاه تهران وارد کرده و پای آن را حدود ٧٠ نفر از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته شهرسازی و معماری دانشگاه تهران امضا کرده بودند. این شروع اعتراضی در ادامه جای خود را به سخنرانی‌های مهمانانی داد که برای همه آنها اجرایی شدن طرح توسعه دانشگاه تهران در محدوده مرکزی تهران آرزویی از سال‌های دور بود و همگی جزو موافقان اجرای این طرح بودند.
«پیروز حناچی»، استاد دانشگاه تهران و معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران از حاضران در این نشست بود که سابقه نخستین اقدامات برای توسعه دانشگاه تهران را تا حدود دو دهه پیش عقب برد. زمانی که تهران تازه تحولات پس از جنگ را پشت سر می‌گذاشت. پس از خاتمه جنگ چند ایده درباره توسعه دانشگاه تهران مطرح شد. یکی از ایده‌ها انتقال دانشگاه تهران به منطقه چیتگر بود، اما به نتیجه نرسید.
به گفته حناچی همان زمان که ایده انتقال دانشگاه تهران به چیتگر مطرح شد، پیشنهاد توسعه دانشگاه تهران اطراف خودش هم مطرح بود: «این ایده آن روزها در نبود منابع رویایی به نظر می‌رسید و نشدنی. چطور ممکن بود دانشگاه تهران زمینهای اطراف خودش را بخرد؟ اواخر دهه هفتاد پایان‌نامه‌ای درباره طرح توسعه دانشگاه تهران آماده شد و در آن ایده توسعه بلوک شمالی دانشگاه یعنی در ضلع شمالی خیابان پورسینا و اتصالش به پارک لاله مطرح شده بود. این ایده بعدها در جلسه‌ای در حضور شهردار تهران مطرح شد.»
غلامحسین کرباسچی، ایده توسعه دانشگاه تهران را پسندید و خودش پیشنهاد دیگری هم به آن اضافه کرد: «کرباسچی گفت چرا فقط بلوک شمالی؟ ما آمادگی داریم بلوک شرقی و غربی را هم به دانشگاه تهران متصل کنیم! این نشان‌دهنده شجاعت و جسارت شهردار وقت تهران بود و همه هم می‌دانستند وقتی حرفی بزند، پای آن می‌ایستد.»
در سال‌های بعد تغییر و تحولات در شهرداری تهران، عملیاتی‌شدن این طرح را به تعویق انداخت تا اواخر دولت هشتم که نخستین منابع مالی برای خرید بخشی از املاک پیرامون دانشگاه تهران در این دوره تخصیص یافت. حناچی دراین‌باره می‌گوید: « اواخر دولت هشتم، دولت اجازه فاینانس برای گرفتن وام و تملک بخشی از اراضی را صادر کرد. اگر آن منابع نبود، امروز نمی‌توانستیم درباره این طرح حرف بزنیم. به‌هرحال این طرح می‌تواند به بهبود عملکردهای شهری در این منطقه منجر شود، به‌ویژه اگر در آینده دیوارهای دانشگاه هم برداشته شود، این امکان وجود دارد که دانشگاه تهران به‌عنوان بخشی از فضای شهر عمل کند.»
دولت خاتمی از محل وام خارجی که بازپرداخت آن را هم خود دولت برعهده گرفت، ٢٠٠میلیون دلار در اختیار دانشگاه تهران گذاشت و از محل همین اعتبارات بخشی از املاک پیرامونی به تملک دانشگاه تهران درآمدند. اتفاقی که به اعتقاد معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران حالا سرمایه عظیمی در اختیار این دانشگاه گذاشته: «دانشگاه تهران الان سرمایه عظیمی در اختیار دارد و برخلاف آنچه در ابتدای پروژه به نظر می‌رسید که تملک املاک پیرامون دانشگاه ممکن است به نتیجه نرسد، ولی با همان اعتبار اولیه کار پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.» براساس طرحی که آخرین مشاور این پروژه یعنی کامران صفامنش پیشنهاد کرده -طرح اولیه این پروژه پیشتر توسط گروه دیگری از مهندسان مشاوران آماده‌سازی شده بود- طرح توسعه دانشگاه تهران به صورت یک U ضلع شمالی، شرقی و غربی محدوده فعلی این دانشگاه را دربرمی‌گیرد و وسعت دانشگاه تهران که الان حدود ٢٢هکتار است، به ٥٠هکتار افزایش پیدا می‌کند و محدوده طرح از جنوب به خیابان انقلاب، از غرب به کارگر شمالی، از شمال به بلوار کشاورز و از شرق به خیابان وصال منتهی خواهد شد.
برای اجرای این طرح باید مجموعه املاک واقع در این محدوده به تملک دانشگاه تهران درآیند. براساس اعلام دانشگاه تهران تاکنون بیش از ٦٠درصد این املاک -نزدیک به یک‌هزار واحد مسکونی و تجاری- خریداری شده است. در مدت زمانی که طرح توسعه در دولت نهم و دهم متوقف شده بود، دانشگاه تهران بخشی از زمینهای در اختیار را به‌طور موقت به پارکینگ، فضای سبز و سایر کاربری‌های مورد نیاز تبدیل کرده، اما این کاربری‌ها موقت است و در زمان اجرای طرح طبق پیش‌بینی‌ها کاربری‌های جدیدی پیدا می‌کنند.
در پلان کلی طرح پیش‌بینی شده، توسعه دانشگاه و مراکز آموزشی و پژوهشی وابسته به دانشگاه به سمت شرق امتداد پیدا کنند و درواقع امتداد کریدوری حد فاصل انقلاب، کشاورز و دانشگاه صنعتی امیرکبیر یک راسته فرهنگی، آموزشی و علمی ایجاد خواهد کرد. در این طرح پیش‌بینی شده است بین مجموعه جدید دانشگاه تهران و پارک لاله یک زیرگذر بزرگ فرهنگی درواقع در زیر بلوار کشاورز ایجاد خواهد شد که پارک لاله را به مجموعه دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران متصل می‌کند و دسترسی دانشگاهیان به پارک لاله و استفاده از فضای آن ممکن می‌شود.
تحقق دانشگاه کارآفرین، افزایش شاخص‌های آموزشی و پژوهشی، تعامل شهر با توسعه پارک علم و فناوری، توجه به شاخص‌های زیست محیطی، فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و تغییر مشاغل اطراف دانشگاه متناسب با فعالیت‌های دانشگاهی ازجمله اهداف این طرح به‌شمار می‌روند. درحال حاضر تأخیر در پیشبرد پروژه، مشکلاتی در محدوده ایجاد کرده، ازجمله نارضایتی‌های ساکنان به‌ویژه بخش مسکونی که خواهان فروش و واگذاری املاک واقع در طرح هستند، اما دانشگاه تهران اعتباری برای خرید آنها ندارد. از سوی دیگر خالی از سکنه شدن بخشی از بافت خریداری شده در سال‌های گذشته، مشکلات دیگری را هم به وجود آورده است. پروژه توسعه دانشگاه تهران جدا از اعتبارات با چالش دیگری هم مواجه است که حل‌وفصل آن از مسیر کمیسیون ماده ٥ تهران می‌گذرد.
طرح توسعه دانشگاه تهران مصوبه کلی کمیسیون ماده ٥ را گرفته، اما حالا چنان که معاون شهرسازی شهرداری تهران می‌گوید، این کمیسیون درباره بارگذاری و تراکم این پروژه در محدوده پیرامونیاش ملاحظاتی دارد: «این طرح مشاوران زیادی عوض کرد و جزو معدود طرح‌های بزرگی است که اجماع نظر کلی درباره آن وجود دارد، اما می‌توان آن را پیش از نهایی‌شدن باز هم چکش‌کاری کرد. تقریبا همه شهرداران از این برنامه حمایت کردند و شهردار قبلی تهران هم می‌خواست این طرح اجرا شود، اما کمیسیون ماده ٥ درحال حاضر نکاتی درباره این پروژه دارد که باید درباره آن فکری کنید.»
به‌گفته حناچی، براساس اعلام نظر کمیسیون ماده ٥، درحال حاضر تراکم نسبی دانشگاه تهران در محدوده اصلی‌اش ١٠٠درصد و تراکم نواحی بیرون دانشگاه حدود ٣٠٠درصد است، اما محوطه U یعنی محدوده‌ای که برای طرح توسعه پیش‌بینی شده، تراکمی حدود ٤٠٠درصد دارد: «این شرایط منطقی نیست و به نظر می‌رسد اصلی‌ترین چالشی است که این طرح پیش‌رو دارد. این چالش را باید جواب بدهیم.»
برداشتن دیوارهای دانشگاه تهران در آینده و پیوند فضای دانشگاه با شهر یکی از پیشنهادات مشاوران این طرح و در عین‌حال ایده‌ای مورد توجه مسئولان دانشگاه تهران است، یکی از آنها شاهین حیدری، رئیس پردیس هنرهای زیباست. به گفته او دنیا تغییر کرده و بسیاری از مفاهیمی که پیش از این روی آنها تأکید زیادی وجود داشت، درحال تغییر است: «باوجود تغییر واقعیت‌ها هنوز نگاه بخشی از ما در جامعه نسبت به ضرورت تغییر زیرساخت‌ها، تغییر نکرده است، چراکه مدیریت در جامعه ما عمدتا در اختیار میانسالانی است که تغییر نکرده‌اند. اگر شرایط جدید و تغییرات را باور کنیم در زیرساخت‌ها اصلاحاتی ایجاد خواهیم کرد. یکی از آنها دانشگاه است که امروز در جهان تغییر کرده است.»
به گفته رئیس پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه امروز باید بدون نرده باشد، باید درون شهر بچرخد و شهر هم درون دانشگاه بچرخد: «تغییرات به تناسب دنیای امروز، مهمترین نکته در بحث طرح گسترش دانشگاه تهران است و اجرای این طرح زیرساخت جدیدی را برای بزرگترین دانشگاه کشور تعریف می‌کند که ممکن است ما امروز با آن موافق نباشیم، اما تغییری برای آینده است.» ایده‌ای که درحال حاضر برای توسعه دانشگاه تهران تعریف شده در کنار توسعه فضاهای آموزشی، پیوستگی دانشگاه با فضای شهری را هم به‌عنوان یک هدف غایی به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری در محدوده مرکز شهر دنبال می‌کند، اما این طرح در شمار طرح‌های بزرگ‌مقیاس بود و در دهه گذشته به دلیل محدودیت‌های مالی، تملک برخی املاک باقی ماند و طرح متوقف شد. در دولت روحانی، اجرای این طرح علاوه بر توسعه کمی دانشگاه تهران، از نظر تأثیری که می‌تواند در ایجاد کاربری‌های جدید مانند ساخت پارک‌های فناوری و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشد، مورد توجه دوباره قرار گرفته است و با عنوان جدید «طرح دانش» پیگیری می‌شود. به گفته مسئولان دانشگاه تهران امسال هم اعتباراتی از سوی دولت در این زمینه تخصیص یافته، اما اعتبارات مورد نیاز این طرح، بیش از اینهاست.
چالش ٣٨ درصدی
علی محقر، معاون دانشگاه تهران و رئیس سازمان سرمایه‌گذاری این دانشگاه آمار دقیق املاکی که در این طرح به تملیک دانشگاه تهران درآمده را ٦٤درصد اعلام کرد، اما تأکید می‌کند ٣٨درصد باقی‌مانده از نظر ارزش مالی تقریبا معادل همان ٦٤درصد و حتی بیش از آن نیازمند جذب منابع مالی و اعتبارات هستند، چراکه این ٣٨درصد املاک اعیانی، تجاری و بخشی از کاربری‌های دارای سرقفلی را شامل می‌شوند.
او در بخشی از سخنانش در نشست بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران، گزارشی از نحوه تخصیص اعتبارات در دهه‌های گذشته ارایه کرد. به گفته او از وام ٢٠٠میلیون دلاری که در دولت اصلاحات به این طرح اختصاص یافته، ١٥٧میلیون دلار درنهایت دست دانشگاه تهران را گرفته که با این اعتبار ٦٢درصد از املاک خریداری شده و در سال‌های بعد هم ٢درصد دیگر. براساس اعلام نظر مسئولان دانشگاه تهران ادامه این پروژه و تملک باقی مانده اراضی به اعتباری معادل همان فاز یک و حتی بیش از آن نیازمند است.
رئیس سازمان سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران با بیان این‌که هدف ما در این طرح افزایش استانداردها در زمینه‌های آموزش و پژوهش و رساندن دانشگاه تهران به سمت مطلوب استاندارد جهانی است، تأمین نیروی انسانی کارآمد و کارآفرین را از دیگر اهداف اجرای این طرح اعلام کرد، به‌گونه‌ای که با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، دانش به‌عنوان منبع اصلی تولید ثروت موردتوجه قرار گیرد.
براساس پیش‌بینی‌ها، بخشی از فضای جدیدی که در طرح توسعه در اختیار دانشگاه تهران قرار می‌گیرد، به محلی برای استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل می‌شود، تا زمینهای برای ارتباط بیشتر میان صنعت و دانشگاه را فراهم کند. آن‌طور که محقر، معاون دانشگاه تهران می‌گوید یکی از اهداف اصلی در تغییر و تحولات جدید، حرکت به سمت کارکردهای مورد انتظار دانشگاه در زمان حاضر است، به‌گونه‌ای که دانش بتواند بخشی از مشکلات جامعه را حل کرده و ظرفیتی برای جذب نخبگان فراهم کند: «در محدوده جدید دانشگاه تهران پیش‌بینی شده که حدود ٣ تا ٥هزار شرکت دانش‌بنیان مستقر شود، این شرکت‌ها زمینه اشتغال‌زایی و نوآوری را پدید می‌آورند که مهمترین نتیجه آن فراهم شدن زمینه برای نگه‌داشت نخبگان و کاهش مهاجرت آنها در آینده خواهد بود.»
به گفته او در ساختار جهانی دانشگاه‌ها تغییرات زیادی کرده‌اند و در دنیای امروز دانشگاهی می‌تواند موفق باشد که بتواند مسائل بشر را حل کند و مسأله‌محور باشد: «در ایران هنوز به مقالات ای.اس.ای اهمیت ویژه‌ای می‌دهند، درحالی‌که این مقالات کمکی به ما نمی‌کند. تغییراتی که دانشگاه تهران در فعالیت آینده هدف‌گذاری کرده و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به کاهش تولید مقالات غیراثربخش کمک می‌کند. ما الان از سر ناچاری است که همچنان در ارتقای استادان مقالات آی.اس.آی را ملاک قرار می‌دهیم، اما دنیا از این شرایط عبور کرده است و ما هم باید عبور کنیم.»
یکی از نقد و نظرهای دانشجویان که بخشی از آن در بیانیه آنها هم اعلام شده بود، پرسش‌هایی درباره منابع مالی طرح توسعه دانشگاه تهران است، رئیس سازمان سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش از اعلام آمادگی سرمایه‌گذاران خارجی در این طرح خبر داد و اعلام کرد که اگر مشکل تملک املاک واقع در طرح برطرف شود، چند سرمایه‌گذار خارجی برای مشارکت در این طرح اعلام آمادگی کرده‌اند و مذاکراتی نیز در این زمینه انجام شده است. دولت در بودجه سال ٩٦ حدود ٣٣٠میلیارد تومان به این طرح تخصیص داده، اما حالا مسئولان دانشگاه تهران امیدوارند شهرداری تهران هم در این زمینه به کمک‌شان بیاید.
طرحی برای آیندگان
در نشستی که با موضوع بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران برگزار شد، «کامران صفامنش»، معمار و مهندس مشاور این طرح با ارایه دو پاورپوینت جزییات برنامه‌هایی که در آینده قرار است در محدوده مرکزی تهران و پیرامون دانشگاه اجرا شود، تبیین کرد. او مخاطبان اصلی این پروژه را کودکانی دانست که امروز در مهدکودک‌ها و دبستان‌ها هستند.
صفامنش در این نشست گفت از دانشگاه تهران خاطرات زیادی دارد و در طرحی که برای توسعه این دانشگاه آماده‌سازی کرده، مجموع ملاحظات زیست‌محیطی و همچنین ملاحظات مربوط به میراث فرهنگی را لحاظ کرده که ساختمان‌های واجد ارزش‌های تاریخی و همچنین مجموع درختان واقع در طرح حفظ شوند. او همچنین درباره نکاتی که حناچی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران به آن اشاره کرده بود و نقد و نظرهای کمیسیون ماده ٥ درباره تراکم محدوده پیرامونی دانشگاه تهران در طرح توسعه به جلسه‌ای که پیش از این در شهرداری تهران با حضور محمدباقر قالیباف برگزار شده بود، چنین پاسخ داد: «آخرین‌بار شهردار تهران با ٢٠٠درصد تراکم موافقت کردند و این حوزه U شکل بیرونی با ٢٠٠درصد تصویب شد و لایه خارجی آن با تراکم ٣٠٠ تا ٤٠٠ درصد.»
او همچنین با تأکید بر این‌که جمعیت دانشجویی کشور نسبت به گذشته کاهش یافته، تأکید کرد که با اجرای این طرح تراکم جمعیت دانشجو در این محدوده افزایش پیدا نمی‌کند: «ما در آینده با تراکم کمتری از دانشجو روبه‌رو هستیم. براساس برآوردهای طرح، جمعیت دانشجویی در این محدوده اضافه نمی‌شود، ما در این‌جا و در این طرح کمبود کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها را جبران می‌کنیم و سایت قدیمی دانشگاه تهران تا حد ممکن به این فضاها اختصاص داده می‌شود.»
صفامنش در بخش دیگری از سخنانش گفت که ٣١٠هزارمترمربع از محدوده جدید به ساخت پارک‌های علمی و فناوری اختصاص پیدا می‌کند. همچنین در این محدوده ١١٠ساختمان واجد ارزش‌های تاریخی شناخته شده که در طرح جدید حفظ می‌شوند: «ما تمام درختان را نگه داشتیم و تمام سیستم‌های زیرزمینی و خیابان‌هایش را حفظ کردیم و تمام خاصیت‌ها و نام‌ها را هم حفظ کردیم و هر آنچه بخشی از هویت این دانشگاه بود، در این طرح انعکاس داده شده است.»
به گفته صفامنش، این پروژه می‌تواند آغازی برای تعامل باشد و فضای شهری را از حالت تقابل خارج کند: «دانشگاه تهران می‌تواند شرایط مالی بهتری را در آینده و پس از طرح توسعه تجربه کند. پارک علمی فناوری دانشگاه تهران فقط کنار دانشگاه نیست، بلکه پتانسیلی است که با توجه به تعداد ساختمان‌هایی که دانشگاه تهران در این محدوده در اختیار دارد، می‌تواند تا امیرآباد بالا توسعه پیدا و ظرفیت‌های تازه‌ای ایجاد کند. دانشگاه وقتی از نظر مالی شرایط مناسبی نداشته باشد، در آن اتفاقاتی می‌افتد که همه شما در جریان هستید. وقتی دانشگاه در جا بماند و حرکت نکند، به روزی می‌افتد که یک عده مقاله‌هایش را بنویسند و یک عده پایان‌نامه‌هایش را. من تصور می‌کنم، دانشگاه تهران با اتکا به این طرح می‌تواند از بودجه دولتی که دولت به آن می‌دهد، خارج شود.»
نقد و نظرهای ٧٠ منتقد
در نشست نقد و بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران، با وجود این‌که همه مهمانان و سخنرانان از اجرایی شدن این طرح حمایتی همه‌جانبه داشتند، اما شماری از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران در بیانیه‌ای که به امضای ٧٠ نفر رسیده بود، نقد و نظرهایی را درباره این طرح که براساس آخرین تغییراتش با عنوان «شهر دانش، دانشگاه کارآفرین، سبز و هوشمند» معرفی می‌شود، در هفت بند تنظیم کرده بودند. در بیانیه آنها که ابتدای جلسه در میان حاضران توزیع شد، این نگرانی مطرح شده که تجربه پروژه‌های بزرگ‌مقیاس گذشته‌ای که مشابه همین طرح بوده‌اند، نشان داده بیشتر این طرح‌ها ناموفق بوده و اغلب با مشکل تأمین اعتبار مواجه و بیش از اندازه طولانی شده‌اند و محدوده اجرای این طرح‌ها سالیان متمادی به کارگاه ساختمانی تبدیل شده و کیفیت زندگی سکنه را بشدت کاهش داده. علاوه بر این طولانی شدن مرحله تملیک اراضی موجب شده بخشی از املاک خریداری‌شده متروکه و به زمینهای بایر تبدیل شوند و امنیت محدوده را بشدت کاهش دهند، ضمن این‌که درحال حاضر مالکان فعلی که بخشی از آنها در ساختمان‌های فرسوده زندگی می‌کنند، امکان نوسازی املاک‌شان را ندارند و زندگی روزمره آنها تحت‌تأثیر تبعات اجتماعی اجرای این طرح قرار گرفته است.
نکته دیگر اعلام نگرانی این منتقدان نسبت به امکان انحراف این طرح از هدف اصلی و گرایش سوداگرایانه به شهر و زمین در محدوده طرح توسعه است. به نوشته آنها: «در خبر مرتبط با تصویب طرح آمده که دانشگاه باید طرح لازم را درخصوص چگونگی احداث ابنیه بدون نیاز به کمک مالی دولت و با تأکید بر حفظ مالکیت دانشگاه تهیه کند. با توجه به این موضوع احتمال انحراف پروژه از اهداف طرح با توجه به توجیه جذب منابع مالی وجود دارد. در نقشه پهنه‌بندی منتشرشده نیز بخشی از پهنه‌ها به‌عنوان پهنه خدماتی جدید مطرح شده که نشان از وجود نگاه‌های درآمدزایی دارد.»
منتقدان همچنین به این موضوع اشاره کرده‌اند که اختصاص چنین فضایی به دانشگاه تهران و خالی شدن محدوده از سکنه دایمی و شب خواب ممکن است منجر به افزایش شب‌مردگی در این مناطق شده و ضریب امنیت آنها را پایین بیاورد و در عین حال محدوده‌ای چند ١٠ هکتاری را در مرکز شهر برای دانشگاه تهران اختصاصی‌سازی کند.
مسئولان این پروژه و همچنین مشاوران در بخشی از سخنان‌شان پاسخ این نقد و نظرها را دادند، ازجمله صفامنش که تأکید کرد همه اراضی این محدوده متعلق به دانشگاه تهران است و به هیچ‌وجه امکان واگذاری یا فروش آن وجود ندارد یا رئیس سازمان سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران که از ورود سرمایه‌گذاران خارجی به این طرح خبر داد و گفت که دانشگاه تهران در نظر دارد از این طریق اعتبارات مورد نیاز برای اجرای این طرح را تأمین کند. پرسش و پاسخ‌هایی که اگرچه جزییات بیشتری از ابعاد این طرح را روشن کرد، اما در عین‌حال نشان می‌دهد پیش از اجرای این طرح همچنان می‌توان ابعاد کارشناسی آن را با پرسشگری بیشتر تحلیل کرد و پیامدهای همه‌جانبه این پروژه که مرکز شهر تهران را در سال‌های آینده تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد، شناسایی کرد.
دیدگاه تان را بنویسید