درنگی در انتساب راهبرد «جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم» به امام خمینی

پایگاه خبری جماران:

مقدمه:

در رویارویی اندیشۀ برخی از فرماندهان سپاه با حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی فرماندۀ قرارگاه مرکزی خاتم النبیاء (ص)، دربارۀ راهبرد انتخابی در جنگ تحمیلی عراق بر ایران، آنان چنین استناد کرده اند که راهبرد مورد نظر امام خمینی "«جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم» بوده در حالی که راهبرد آقای هاشمی رفسنجانی «جنگ جنگ تا یک پیروزی» بوده است. آنان می گویند آقای هاشمی با انتخاب این راهبرد، نیروهای مسلّح را در جنگ به اندازه ای پشتیبانی می کرده که نظامیان موفق شوند یک منطقۀ استراتژیک از عراق را تصرف کنند تا ایشان از مسیر دیپلماسی، ایران را به اهداف تعیین شده در جنگ برساند و به آن خاتمه دهد؛ در حالی که آنان به دنبال ادامۀ جنگ تا سرنگونی صدام بوده اند. از جمله سرلشکر محسن رضایی فرماندۀ کل سپاه در این باره می گوید: حسرت ساقط کردن صدام هنوز بر دل من مانده است؛[1] این تعارض در راهبرد انتخابی، موجب شده ایران برنامه ای کامل برای پیروزی بر ارتش بعث عراق نداشته باشد و ناکامی نظامیان در جنگ و پذیرش قطع نامه 598 به اتخاذ آن راهبرد مربوط بوده است.

این مقاله درصدد بررسی آن است آیا از سال 1363 به بعد، راهبرد امام خمینی در جنگ تحمیلی، «جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم» بوده یا ایشان چنین راهبردی نداشته اند؟

بررسی موضوع:

سرلشکر محسن رضایی در بارۀ تعارض دیدگاه هایش با آقای هاشمی رفسنجانی فرماندۀ قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) در ادامۀ جنگ  پس از آزادسازی سرزمین های اشغالی ایران تا نیل به سرنگونی صدام می گوید:

«مشکلی که ما داشتیم و هیچ‌گاه به این نقطه نرسیدیم این بود که ما عقیده داشتیم باید تا سقوط صدام پیش برویم ولی دوستان سیاسی ما می‌گفتند ما با یک عملیات هم می‌توانیم جنگ را به پایان برسانیم. وقتی ما می‌گفتیم باید تا سقوط صدام پیش برویم از ما سوال می‌شد چه نیازهایی دارید و ما پاسخ می‌دادیم که با توان سپاه و ارتش نمی‌توانیم به این خواسته برسیم و برای این مهم باید همه کشور به کارزار بیایند. سیاسیون می‌گفتند اگر تمام کشور در جنگ شرکت کنند؛ زندگی مردم چطور می‌شود؟ ما باید هم جنگ را اداره کنیم و هم زندگی مردم را. ما می‌گفتیم که اگر می‌خواهیم در جنگ زودتر پیروز شویم و کار را زودتر انجام داده و موفقیتمان را کامل کنیم؛ راهی غیر از این نداریم و فوقش باید مردم مدتی ریاضت بکشند وگرنه هم جنگ طول خواهد کشید و هم پیروزی بزرگی به‌دست نخواهد آمد. این یکی از اختلافات ما با سیاسیون بود. پس اگر ما می‌خواستیم آن حمله نهایی را انجام دهیم شدنی بود ولی کار ساده‌ای نبود.

مشکل دومی که داشتیم این بود که ما می‌گفتیم صدام باید سقوط کند. از ما سوال می‌شد که تا کجا می‌خواهید پیشروی کنید؟ ما می‌گفتیم باید تا بغداد پیش برویم. می‌گفتند اگر تا بغداد پیش بروید در نزدیکی بغداد، آمریکایی‌ها دخالت کرده و از بمب اتم استفاده خواهند کرد. ما می‌گفتیم اگر کار به صورت گسترده و وسیع صورت بگیرد و موفقیت‌آمیز باشد؛ آمریکایی‌ها این کار را نخواهند کرد. این جایی بود که ما نمی‌توانستیم یکدیگر را قانع کنیم ولی مقصودم این هست که این مهم، شدنی بود ولی کار ساده و سهل‌الوصولی نبود.[2]

ایشان و برخی فرماندهان سپاه برای اثبات نظرات خویش و هماهنگ نشان دادن آن با دیدگاه های امام خمینی، به بیانات منتشره از سوی ایشان در 20 آذر ماه 1363 اشاره می کنند که راهبرد کشور را در جنگ تحمیلی، "جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم" دانسته است. مرور سخنان امام در این باره نشان می دهد؛ ایشان به آیۀ "قاتِلُوهُمْ حَتّی‌ لاتَکُونَ فِتْنَة" (بقره/193) سه بار استناد کرده اند؛ دو بار در سخنرانی در جمع سران و مسئولان کشور در تاریخ فوق و یک بار هم در نامه ای که ایشان برای فرزندش حجت الاسلام سید احمد خمینی در 27 آبان ماه 1365 نوشته است.

مرور وقایع پس از عملیات پیروزمند بیت المقدس و موضوع ادامۀ جنگ برای تعقیب متجاوز حاکی از آن است حسب نقل یادگار امام، ایشان در مقام فرماندهی کل قوا، ورود به سرزمین عراق را پس از فتح خرمشهر به مصلحت نمی دانسته اند:

"در مقابل مسائل خرمشهر امام معتقد بودند که بهتر است جنگ تمام شود اما بالاخره مسئولان جنگ گفتند که ما باید تا کنار شط‌العرب (اروند رود) برویم تا بتوانیم غرامت خودمان را از عراق بگیریم. امام اصلاً با این کار موافق نبودند و می‌گفتند اگر بناست که شما جنگ را ادامه بدهید؛ بدانید که اگر این جنگ با این وضعی که شما دارید ادامه یابد و شما موفق نشوید دیگر این جنگ تمام شدنی نیست. ما باید این جنگ را تا نقطه‌ای خاص ادامه بدهیم و الان هم که قضیۀ فتح خرمشهر پیش آمده، بهترین موقع برای پایان جنگ است.»[3]

دلایل نقل شده از امام برای مخالفت با ورود نیروهای مسلّح ایران به سرزمین عراق در دو جلسۀ شورای عالی دفاع که در خرداد ماه 1361 تشکیل شده؛ به شرح زیر بوده است:

1. مردم عراق تصرف سرزمین خود را تحمل نمی کنند و آن هایی که الان با ما هستند؛ در آن صورت به ما به عنوان متجاوز نگاه می کنند.

2- الان ما از لحاظ بین المللی موضع برحق داریم و متجاوز در خاک ما است. اگر وارد خاک عراق شویم؛ کشورهای جهان ایران را متهم به اشغالگری می کنند.

3- اگر وارد عراق شویم؛ مردم بی گناه عراق آسیب می بینند و اذیت می شوند.

4- پس از ورود به خاک عراق، کشورهای عربی در حمایت از صدام صریح می شوند و تعصب عربیت خود را نشان می دهند.[4]

در این دو جلسه آقای هاشمی رفسنجانی، سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و آقای محسن رضایی فرماندۀ کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، استدلال می کنند برای تحمیل خواسته های ایران به عراق و دفاع بهتر از خوزستان، ضروری است نیروهای مسلّح ایران بخشی از سرزمین عراق را تصرف نمایند. امام پس از شنیدن دلایل آنان می گوید: در نقاطی وارد شوید که مردم [عراق] آسیب نبینند.[5]

با اجرای عملیات های موسوم به تعقیب متجاوز از سوی نیروهای مسلّح ایران، دو جریان در کشور شکل گرفت. جریان اول، مرتبط با نهضت آزادی ایران بود که پس از برگزاری کنگرۀ پنجم در اسفند 1361، با ادامۀ جنگ پس از فتح خرمشهر مخالفت کرد.[6] جریان دوم در میان حوزه های علمیه و مقلدین سایر مراجع شکل گرفت که با ادامۀ جنگ موافق نبودند. دیدگاه دوم به اندازه ای در جبهه ها اثر گذاشت که برخی از رزمندگان اسلام برای صحت نماز خواندن در سرزمین های آزاد شده از عراق، به عنوان     زمین های غصبی، دچار تردید شدند و بارها از دفتر امام، این موضوع را استفتاء نمودند.[7]

موضع نهضت آزادی ایران تا پایان جنگ تغییری نکرد. در میان جریان دوم، گرچه نگرانی رزمندگان پس از دریافت استفتاء به میزان زیادی برطرف شد ولی تردید در میان مذهبیون فعال در پشت جبهه های جنگ و حوزه های علمیه، هم چنان باقی ماند و آنان شعار «جنگ جنگ تا پیروزی» را زیر سؤال  می بردند. در چنین وضعیتی، امام خمینی در دیدار با مسئولان کشور در شب میلاد حضرت محمد (ص) و امام جعفر صادق (ع) در 20 آذر ماه 1363 می فرماید:

«جنگ‌هاى رسول اکرم، رحمتش کمتر از نصایح ایشان نبوده است. اینهایى که گمان‌ مى‌کنند که اسلام نگفته است «جنگ جنگ تا پیروزى»، اگر مقصودشان این است که در قرآن این عبارت نیست، درست مى‌گویند، و اگر مقصودشان این است که بالاتر از این با زبان خدا نیست، اشتباه مى‌کنند. قرآن مى‌فرماید: قاتِلُوهُمْ حَتّى‌ لا تَکُونَ فِتْنَة، همه بشر را دعوت مى‌کند به مقاتله براى رفع فتنه؛ یعنى «جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم»، این غیر از آنى است که ما مى‌گوییم، ما یک جزء کوچکش را گرفته‌ایم، براى این که خوب! ما یک دایره خیلى کوچکى از این دایره عظیم واقع هستیم و مى‌گوییم که: «جنگ تا پیروزى». مقصودمان هم پیروزى بر کفر صدامى است یا پیروزى بر، فرض کنید بالاتر از آنها. آنچه قرآن مى‌گوید این نیست، او مى‌گوید: «جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم»؛ یعنى، باید کسانى که تبعیت از قرآن مى‌کنند، در نظر داشته باشند که باید تا آن جایى که قدرت دارند ادامه به نبردشان بدهند تا این که فتنه از عالم برداشته بشود. این، یک رحمتى است براى عالم و یک رحمتى است براى هر ملتى، در آن محیطى که هست.

... این که مى‌فرماید که: قاتِلُوهُمْ حَتّى‌ لا تَکُونَ فِتْنَة بزرگترین رحمت است بر بشر. ... این طور نیست که این جنگ‌هاى پیغمبر مخالف با رحمةً للعالمین باشد، مُؤَکِّدِ رحمةً للعالمین است...»[8]