در حالی که مسئولان آب و فاضلاب (آبفا) معتقدند بخش قابل توجهی از آب شرب استان تهران از منابع زیرزمینی تامین می‌شود و بارش‌ها اگرچه سبب افزایش مخزن سدها شده اما در حجم منابع زیرزمینی تاثیری نداشته و لذا مشکل خشکسالی و کم‌آبی هنوز پابرجاست؛ چه اینکه حتی برطرف شدن مشکل تامین آب، دلیلی بر هدردادن آب و سوء‌مصرف نیست.
اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا با بارش در یک مقطع اولا باید گمان شود که دیگر مشکلی در تامین آب نداریم و دوما به خودمان اجازه دهیم به هر شکل که خواستیم آب را مصرف کنیم یا هدر بدهیم.
موضوعی که پرداختن به آن از جنبه ارتباطی و رسانه‌ای اهمیت دارد و کارشناسان معتقدند که در حوزه مخاطب‌شناسی، ارتباط با مخاطب و انتقال پیام به مخاطبان در این زمینه آنگونه که باید یا کار نشده یا کار کارشناسی و علمی انجام نگرفته است.
زمینه های فرهنگی در مصرف آب
این پرسش البته در شرایطی مطرح می‌شود که مشکلات مربوط به هدرروی آب از قبل هم در کشور وجود داشته است و بررسی شکل گیری زمینه های فرهنگی آن از جنبه های مختلف حائز اهمیت است.
بارها مشاهده شده در صورت تذکر دادن یک شهروند به شهروند دیگر که شیر آب شرب را جلو حیاط گرفته و با آب، کوچه یا حیاط را جارو می‌کند، این پاسخ شنیده می‌شود که «پولشو می‌دم» و بی اعتنا به اینکه آب داریم یا نداریم، به کار خودش ادامه می‌دهد.
حال با این پس زمینه فرهنگی و در شرایطی که در چند ماه اول سال وضعیت بارش‌ها نیز در مقایسه با گذشته بهتر بوده، از نظر کارشناسان اندکی طبیعی به نظر می‌رسد که
برخی تصور کنند اولا مشکل کم آبی حل شده و سپس، چون این مشکل حل شده حق داریم که هرطور بخواهیم آب بازی کنیم یا مایع حیات را هدر دهیم.
کارشناسان در این زمینه تاکید می کنند وقتی اولا اطلاع رسانی حرفه ای نباشد و دوما مقطعی باشد؛ یعنی فقط به فصول گرم سال که مصرف بالا می رود محدود شود، طبیعتا باید انتظار چنین شرایطی را داشت که تا اندکی باران ببارد مردم گمان کنند که پس مشکلات هم برطرف شده است.
روانشناسان شناسان و جامعه شناسان در عین حال معتقدند وجود مشکل در تبلیغات حرفه ای و کارآمد، نبود آموزش‌های کاربردی، نبود برنامه جامع بلندمدت، ارائه نکردن الگوهای مناسب، سیاست های تنبیهی برای کسانی که آب را هدر می دهند و نبود برنامه های مناسب برای فرهنگ‌سازی باعث شده است که این وضعیت ادامه یابد.
اطلاع‌رسانی علمی، حلقه مفقوده
برخی کارشناسان مشکل اول در این زمینه را کم توجهی به حوزه اطلاع‌رسانی می‌دانند؛ رسانه‌ای‌ها همواره گلایه دارند که مدیران بخش‌های مختلف مدام در کلامشان بر اهمیت اطلاع رسانی تاکید می‌کنند اما در عمل آنطور که باید آن را باور ندارند و به آن نمی‌پردازند یا اعتبار لازم برای انجام کارهای کارشناسی اختصاص نمی‌دهند و وضعیت موجود همین می‌شود که الان هست.
دبیر انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران در پاسخ به اینکه چرا مردم گمان می کنند حالا که در ادامه بارش ها وضعیت منابع آبی بهتر شده و دیگر نیازی به مدیریت مصرف نیست، می گوید: تبلیغات و اطلاع رسانی ارائه شده در سطح شهر و فضای مجازی باید کارشناسی شده باشد تا به کارآمدی و تاثیرگذاری لازم برسد؛ اما این در حالی است که در برخی از تبلیغات شاهدیم مطلبی عنوان می‌شود که به‌درستی مفهوم را منتقل نمی‌کند.
مجتبی دلیر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ادامه می‌دهد: وقتی مردم پیامی را دریافت می‌کنند که آزادی آنان را محدود کند نسبت به آن مقاومت می‌کنند و واکنش خلاف نشان می‌دهند چرا که احساسشان این خواهد شد که بخشی از آزادی آنان را می خواهیم بگیریم.
دبیر انجمن روانشناسان اجتماعی ایران با تاکید بر اینکه باید تبلیغات دارای جنبه مثبت باشد می‌گوید: در این زمینه به طور مثال باید از پیام‌هایی استفاده کرد که کارآمد باشد، به طور مثال عنوان شود «صرفه جویی هنر است» تا با این بار معنایی مردم تشویق به این امر شوند.
وی ابراز می‌کند: تبلیغ مانند تیغ دولبه‌ای است که اگر درست و کارشناسی مطرح نشود مشکلاتی را در جامعه و در بعد روانی شهروندان ایجاد می‌کند.
آموزش به شکل کارشناسی
دلیر با بیان اینکه آموزش‌ها باید علمی و از رده سنی پایین در جامعه شروع شود معتقد است: آموزش ها باید از مهدهای کودک و مدارس ابتدایی آغاز شود زیرا تاثیرگذاری آن بیشتر و ماندگارتر خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: همچنین باید فرهنگ خانواده ها را به سمتی سوق دهیم که با رعایت مدل های مصرفی بتوانند بر روی فرزندانشان به عنوان الگوهای عملیاتی تاثیرگذار باشند.
این کارشناس می‌گوید: باید در رسانه ها و فضاهای تبلیغاتی از الگوهای عملی و مثبت استفاده کنند.
دبیر انجمن روانشناسان اجتماعی ایران با بیان اینکه باید خانواده های کم مصرف را به عنوان الگوی های مثبت به جامعه معرفی کرد تاکید می‌کند: این امر جنبه مثبت در جامعه دارد و با ملموس شدن تشویق‌ها می‌توان این موضوع را به یک فرهنگ تبدیل کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: باید برنامه های بامحتوا در حوزه مدیریت مصرف آب تولید شود که برای همه اقشار جامعه مفید و بار منفی نداشته باشد.
ایجاد پویش‌های مدیریت مصرف آب
وی بر ایجاد کمپین (پویش)های مدیریت مصرف آب در فضای مجازی تاکید و تصریح می‌کند: این کمپین ها با برنامه های فرهنگی و متنوع می‌تواند در اصلاح الگوی مصرف نقش مهمی داشته باشد.
دلیر ادامه می‌دهد: استفاده از ظرفیت نهادهای مردم‌نهاد در اجرای برنامه های خودجوش مردمی در سطح جامعه می تواند بر نوع مصرف مردم تاثیر بگذارد.
این روانشناس اجتماعی معتقد است: باید تا می‌شود با برگزاری کارگاه ها، برنامه های تفریحی و اجتماعی مردم را به صرفه جویی و حفاظت از منابع آبی تشویق کرد.
توجه به ارتباط ۲ مقوله اقتصاد و فرهنگ
در این باره خبرنگار ایرنا به سراغ عضو هیات علمی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه گروه علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی تهران نیز می رود تا از بعد ارتباطی بیشتر این موضوع را واکاوی کند که وی معتقد است: ۲ مولفه اقتصاد و فرهنگ بر روی رفتارهای جامعه شناسی مردم اثر می‌گذارد و در سیاستگذاری ها باید به آن توجه کرد.
محمدرضا رسولی می‌گوید: مسئولان باید در خصوص قیمت پایین آب راهکارهایی بیندیشند تا به بهانه اینکه آب ارزان است نتوانند هرگونه که می‌خواهند آن را مصرف کنند.
وی ادامه می‌دهد: هنوز ما یاد نگرفته‌ایم که نباید با هرچیز ارزان قیمیتی که در اختیارمان قرار می‌گیرد سوء مصرف داشته و مدیریتی بر روی آن نداشته باشیم.
عضو هیات علمی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه گروه علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی تهران می‌گوید: به خاطر شرایط اقتصادی مردم و سیاست های کشور تصمیمی بر افزایش قیمت آب گرفته نشده است از این رو باید بر روی رفتار مردم هزینه کرد نه اینکه به صورت مقطعی برنامه‌ای ارائه و بعد آن را به باد فراموشی سپرد.
وی بر ارائه یک برنامه جامع و کاربردی تاکید می‌کند و می‌گوید: با اینکه برنامه های مختلفی با محتواهایی ارائه شده است ولی هم اکنون شاهد سوء رفتار مردم در مصرف بی رویه بخش های مختلف به‌ویژه آب هستیم.
تبلیغات به فصول پرمصرف محدود نشود
رسولی می‌افزاید: باید در قالب برنامه جامع و بلندمدت شیوه های متنوع تبلیغات را دنبال کنیم نه اینکه در زمانی که بارندگی خوبی صورت گرفته است دست از تبلیغات کم‌آبی برداریم و دوباره در خشکسالی تبلیغات کنیم؛ این نوع عملکرد روی رفتار مردم تاثیرگذار است و باعث می شود حرف های ما را باور نکند و بگویند چون باران باریده پس آب زیاد است.
وی تاکید می کند: باید به مردم آگاهی بخشی کرد که این بارندگی ها تا چه حدی نیاز مردم را حل می کند و تا چه حدی بر روی منابع آبی تاثیر گذاشته است چرا که این امر است که رفتارها را نهادینه می‌کند.
آموزش خانه به خانه
عضو هیات علمی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه گروه علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی تهران در عین حال با بیان اینکه در مدیریت مصرف باید به آموزش خانه به خانه توجه کرد می‌گوید: آموزش ها باید به کودکان و نوجوان و حتی زنان خانه دار که بیشترین مصرف آب را دارند ارائه شود تا با حساسیت بیشتری اقدام به مصرف آب کنند.
وی می افزاید: صرفا نباید متکی به تبلیغات شهری و رسانه‌ای بود بلکه باید ترویج و آگاهی بخشی را در آموزش های همگانی به شیوه های گوناگون دنبال کرد.
مطالعه نتایج تبلیغات
رسولی بر انجام مطالعات پژوهشی بر روی تاثیرگذاری تبلیغات تاکید و تصریح می‌کند: باید کار علمی صورت گیرد تا مشخص شود هر الگوی تبلیغی به چه میزان روی مخاطبان و مردم در جامعه تاثیر گذاشته است.
وی ادامه می‌دهد: باید نقاط قوت و ضعف در تبلیغات شناسایی شود همچنین باید منافع مردم را به تبلیغات گره زد به گونه‌ای که به آنان اثبات کرد مصرف بی‌رویه آب چه زیان هایی را به دنبال دارد و می‌تواند چه مشکل‌هایی را به وجود بیاورد.
ضرورت تطبیق رفتارها با الگوی مصرف
در این بین مدیرعامل آب منطقه‌ای استان تهران نیز که معتقد است مردم باید رفتارهای خود را با الگوی مصرف آب تطبیق دهند می‌گوید: ۷۰ درصد مردم در استان تهران طبق الگوی مصرف، آب استفاده و حدود ۳۰ درصد بیش از استانداردها مصرف می‌کنند که از نظر زمانی، پرمصرف‌ها باید در ساعات اوج مصرف نسبت به مدیریت مصرف آب اقدام کنند.
سید حسن رضوی با بیان اینکه ۲۵ درصد صرفه‌جویی در ساعات اوج مصرف، مشکل توزیع را حل می‌کند معتقد است: اگر مشترکان بهینه مصرف کردن را مورد توجه قرار دهند مشکل حل خواهد شد.
مدیرعامل آب منطقه ای استان تهران می‌گوید: باید روی فرهنگ مردم کار کارشناسی انجام شود؛ امروزه مشکل دیگری که باعث شده نبود منابع آبی را دوچندان و خطرساز کند خالی شدن سفره های زیرزمینی است که باید مردم به آن توجه کنند.
دبه گفته وی اینک شاهد اضافه برداشت از چاه های مجاز هستیم که با همکاری نهادهای مربوطه کنترهای حجمی روی تعدادی از چاه ها نصب شده و بقیه نیز در حال انجام است.
مردم بدانند که وضعیت سه دشت تهران بحرانی است
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان تهران همچنین وضعیت سه دشت تهران را بحرانی عنوان می‌کند و می‌گوید: جامعه باید مطلع باشد که شهریار، ورامین و هومند آبسرد از مهمترین دشت های این استان است که کمبود آب دارند.
وی افزود: برداشت آب از منابع زیرزمینی مشکلاتی را در این مناطق به همراه آورده است.
تاکید مدیران بر سیاست‌های تنبیهی
برخی مسئولان آبفا نیز موافق اعمال سیاست‌های تنبیهی برای پرمصرفان هستند و از خلاهای قانونی برای برخورد با پرمصرف ها گلایه دارند؛ مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: امسال بر اساس تصمیم‌گیری های شورای تامین استان، آب مشترکان پرمصرف را قطع خواهیم کرد.
محمدرضا بختیاری می‌افزاید: در مراحل اول تذکرها و اخطارهای لازم را ارائه خواهیم کرد و بعد نسبت به قطعی اقدام خواهیم کرد.
تصور غلط از بارش ها
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: تصور مردم در مورد بارش های باران غلط است برخی شهروندان به گمان اینکه امسال بارندگی‌ها در مقایسه با سال‌های گذشته وضعیت بهتری داشته است، توجه مناسبی به مدیریت مصرف آب ندارند.
وی ادامه داد: این در حالی است که باید توجه داشت موضوع ذخایر آبی تنها یکی از مولفه‌های اثرگذار بر تامین آب در بخش های مختلف خانگی، صنعتی و کشاورزی است.
بختیاری اضافه کرد: همچنین بحث تعیین‌کننده دیگر مقوله ظرفیت سامانه‌های انتقال، تصفیه، و توزیع آب است که طبعا توان تعریف شده‌ای دارند و در مواقعی که حجم مصرف آب شهروندان از الگوهای استاندارد بالاتر می‌رود، این سامانه‌ها توان و امکان تطبیق خود با میزان مصارف بالاتر از حد استاندارد را ندارند ضمن اینکه باید توجه داشت که ایران اساسا اقلیمی خشک دارد و بحث کمبود ذاتی آب در این سرزمین، موضوع دیرپایی است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران تاکید می‌کند: این موضوع ها باید از طریق رسانه ها و تبلیغات به مردم گفته شود تا نسبت به مدیریت مصرف آب حساس شوند.
وی نقش کارهای فرهنگی در سطح شهر را اثربخش عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: با تعامل شهرداری تهران توانسته‌ایم برنامه های فرهنگی، اجتماعی و تبلیغات را اجرایی کنیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با بیان اینکه رفتارهای غلط باید اصلاح شود می‌گوید: برخی با این آب گوارا و با کیفیت تهران اقدام به شست و شوی حیاط، خودرو و سایر موارد می‌کنند که این نوع نگاه باید تغییر پیدا کند.
وی خاطرنشان می کند: اگر هر شخصی نسبت به اینکه آب با چه مراحل سختی در اختیارش قرار می‌گیرد آشنا شود دیگر دست به چنین کاری نمی‌زند.
توزیع لوازم کاهنده مصرف آب
بختیاری با بیان اینکه نهادها را ملزم به تهیه لوازم کاهنده مصرف آب کرده‌ایم می گوید: این امر از سال گذشته در ادارات استان آغاز شده است و این شرکت نسبت به روند آن نظارت دارد و توجه به این کارها تاثیرگذار خواهد بود.
وی ادامه می دهد: استفاده این لوازم در مصرف آب منازل نیز در کاهش مصرف آب تاثیرگذار است در حالی که با افزایش قیمت این لوازم مردم از آن استقبال چندانی نمی‌کنند.
به گزارش ایرنا آنچه واضح است اینکه هم رسانه ها و هم متولیان حوزه وزارت نیرو باید در تعامل با رسانه ها اطلاع رسانی حرفه‌ای را در اولویت های نخست خود قرار دهند و هزینه برای آن را سرمایه گذاری تلقی کنند تا به روزی برسیم که شاهد مصرف بهینه در حوزه های مختلف به‌ویژه آب باشیم.
تهرام/۸۱۳۸/ ۱۰۰۸
