شاید مهم ترین هدفی که در نخستین سفر بین المللی چندجانبه رئیس جمهور باید پیگیری شود ارائه تصویری متفاوت از دولت باشد. هدفی که به نظر می رسد مورد توجه مسعود پزشکیان هم بوده و برهمین اساس همزمان با عزیمت به نیویورک در جمع خبرنگاران تاکید کرد که «ما از سوی جمهوری اسلامی ایران حامل پیام صلح و امنیت و تلاش برای تحقق شعار امسال سازمان ملل مبنی بر صلح و آینده توأم با امنیت و توسعه برای همه مردم هستیم. ما حامل این پیام هستیم که به جای خونریزی و جنگ و کشتار، باید دنیایی درست کنیم که همه انسان‌ها بتوانند در آن راحت و مستقل از رنگ، نژاد، قومیت و منطقه‌ای که در آن حضور دارند، به راحتی زندگی کنند.»
پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در راس هیات عالی رتبه اما کم جمعیت سیاسی به منظور شرکت در هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد راهی نیویورک شده است. حضور محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس جمهور در کنار عباس عراقچی، وزیر خارجه و دو معاون سیاسی و بین المللی او در این هیات، نشان از تمرکز ویژه بر سیاست خارجی در این سفر دارد. هرچند که قرعه نخستین مقصد خارجی رئیس دولت چهاردهم برای سفر دوجانبه به نام عراق افتاد اما شاید بیشترین نگاه ها به رایزنی های هیات ایرانی در متن و حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد دوخته شده باشد.
دولت چهاردهم سکان امور در حوزه سیاست خارجی را در شرایط ویژه منطقه ای و فرامنطقه ای در دست گرفته است. شرایطی که سیاست خارجی ایران را متحول کرده و می تواند تاثیر خود را بر کمیت و کیفیت رایزنی های در دستور کار در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد بگذارد. شاید اغراق نباشد اگر بگوئیم با توجه به وضعیت جاری در رابطه ایران و غرب به شمول اروپا و ایالات متحده و ضرورت رفع تحریم های تحمیل شده بر ایران، عمده نگاه به رایزنی های هیات ایرانی در این زمینه دوخته شده است.
پرونده جنگ روسیه با اوکراین و تأثیر آن بر رابطه متشنج ایران با اروپا، جنگ غزه و تسری دامنه این جنگ به لبنان و سایر منطقه، مذاکرات به اغما رفته برای احیاء برجام و رفع تحریم، رابطه ایران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، وضعیت سیاسی و نظامی حاکم بر سوریه و البته وضعیت نابسامان حکمرانی خودخوانده طالبان در افغانستان و روند رو به رشد حضور پناه جوهای افغان در ایران در زمره مهم ترین مسائلی هستند که می توان گفت در رایزنی های دو و چندجانبه هیات ایرانی در نیویورک مورد توجه قرار خواهدگرفت.
- **********
جنگ غزه که از ۱۵ مهر ۱۴۰۲ ( ۷ اکتبر ۲۰۲۳) آغاز شد و تاکنون ادامه دارد از همان نخستین ساعات حمله بی سابقه حماس به خاک سرزمین های اشغالی تبدیل به موضوعی داغ برای رایزنی مستقیم میان ایران و کشورهای متفاوت منطقه ای و فرامنطقه ای به شمول اروپا و مکاتبه ها و پیام رسانی های غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن شد.
شاید بی اغراق بتوان گفت که اگر نبود این جنس از رایزنی های مستقیم و به خصوص غیرمستقیم ایران با غرب در بازه زمانی یک سال گذشته، دامنه این جنگ با توجه به تلاش های نخست وزیر رژیم اسرائیل برای تبدیل کردن آن به جنگی فراگیر، در کل منطقه توسعه یافته بود. خطر تشدید تنش بخصوص با در نظرداشت اقدام های دو ماه اخیر اسرائیل در هدف قرار دادن مقام های ایرانی در سوریه، چهره های رده بالای حزب الله لبنان در خاک این کشور و ترور اسماعیل هنیه، رئیس فقید دفتر سیاسی حماس در تهران، انفجار همزمان پیجرها و سایر وسایل ارتباطی در اختیار حزب الله لبنان و متحدان آن همچنان به قوت خود باقی است.
در قریب به یک سال گذشته با توجه به شکست اسرائیل در دسترسی به هدف اعلام شده نابودی حماس در غزه، گشوده شدن جبهه جدیدی علیه این رژیم در مجاورت با لبنان توسط حزب الله، هدف قرار گرفتن کشتی های راهی به اسرائیل در دریای سرخ توسط جریان انصارلله یمن و فعال شدن گروه های مقاومت در سوریه و عراق، قدرت جمهوری اسلامی ایران در بازیگری و نقش آفرینی در منطقه بر همه محرز شده است. میزان بهره برداری ایران از این مولفه قدرت نیز به توانایی این کشور در به حداقل رساندن هزینه های این مسئله و بهره برداری از فرصت های آن برای بازگرداندن امنیت و ثبات به منطقه و تامین منافع ملی در رایزنی با کشورهای غربی و البته منطقه ای بستگی دارد.
**********
حمله نظامی روسیه به اوکراین که از ۵ اسفند ۱۴۰۰ (۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲) تا به امروز ادامه دارد نه تنها معادله های جاری در رابطه همواره پرحاشیه روسیه با اروپا و ناتو را برهم زده بلکه پای بازیگران دیگری را هم به میدان باز کرده و بر روابط دو و چندجانبه بسیاری در سطح بین المللی تاثیرگذاشته است. چنانچه امروز دوستان روسیه به نام «کمک نظامی» به این کشور در میانه این جنگ، تحت تحریم آمریکا و اروپا قرار می گیرند. یکی از این دوستان معدود، جمهوری اسلامی ایران است که پرونده ادعاهای اوکراین، اروپا و آمریکا علیه این کشور به بهانه ارسال پهپاد و موشک های بالستیک کوتاه برد به روسیه همچنان باز است. ایران با تایید همکاری نظامی با روسیه؛ تاریخ این همکاری را مدتها قبل از آغاز جنگ روسیه با اوکراین اعلام کرده و تاکید دارد که ادعاهای مطرح شده درباره ارسال موشک های بالستیک به روسیه عاری از صحت است.
واقعیت آن است که چه روایت مدنظر روسیه مبنی بر مقصردانستن غرب در توسعه دامنه ناتو به شرق و همسایگی با این کشور صحیح باشد و چه حکایت غربی ها از جاه طلبی های روسیه، آنچه که امروز شاهد آن هستیم جنگ داغ مجموعه غرب با روسیه در اوکراین است. برداشت اروپا این است که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نباید دستاوردی در جنگ اوکراین داشته باشد؛ چرا که این پیروزی می تواند مولود تهدید امنیتی بزرگ تری برای اروپا در آینده نزدیک باشد. از دید غرب در این جنگ، ایران در کنار روسیه قرار گرفته است.
به گواه بسیاری از کارشناسان یکی از دلایلی که رابطه دوجانبه ایران با کشورهای اروپایی در بدترین حالت خود قرار دارد این است که در نتیجه جنگ اوکراین و پرونده باز کمک نظامی ایران به روسیه با استناد به تصاویر پهپادهای ایرانی استفاده شده علیه اوکراین، اروپا ایران را تهدید امنیتی برای خود می داند. هرچند که مقام های دولت سیزدهم و وزیر خارجه دولت چهاردهم بر رد این ادعاها تأکید دارند، اما واقعیت صحنه این است که طرح چنین سناریوهایی یک هزینه و فرصت همزمان برای جمهوری اسلامی ایران است که نحوه مدیریت ایران می تواند وزنه را به یک کدام از این دو سو سنگین تر کند. هر چند که در دو سال گذشته هزینه های این پرونده به شمول تحریم های وضع شده و تخریب رابطه ایران و اروپا بیش از فرصت های آن به چشم آمده اما در نگاه واقع بینانه میتوان گفت که ایران به روایت خود اروپایی ها به بازیگری در محیط امنیتی اروپا تبدیل شده است و طراز راهبردی ایران در منطقه بیش از پیش شده است.
**********
جدا از پرونده اوکراین که به سدی در قرار گرفتن دوباره ایران و اروپا در مسیر گفت و گوهای سازنده تبدیل شده، حوزه حقوق بشر نیز یکی دیگر از حوزه های مورد اختلاف است که در دو سال اخیر بر ارتفاع دیوار بی اعتمادی میان دو طرف افزوده است. پس از اعتراض های عمومی در ایران به دلیل مرگ مهسا امینی در یکی از مراکز پلیس امنیت در ایران در اواخرد تابستان ۱۴۰۱ ُ کشورهای غربی تلاش گسترده ای را برای مشروعیت زدایی از حکومت ایران در سطح بین المللی آغاز کردند. این روند همچنان نیز ادامه دارد و در سالگرد این حوادث نیز شاهد صدور بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی(بریتانیا، فرانسه و آلمان) و ایالات متحده در این زمینه بودیم.
به نظر می رسد که این موضوع اختلافی نیز یکی از مواردی است که باید در رایزنی های رئیس جمهور و وزیر خارجه او در سطوح مختلف در حاشیه نشست مجمع عمومی مورد توجه قرار گیرد.
**********
احیای برجام و تلاش برای رفع تحریم یکی از اصلی ترین موضوعاتی است که در دستور کار دولت چهاردهم قرار گرفته و عباس عراقچی، وزیر خارجه در چند برنامه تلویزیونی که در این مدت حضور داشته با اشاره به سخنان رهبری در لزوم خنثی سازی تحریم و رفع آن، گام برداشتن در مسیر پایان دادن به تحریم ها را یکی از تکالیف محول شده به وزارت خارجه دانسته است. «گشایش در سیاست خارجی» اصلی ترین اولویت سیاست خارجی دولت چهاردهم معرفی شده است و بر همین اساس پیش بینی می شود که در دیدارهای صورت گرفته با تروئیکای اروپایی به علاوه مقام های اتحادیه اروپا ( جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه) چگونگی از سرگیری گفت و گوها در این رابطه در اولویت قرار داشته باشد.
البته یک نکته بدیهی که طبیعتا باید در ریل گذاری مسیر از سوی طرف ایرانی مورد توجه و چاره اندیشی قرار بگیرد این است که در شرایط تداوم جنگ روسیه با اوکراین، برای اروپا اینکه در چنین شرایطی در مسیر برداشتن تحریم ایران گام بردارد آسان نیست چرا که این رویه را همراستا با منافع ایران در قامت یاری رساننده به روسیه در این جنگ می داند.
در حوزه از سرگیری مذاکرات برای رفع تحریم در شرایطی که وزیر خارجه ایران همصدا با بسیاری از تحلیل گران این حوزه معتقد است که برجام می تواند بستری برای رسیدن به تفاهمی جدیدتر با هدف رفع تحریم باشد. باید اذعان داشت که حتی شکل گیری این مذاکرات هم چندان آسان نخواهد بود. در کنار اختلاف های غیرهسته ای ایران با غرب و تاثیرپذیری روند هرگونه گفت و گو برای احیای برجام از تحولات منطقه ای و البته فرامنطقه(انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده) توسعه برنامه هسته ای ایران و تا حدودی مقاومت پذیری اقتصاد ایران در برابر تحریم به موانعی تبدیل شده که عبور تک وجهی از هیچ کدام از این چالش ها ممکن نیست.
در این میان برخی از کارشناسان حوزه سیاست خارجی معتقدند که در حال حاضر مولفه های قدرت ایران در نتیجه برخی تحولات منطقه ای و بین المللی به مراتب بیش از قبل است و باید بتوان با حسن استفاده از این قدرت از گرفتار شدن صرف در هزینه ها پرهیز کرد. هرچند که در سه سال اخیر روند مذاکرات برای احیاء برجام به نتیجه رفع تحریم منتهی نشد، اما گفت و گوهای غیرمستقیم ایران و ایالات متحده برای مدیریت تنش، فضای گفت و گو را میان دو طرف حفظ کرده و به نظر می رسد که پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایران هم، نشانه هایی از تمایل طرف مقابل برای آغاز مذاکرات احیای برجام دریافت شده باشد.
شاید با توجه به انتخابات ایالات متحده و عدم امکان پذیری ورود جدی این کشور به مذاکرات نتیجه محور برای احیای برجام تا پیش از استقرار دولت جدید، بهترین راه برای ایران قدم گذاشتن در مسیر رفع تنش از رابطه با اروپا و گفت و گوهای موردی به منظور کاستن از تاثیرپذیری مذاکرات هسته ای از اختلاف های غیرهسته ای باشد. به نظر می رسد که سیاست مذاکراتی تیم جدید همچنان مجزا ماندن سایر اختلاف های غیرهسته ای از مذاکرات هسته ای باشد. بر همین اساس هرچند که تهران می گوید در رابطه با اروپا منع گفت و گو ( نه مذاکره ) درباره هیچ موضوعی نداریم، اما دو طرف می توانند با توجه به فوریت مسأله هسته ای، این موضوع را در بستری متفاوت مانند گذشته و با نقش راهبردی اتحادیه اروپا پیگیری کنند. در نتیجه شکسته شدن یخ رابطه میان ایران و سه کشور اروپایی در جریان رایزنی های نیویورک می تواند شروع خوبی باشد.
**********
با وجود موضوعات بیشمار و دیدارهای پر شمار هیات ایرانی در نیویورک که کم و بیش سنت هرساله هیات های اعزامی از کشورهای مختلف به منظور شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی است، باید توجه داشت که انتظارهای عمومی از این قبیل نشست ها چندان با واقعیت جاری در میدان فاصله نداشته باشد. در حوزه های مهم و یا اختلافی قید شده و سایر حوزه ها هیچ گونه تحول خاصی صورت نخواهد گرفت جز آشنایی اولیه رئیس جمهور ایران با همتاهای خود از سایر کشورها و البته بسترسازی و حصول تفاهم اولیه برای ادامه گفت و گوها در موضوعات اختلافی یا در پرونده هایی که منافع مشترک میان دو کشور قابل سرمایه گذاری است.
شاید مهم ترین هدفی که در نخستین سفر بین المللی چندجانبه رئیس جمهور باید پیگیری شود ارائه تصویری متفاوت از دولت باشد. هدفی که به نظر می رسد مورد توجه مسعود پزشکیان هم بوده و برهمین اساس همزمان با عزیمت به نیویورک در جمع خبرنگاران تاکید کرد که «ما از سوی جمهوری اسلامی ایران حامل پیام صلح و امنیت و تلاش برای تحقق شعار امسال سازمان ملل مبنی بر صلح و آینده توأم با امنیت و توسعه برای همه مردم هستیم. ما حامل این پیام هستیم که به جای خونریزی و جنگ و کشتار، باید دنیایی درست کنیم که همه انسان‌ها بتوانند در آن راحت و مستقل از رنگ، نژاد، قومیت و منطقه‌ای که در آن حضور دارند، به راحتی زندگی کنند.»
نمایش اراده سیاسی ایران برای استفاده از مولفه های قدرت خود در منطقه در راستای بازگرداندن ثبات و امنیت به منطقه، یادآوری خویشتن داری ایران و عدم بازی در زمین طراحی شده توسط بنیامین نتانیاهو سایر تندروهای اسرائیلی که تاکنون منجر به عدم گسترش دامنه جنگ در منطقه شده، ارائه ابتکارهای جدید به منظور خروج پرونده های اختلافی میان ایران و غرب از بن بست فعلی، تداوم دیپلماسی پویا با کشورهای عربی منطقه خلیج فارس و تلاش برای بهره برداری حداکثری از وضعیت به وجود آمده و یافتن سازوکاری منطقه ای برای حل مشکلات منطقه در نشست های هیات ایرانی با سایر کشورها در حاشیه نشست مجمع عمومی ملل متحد می تواند دستاوردی قابل توجه برای تیم مسعود پزشکیان در بازگشت به تهران از نیویورک باشد.
