کاشت نهال راه‌حل درستی برای فرونشاندن گردوغبار خوزستان است؟

به گزارش جی پلاس، امسال که دیگر گردوغبارهای معلق در هوا یک بحران تمام‌عیار در چندین شهر خوزستان به راه انداخت و درحالی‌که کولاکی از حوادث طبیعی چهارگوشه کشور را درمی‌نوردید، رسما زندگی مردم خوزستان را مختل کرد. قطعی بلندمدت و پی‌درپی برق، گل‌آلودبودن آب و حتی عدم دسترسی مردم در چندین شهر به آب، نبود دید کافی و هوای مناسب برای تنفس چنان دست به دست هم داد که مردم صبور خوزستان را به خیابان کشید و اعتراض‌های سراسری را هم در نقاط مختلف کشور به وجود آورد. مسئولان می‌گفتند بارش باران باعث نشست غبار به‌شکل گل روی تأسیسات برق‌رسانی شده و عملکرد آنها را مختل کرده است.

همین شرایط برای شبکه آب‌رسانی شهرهای مختلف خوزستان هم پیش آمده و عملا ادامه زندگی شهروندان را با مشکل جدی روبه‌رو کرده بود. بالاگرفتن بحران، پای خیلی از مسئولان کشوری را به مسئله خوزستان باز کرد و رئیس‌جمهوری را شخصا به واکنش واداشت و او نه‌تنها به همراه هیأت‌دولت به این استان سفر کرد بلکه سعی کرد کوتاهی‌ها در زمینه هوا و آب این استان را از دل مردم دربیاورد که بودجه‌ای هم برای ساماندهی این استان اختصاص داد؛ بودجه‌ای 30 میلیارد تومانی برای کنترل کانون‌های گردوغبار داخلی که ازسوی معاون اول رئیس‌جمهوری به وزارتخانه‌های مختلف ابلاغ شد. 
کمی بعد از این ابلاغیه، حرف‌هایی در مورد ایده کاشت نهال در این کانون‌ها به رسانه‌ها رسید که واکنش‌های زیادی را به همراه داشت. عده زیادی از کارشناسان می‌گفتند این اعتبار باید در جایی مفیدتر هزینه شود و درختکاری نمی‌تواند چاره کار گردوغبار خوزستان باشد.

علت‌شناسی هم می‌کنیم
خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره تصمیمی که برای کاشت نهال در کانون‌های گردوغبار گرفته شده به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «ما قبول داریم که اول باید علت‌شناسی کنیم. این بررسی‌ها تا حدی شده و ادامه هم دارد. به‌طور کلی می‌توانیم بگوییم که کل ایران در معرض تغییرات آب‌وهوایی قرار گرفته و وضعیت خوزستان بیشتر از بقیه نقاط کشور، نشان‌دهنده درگیری کشور با این موضوع است؛ البته تقریبا تمام جهان با این پدیده روبه‌رو هستند اما ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌ای که دارد با مشکلات بیشتری روبه‌رو شده است. در مورد کاشت نهال هم باید بگویم که به‌هرحال این روش یکی از راه‌های جلوگیری از برخاست گردوغبار بوده و می‌تواند در مورد خوزستان هم مفید باشد.»

او ادامه می‌دهد: «همان‌طور که بارها گفته شده، بیش از 80 درصد گردوغبار خوزستان، منشأ خارجی دارد و ما هر برنامه‌ای که برای داخل کشور می‌توانیم بریزیم، روی 20 درصد این پدیده تأثیر می‌گذاریم. در مورد این 20 درصدی که منشأ داخلی دارد، باید بگویم که بخش زیادی از مشکل به‌دلیل خشک‌شدن تالاب‌ها و هورها و ازبین‌رفتن کشاورزی در بسیاری از نقاط به‌دلیل خشکسالی است و یکی از راه‌ها برای همین بخشی که قبلا در آن کشاورزی دیم می‌شد و الان به زمین‌های لم‌یزرع تبدیل شده، کاشت نهال است.»
جلالی در مورد زمین‌های به‌جامانده از تالاب‌ها هم می‌گوید: «در مورد این بخش‌ها، بیشتر باید به تأمین حقابه و پرشدن تالاب‌ها فکر کنیم تا اینکه بخواهیم در آنها کار دیگری انجام بدهیم. در این مناطق، نه کاشت نهال جواب می‌دهد و نه پاشیدن مالچ و سایر مواد شیمیایی از طرف دیگر پرآب‌بودن این تالاب‌ها فقط نه به‌دلیل فرونشاندن گردوغبار بلکه از جهات دیگر هم اهمیت دارد.»

او می‌گوید: «در داخل کشور، 350 هزار هکتار کانون ریزگرد شناسایی شده که از این مقدار، 200 هزار هکتارش هور و مرتع بوده که به‌دلیل بارندگی، پرآب بوده‌اند. همان‌طور که توضیح دادم باید آب به آنها برگردد. حدود 46 هزار هکتار هم تالاب بوده که اینها نیازمند آب دائمی هستند. حدود 50 هزار هکتار هم محل کشاورزی دیم بوده است؛ بنابراین نمی‌توان گفت که درختکاری در این مقدار از کانون‌های گردوغبار می‌تواند مشکل را به‌کلی حل کند اما ما معتقدیم تأثیر زیادی خواهد داشت، همان‌طور که قبلا هم نزدیک به 46 هزار هکتار از این کانون‌ها تبدیل به جنگل‌های سمر شده که نتیجه بسیار خوبی داشته است.»
جلالی در جواب این سؤال که وقتی زمین‌ها قابلیت کشاورزی دیم ندارند، چطور می‌توانند نهال‌های کاشته‌شده را نگه دارند، می‌گوید: «این نهال‌ها به دو تا سه سال مراقبت و آبیاری نیاز دارند که کانال‌کشی برای آبیاری آنها هم بخشی از بودجه 30 میلیاردی رئیس‌جمهوری را نیاز دارد. بعد از این مدت، این نهال‌ها می‌توانند بدون نیاز به آبیاری انسانی به رشد ادامه بدهند.»
جلالی در مورد اینکه بودجه 30 میلیاردی اختصاص‌یافته ازسوی رئیس‌جمهوری در چه زمینه‌ای هزینه خواهد شد، می‌گوید: «بخشی از این همان‌طور که گفتم صرف کاشت نهال و زمینه‌سازی برای مراقبت و آبیاری آنها می‌شود و بخشی دیگر به تلاش برای پرکردن تالاب‌ها و احیای هورها اختصاص پیدا می‌کند.»

کاشت نهال، اثربخشی لازم را ندارد
در مقابل کسانی که می‌گویند کاشت نهال می‌تواند مشکل خوزستان را حل کند، عده‌ای از کارشناسان قرار دارند که نتیجه این کار را در برابر هزینه‌ای به‌صرفه نمی‌دانند. حسین آخانی، استاد محیط‌زیست یکی از آنهاست. او می‌گوید: «به‌طورکلی کاشت مصنوعی نهال در جاهایی که پوشش گیاهی خود را از دست داده و تبدیل به بیابان شده‌اند تا حد زیادی منسوخ شده است. از این روش بیشتر برای ترمیم جنگل‌هایی استفاده می‌شود که زمینه و بستر خوبی برای رشد گیاهان دارند اما به دلایل مختلف ازجمله قطع درختان توسط انسان‌ها یا پدیده‌های طبیعی، بخشی از پوششان را از دست داده‌اند اما وقتی بخش از زمین چنان توان گیاه‌پروری خودش را از دست می‌دهد، تبدیل به بیابان می‌شود. کاشت نهال و مراقبت از آن در این بخش‌ها، هزینه زیادی به دنبال دارد و احتمال ازبین‌رفتن نهال‌ها بعد از قطع مراقبت وجود دارد.»
او ادامه می‌دهد: «بهترین راه‌حل این است که ببینیم چرا این بخش‌ها، پوشش گیاهی خودشان را از دست داده‌اند و دیگر مثل سابق، محل خوبی برای کشاورزی دیم نیستند و اگر امکانش وجود داشت، این دلایل را برطرف کنیم. درحال‌حاضر، مهم‌ترین کار، برگرداندن آب به بخش‌هایی است که به‌دلیل نداشتن حقابه، خشک شده‌اند و اگر در بخش‌هایی به‌دلیل کاهش بارندگی زمین در حال تبدیل به بیابان است، باید با استفاده از راه‌های مختلف جلوی برخاست گردوغبار این مناطق گرفته شود. به اعتقاد من، نهالکاری در این قسمت‌ها هزینه زیادی دارد و در مقابل اثربخشی‌اش چندان مشخص نیست و بعید به نظر می‌رسد در بلندمدت مؤثر باشد. ضمن اینکه زمین‌هایی که برای کاشت نهال در نظر گرفته شده‌اند و اندکی بستر مناسب برای درختکاری در آنها دیده می‌شود، در مقابل مساحت کلی کانون‌های گردوغبار بسیار کوچک هستند و در نهایت نمی‌توانند چنان‌که باید و شاید در آب‌وهوای خوزستان مؤثر باشند.»