پایگاه خبری جماران: در حالی که پس از درگیری‌‌های اخیر در منطقه قفقاز و حملات جمهوری آذربایجان به منطقه قره‌باغ نگرانی‌ها از وقوع یک جنگ جدید تشدید شده، محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان معتقد است عملیات نظامی باکو با عدم حمایت ارمنستان از جمهوری‌خودخوانده قره‌باغ احتمالا به اهدافش خواهد رسید.
او به «جماران» می‌گوید مهم‌ترین منفعت جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهای منطقه ایجاد امنیت و ثبات است.
این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تنش‌ها در منطقه قره‌باغ افزایش پیدا کرده و نگرانی‌های زیادی را در منطقه به وجود آورده است. ارزیابی شما از تحولات روزهای اخیر و اقدامات باکو در منطقه قره‌باغ چیست؟
این درگیری با جنگ‌های قبلی که در منطقه قفقاز رخ داده بود؛ یعنی جنگ‌های اول و دوم قره‌باغ تفاوت دارد. جنگ‌های اول و دوم قره‌باغ میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان رخ داده بود و درگیری‌ها بر سر مسأله حاکمیت بر منطقه قره‌باغ بود. اما در درگیری فعلی که میتوان آن را جنگ خواند، ارمنستان مشارکتی ندارد و در واقع جنگ یا عملیات اعمال فشار از سوی آذربایجان علیه دولت خودخوانده قره‌باغ به حساب می‌آید.
خواسته آذربایجان این است که دولت خودخوانده قره‌باغ تسلیم شود و ضمن پذیرش حاکمیت آذربایجان بر منطقه قره‌باغ، از ادعای استقلال دست بردارند. به همین دلیل، با یک جنگ یک طرفه مواجه هستیم، چرا که قره‌باغ توان دفاع از خود را ندارد. در گذشته ارمنستان به دفاع از این منطقه می‌پرداخت، اما در حال حاضر دولت ارمنستان پذیرفته است که قره‌باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان به حساب می‌آید. آقای پاشینیان نیز صراحتا این مسأله را اعمال کرد.
پس میتوان گفت این یک عملیات یک طرفه نظامی است و احتمال اینکه به هدفش هم برسد زیاد است. در حال حاضر از حدود 240 هزار نفر از ساکنان قره‌باغ، 120 هزار نفر که از طرفداران خودمختاری قره‌باغ به حساب می‌آمدند به ارمنستان کوچ کرده‌اند و از جمعیت باقی‌مانده در این منطقه، درصد اندکی خواستار استقلال هستند.
ریشه تشدید تنش‌ها چیست؟ آیا موضوع به عدم اجرای کامل توافق صلح سال 2020 بازمی‌گردد؟
ریشه اصلی و تاریخی موضوع که اشغال قره‌باغ از سوی ارمنستان است. قره‌باغ در قلمرو آذربایجان قرار داشته و با حمایت نظامی ارمنستان تلاش داشت که از جمهوری آذربایجان جدا شود. از نگاه باکو این مسأله پذیرفتنی نیست و همین موضوع باعث شده جنگی چند ده ساله در منطقه آغاز شود. جنگ سال 2020 باعث شد که ارمنستان تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان را به رسمیت بشناسد و دولت خودخوانده قره‌باغ حمایت ایروان را از دست داد.
کشورهای منطقه باید تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند، امروز هم راهش این است که دولت خودخوانده قره‌باغ دست از تجزیه‌طلبی بردارد. در عین حال، جمهوری آذربایجان هم باید تضمین دهد حقوق ارامنه حفظ خواهد شد و آن‌ها در چارچوب قانون جمهوری آذربایجان از حقوق شهروندی برابر برخوردار خواهند بود.
ایران همواره ضمن تأکید بر تمامیت ارضی آذربایجان، به ضرورت رعایت حقوق مردم و ساکنان قره‌باغ تأکید داشته است. اخیرا تصاویر زیادی منتشر شده که نشان می‌دهد مردم منطقه به دلیل حملات نیروهای آذربایجانی در حال فرار به سوی پایگاه‌های نظامی روسیه هستند. آیا تلاشی برای حفاظت از این غیرنظامیان صورت خواهد گرفت؟
تصاویر و ویدیوهایی را که در فضای مجازی مبنی بر نسل کشی و کشتار غیرنظامیان منتشر می‌شود، خیلی نمی‌توان دقیق دانست. روس‌ها به عنوان نیروی سوم و ناظر در منطقه حضور دارند و تاکنون آن‌ها گزارشی مبنی بر وقوع نسل کشی ارائه نکرده‌اند. ارمنستان همواره می‌کوشد تا نشان دهد چنین چیزی وجود دارد و روس‌ها هم هشدارهایی داده‌اند، اما هنوز شواهد روشنی از وقوع چنین چیزی دیده نشده است.
آذربایجان اعلام کرده که حقوق ارمنی‌ها را تضمین خواهد کرد. اگر در این جریان، قرار باشد بحث نسل کشی مطرح شود، نباید از یاد برد که یک سوم مردم قره‌باغ، آذری زبان و مسلمان و شیعه بودند، اما الان یک نفر آذری و مسلمان هم در آنجا نیست و همه آن‌ها پاکسازی، تبعید یا کشته شده‌اند. این پاکسازی قومی آذری‌ها توسط ارمنستان در گذشته رخ داده، اما این که امروز چنین چیزی از سوی آذربایجان در جریان است، تأیید نشده است.
جمهوری اسلامی ایران هم روی حقوق ساکنان مصّر است. ایران اصرار دارد حقوق ارامنه حتما رعایت شود. باکو هم چنین وعده‌ای را داده است.
روسیه در مناقشه اخیر چه نقشی دارد؟ با توجه به تمایل روس‌ها به فعال شدن کریدور زنگه‌زور، آیا باید اذعان کرد که منافع مسکو با منافع ایران در قفقاز در تضاد است؟
روسیه صراحتا اعلام کرده تمامیت ارضی دو طرف را به رسمیت می‌شناسد. دالان زنگه‌زور هم که در استان سیونیک ارمنستان واقع شده، به ارمنستان تعلق دارد و باید زیر نظر این کشور اداره شود. اگر این گذرگاه باز شود باید با اعمال حاکمیت ارمنستان باشد. روسیه به باز شدن گذرگاه مایل است، اما این به معنای اینکه روس‌ها می‌خواهند گذرگاه زیر نظر آذربایجان باشد، نیست. نقش روسیه در جنگ 44 روزه گذشته ایجاد آتش‌بس و جلوگیری از ادامه جنگ بود. در حال حاضر نیز ارمنستان تمامیت ارضی آذربایجان را پذیرفته و موضوع باید میان باکو و ایروان حل شود. حتی آقای پاشینیان به مقام‌های جمهوری خودخوانده قره‌باغ اعلام کرده که دست از جنگ بردارند.
ارزیابی شما از سیاست اخیر ایران چیست؟ ایران برای تأمین منافع خود چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟
مهم‌ترین منفعت جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهای منطقه ایجاد امنیت و ثبات است. اگر امنیت و ثبات وجود داشته باشد اقتصاد رشد می‌کند و سرمایه‌گذاری در این منطقه اتفاق خواهد افتاد. طبعا ایران نیز می‌تواند تجارت خود را با کشورهای منطقه توسعه دهد. این امنیت جز با احترام به حقوق بین‌الملل و حقوق ملت‌ها ایجاد نمی‌شود و به همین دلیل فکر می‌کنم جمهوری اسلامی ایران سیاست اصولی و درستی را اتخاذ کرده است.
