آیا حمله روسیه امکان عضویت فوری این کشور را فراهم میکند؟عکس العمل پوتین چیست؟ کدام کشورسریعترین روند پذیرش به اتحادیه اروپا را تاکنون داشته است؟
به گزارش جماران به نقل از سى ان ان چهار روز پس از حمله نیروهای روسیه به اوکراین و آغاز یک جنگ خونین که هیچ نشانه ای از پایان زودهنگام آن وجود ندارد، ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین رسماً درخواست کرد که این کشور به اتحادیه اروپا بپیوندد.
در همان روز، 28 فوریه، او از اتحادیه اروپا خواست که "فوراً اوکراین را با استفاده از رویه ای جدید بپذیرد... هدف ما این است که در کنار همه اروپایی ها باشیم و با آنها برابر باشیم. من مطمئن هستم که ما سزاوار آن هستیم. من مطمئن هستم. ممکن است."
تقریباً چهار ماه بعد، کمیسیون اتحادیه اروپا قرار است روز جمعه نظر خود را ارائه کند که اوکراین باید به عنوان یک کشور نامزد در نظر گرفته شود. سپس 27 کشور عضو اتحادیه اروپا باید تصمیم بگیرند که آیا با نظر کمیسیون موافق هستند یا خیر.
این سوال که آیا اوکراین باید به اتحادیه اروپا بپیوندد یا نه و روسیه چگونه واکنش نشان خواهد داد، سال ها موضوع بحث برانگیزی بوده است. در سال 2013، پس از تصمیم ناگهانی ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور سابق اوکراین، مبنی بر عدم امضای توافقنامه ای با اتحادیه اروپا که اوکراین را بیشتر به مدار اتحادیه اروپا بکشاند، اعتراضات طرفدار اروپا آغاز شد. در عوض، او ترجیح داد روابط نزدیکتر با روسیه پوتین را دنبال کند.
سال بعد روسیه به دونباس حمله کرد و کریمه را به طور غیرقانونی ضمیمه کرد.
در حالی که اکثر کشورهای اروپایی قاطعانه از اوکراین عقب هستند و به درجات مختلف به زلنسکی در تلاشهای جنگی او کمک کردهاند، چندان مطمئن نیست که خواسته او برآورده شود.
به دلایل سیاسی و رویه ای، ممکن است اتحادیه اروپا در نهایت تصمیم بگیرد که اکنون زمان مناسبی نیست. و حتی اگر آنها با نظر رئیس کمیسیون اروپا، اورسولا فون در لاین، مبنی بر اینکه اوکراین باید برای عضویت در نظر گرفته شود، موافق باشند، ممکن است سالها و حتی دهه ها طول بکشد تا به واقعیت تبدیل شود.
روند عضویت در اتحادیه اروپا چگونه است؟
روی کاغذ، این فرآیند نسبتاً ساده است. یک کشور درخواست می کند و کمیسیون در مورد اینکه آیا باید برای نامزدی در نظر گرفته شود یا خیر، حکم می دهد. همانطور که احتمالاً در مورد اوکراین چنین خواهد بود، کمیسیون احتمالاً چند راه را برای کشورهای عضو ارائه خواهد کرد تا نامزد جدید را بپذیرند.
عموماً اعتقاد بر این است که کمیسیون دو گزینه در مورد اوکراین ارائه خواهد کرد، که هر دو اساساً یک چیز هستند، با برخی تفاوتهای جزئی: الحاق اوکراین تنها زمانی به درستی آغاز خواهد شد که جنگ تمام شود و نهادهای این کشور بتوانند معیارهای لازم برای پیوستن به اتحادیه اروپا را برآورده سازند.
ضوابط کپنهاگ سه مورد نسبتاً مبهم از الزاماتی است که اتحادیه اروپا باید برای ورود به مذاکرات الحاق مناسب، یک کشور کاندید را برآورده کند. آنها بر این موضوع تمرکز می کنند که آیا آن کشور دارای یک اقتصاد بازار آزاد کارآمد است یا خیر اگر نهادهای کشور برای حمایت از ارزشهای اروپایی مانند حقوق بشر و تفسیر اتحادیه اروپا از حاکمیت قانون و اینکه آیا کشور از یک دموکراسی کارآمد و فراگیر برخوردار است، مناسب هستند یا خیر.
هنگامی که کشور تشخیص داد که این معیارها را برآورده می کند، می تواند 35 فصل مذاکره اتحادیه اروپا را آغاز کند که سه فصل پایانی آن به برخی از مناطق به ضوابط کپنهاگ باز می گردد. سپس، هنگامی که رهبران کشورهای عضو اتحادیه اروپا به توافق رسیدند، باید در پارلمان اتحادیه اروپا و توسط شاخه های قانونگذاری دولت هر کشور عضو تصویب شود.
نظر کشورهای اتحادیه اروپا درباره پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا چیست؟
اینجاست که شروع به پیچیده شدن می کند. در حالی که اتحادیه اروپا و 27 عضو آن به طور گسترده از اوکراین در تلاشهای جنگی آن حمایت کردهاند، داشتن کشوری که در حال حاضر در حال جنگ است، روند الحاق را آغاز کند، انواع مسائل را ایجاد میکند.
تعدادی از کشورهای نامزد وجود دارند که سالها در روند الحاق بودهاند و در برخی موارد به دلیل بیثباتی سیاسی داخلی سرعت الحاق آنها کند شده است. یکی از نمونههای این مورد، مورد ترکیه است که به دلیل ترس از عقبنشینی حاکمیت قانون و حقوق بشر، کاربرد آن اساساً متوقف شده است. شروع روند با کشوری که در حال حاضر در جنگ است، سؤالاتی را از سوی سایر کشورهای نامزد که درخواست هایشان به طور مشابه متوقف شده است، ایجاد خواهد کرد.
همچنین نگرانیهای واقعی وجود دارد که اوکراین تا رسیدن به معیارهای کپنهاگ به این زودی فاصله زیادی دارد. بر اساس شاخص ادراک فساد سازمان شفافیت بینالملل در سال 2021، اوکراین در فهرست 180 کشور خود در رتبه 122 قرار دارد. برای مقایسه، روسیه در جایگاه 136 قرار دارد. با توجه به اینکه بخشهایی از اوکراین در حال حاضر توسط روسیه اشغال شده است و ممکن است مدتها پس از پایان جنگ باشد، پیشبینی بهبود یا بدتر شدن این وضعیت در سالهای آینده دشوار است. برخی از مقامات اتحادیه اروپا نیز ابراز نگرانی کرده اند که پس از جنگ، تشخیص حقوق بشر در داخل اوکراین دشوار است.
فراتر از این سؤالات عملی، مخالفت های سیاسی نیز وجود دارد. برخی از کشورهای عضو غربی که از ابتدا در اتحادیه اروپا بوده اند، نگران تغییر موازنه قوا به سمت شرق هستند، جایی که برخی از کشورها در سال های اخیر از مواردی مانند حاکمیت قانون عقب نشینی کرده اند. تشکیلات اروپایی هم با مجارستان و هم لهستان که با قوانین اتحادیه اروپا بازی می کنند، دست و پنجه نرم کرده است و به سختی می آموزد که وقتی یک کشور در داخل باشد، می توانند با خیلی چیزهای بیشتری فرار کنند.
سایر کشورهای عضو نگران پیوستن اوکراین به این بلوک و مصرف فوری مقدار زیادی از بودجه اتحادیه اروپا به دلیل تمرینات عظیم بازسازی هستند که باید انجام شود. و برخی به سادگی ابراز نگرانی می کنند که وارد کردن اوکراین به یک مذاکره طولانی و دردناک با اتحادیه اروپا بهترین راه برای حمایت از این کشور در حال حاضر نیست.
چه مدت طول می کشد؟
این واقعاً به این بستگی دارد که اوکراین در چه وضعیتی در زمان پایان جنگ قرار دارد. بسیار بعید به نظر می رسد که اوکراین بتواند معیارهایی را برای شروع مذاکرات برای مدت زمان قابل توجهی پس از پایان جنگ برآورده کند. جدای از پروژه بازسازی، اوکراین باید از کشوری که تحت درجات مختلف حکومت نظامی و مقررات منع آمد و شد به یک دموکراسی فعال تبدیل شود.
طبق گزارش اندیشکده لندن، بریتانیا در اروپای در حال تغییر، میانگین زمان برای پیوستن یک کشور به اتحادیه اروپا چهار سال و 10 ماه است. کشورهای عضوی که ممکن است به نوعی طرحی برای عضویت اوکراین در نظر گرفته شوند - بلغارستان، رومانی، لهستان، اسلوونی - در میانگین زمان انتظار بودند.
پیوستن به اتحادیه اروپا چه معنایی برای اوکراین دارد؟
اوکراین عضو بزرگترین بلوک تجاری جهان، بازار واحد اتحادیه اروپا و اتحادیه گمرکی خواهد بود و از حمایت دادگاه های اتحادیه اروپا و دسترسی به بودجه اتحادیه اروپا برخوردار خواهد بود. پیوستن به اتحادیه اروپا همچنین اوکراین را به وضوح در کلوپ کشورهایی قرار می دهد که بخشی از اتحاد غربی و نظم جهانی به رهبری ایالات متحده محسوب می شوند.
روسیه ممکن است چه واکنشی نشان دهد؟
مسکو قبلاً گفته بود که پیوستن به اتحادیه اروپا برابر با پیوستن به ناتو خواهد بود، نقطهای که اکنون که اتحادیه اروپا به شدت ژئوپلیتیکی شده است، عقب نشینی از آن دشوارتر است. روسیه قبلاً به این پیشنهاد که فنلاند و سوئد، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ممکن است به ناتو بپیوندند، واکنش بسیار بدی نشان داده است. دیدن اوکراین که به گرمی توسط نهادی که با غرب مرتبط است، بدون شک به عنوان یک اقدام تجاوزکارانه از سوی پوتین تلقی خواهد شد.
احتمال موفقیت تلاش اوکراین چقدر است؟
این به زودی اتفاق نخواهد افتاد، اما این احتمال وجود دارد که اتحادیه اروپا تلاش ویژه ای برای حمایت از اوکراین در پی حمله روسیه به این کشور انجام دهد.
بسیاری از رهبران اروپایی به دیدار زلنسکی در کی یف رفتهاند و تصور برخی از مقامات این است که نمیتوانند پس از عکس گرفتن در کنار یک رئیسجمهور واقعی زمان جنگ، دست خالی از نشست رهبران در 24 ژوئن بیرون بیایند.
اگر فون در لاین به کشورهای عضو نسخه محتاطانه خود مبنی بر پذیرش نامزدی اوکراین ارائه دهد، رد صریح آن برای اتحادیه اروپا دشوار خواهد بود. اما اتحادیه اروپا سابقه طولانی در انجام کارهای غیرمنتظره، حتی در طول این بحران، دارد. و بیشتر اوقات، این بحثها به جنگ فرسایشی در میان کشورهایی تبدیل میشود که نمیتوانند چشم در چشم ببینند، قبل از اینکه برای یک روز دیگر به چمنهای بلند لگد بزنند.
شایان ذکر است: رهبران آلمان، فرانسه، ایتالیا و رومانی در سفر به کییف، پایتخت اوکراین، گفتهاند که از تلاش این کشور برای پیوستن به اتحادیه اروپا حمایت میکنند. آنها خواستار اعطای «فوری» شرایط نامزدی به اوکراین شدند.
اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، در کنفرانس خبری مشترک گفت که «اوکراین به خانواده اروپایی تعلق دارد»، اما همچنان باید معیارهای الحاق را رعایت کند.
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، تاکید کرد که ۲۷ عضو اتحادیه اروپا تا زمان پیروزی در کنار اوکراین خواهند ایستاد.
ماریو دراگی، نخست وزیر ایتالیا، هم گفت که مردم اوکراین در مبارزه با تهاجم روسیه از ارزشهای دموکراسی و آزادی که زیربنای پروژه اروپایی است، دفاع میکنند.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین گفت که حمله روسیه به اوکراین «حمله به اروپای متحد» است و «موثرترین سلاح در برابر آن» اتحاد است.
او بار دیگر خواستار کمک تسلیحاتی فوری و بیشتر به اوکراین برای دفاع از خود و آزاد کردن مناطق تحت تصرف روسیه شد.
این سفر یک روز قبل از اعلام نظر کمیسیون اروپا در خصوص عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا انجام شد.
همزمان کرملین ابراز امیدواری کرده که رهبران کشورهای اتحادیه اروپا در این سفر فقط بر ارسال سلاح به اوکراین تمرکز نکنند.
دیمتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گفت که تاکید بر این موضوع، تنها باعث میشود که آسیب بیشتری به اوکراین وارد شود.
او همچنین گفت که کاهش اخیر صادرات گاز روسیه به اروپا با برنامه قبلی انجام نشده است، بلکه به دلیل بروز مشکلاتی که در نگهداری توربینها به دلیل تحریمهای غرب علیه این کشور رخ داده، صورت گرفته است.
عرضه گاز به آلمان از راه خط لوله نورد استریم یک به ۴۰ درصد حجم عادی کاهش یافته است.
وزیر اقتصاد آلمان گفته که کاهش عرضه گاز با انگیزههای سیاسی صورت گرفته، نه مشکلات فنی.
همچنین دمیتری مدودف، رئیس جمهور سابق روسیه، که حالا نائب رئیس شورای امنیت روسیه است، در توییتی از سفر رهبران اتحادیه اروپا به اوکراین انتقاد کرد.
پیشتر در روز پنجشنبه این چهار رهبر اتحادیه اروپا از شهر ویرانشده ایرپین نزدیک کییف بازدید کردند. این شهر چند هفته در تصرف نیروهای روسیه بود.
آقای شولتس گفت که این یکی از مکانهایی است که نماد ظلم غیرقابل تصور جنگ روسیه است.
اوکراین می گوید که روسیه با کشتن صدها غیرنظامی در ایرپین و شهرهای کوچک اطراف مثل بوچا مرتکب جنایات جنگی شده است؛ اتهامی که مسکو رد می کند.
این دیدار در حالی انجام میشود که نیروهای روسیه به حملات شدید علیه شهر سِوِرودونِتسک در شرق اوکراین ادامه میدهند.
چند هفته است که روسیه تصرف سورودونتسک را در صدر هدفهای نظامی خود قرار داده و اکنون اکثر مناطق این شهر را در اختیار دارد. در صورت تصرف سِوِرودونِتسک، کنترل تقریبا تمام منطقه لوهانسک به دست روسیه خواهد افتاد که بیشتر آن از قبل در اختیار جداییطلبان نزدیک به روسیه بود.
مساله عضویت در اتحادیه اروپا
سفر رهبران اروپایی درحالی انجام میشود که کمیسیون اروپایی قرار است به زودی نظرش را درباره اعطای شرایط عضویت به اوکراین اعلام کند. این موضوع در دیدار سران در روزهای ۲۳ و ۲۴ ژوئن بررسی خواهد شد.
بعضی از اعضای اتحادیه اروپا اشتیاق چندانی به پیوستن اوکراین نشان ندادهاند. اما حمایت فرانسه، آلمان و ایتالیا - سه سنگین وزن اتحادیه اروپا - شاید بر موضع این کشورها اثر بگذارد.
دریافت شرایط نامزدی فقط یک مرحله از این فرآیند است و عضویت کامل ممکن است سالها زمان ببرد.
مقامهای اوکراین پیش از دیدار رهبران اروپایی از کییف، پیوسته از فرانسه، آلمان و ایتالیا به دلیل کندی تحویل سلاح و تمرکز بیش از حد برای راضی کردن ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، انتقاد میکردند.
آقای مکرون پیشتر در ماه جاری گفته بود مهم است که روسیه به خاطر حمله به اوکراین سرافکنده نشود، به این معنی که آقای پوتین باید راهی برای خروج از آنچه رهبر فرانسه "خطای اساسی" خواند داشته باشد.
راهی طولانی، اما چرا؟
نمایندگان چندین کشور عضو، از جمله لیتوانی، لهستان، جمهوری چک، یونان و ایرلند نظر مثبتی درباره عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا دارند. اما وزیر خارجه مجارستان خواستار بررسی این موضوع شده و هفته آینده قرار است نشست غیررسمی اتحادیه اروپا در پاریس برگزار شود.
روند عضوگیری در اتحادیه اروپا بسیار پیچیده است و میتواند به درازا بکشد. طبق ماده ۴۹ پیمان لیسبون پس از ارسال درخواست از سوی کشور متقاضی، ۲۷ کشور عضو باید به اتفاق آرا از کمیسیون اتحادیه اروپا بخواهند تا درخواست عضویت را بررسی کند.
اگر کمیسیون پس از بررسی به این نتیجه برسد که مذاکرات بر سر پیوستن کشور متقاضی امکان پذیر است، رایگیری بر سر نامزدی این کشور در شورای اتحادیه اروپا که کشورهای عضو در آن نماینده دارند، برگزار میشود. با تأیید آنها، کشوری که مایل به پیوستن باشد، رسماً به عنوان نامزد عضویت پذیرفته میشود.
پس از آن مذاکرات پیوستن نهایی توسط یک کنفرانس از دول عضو آغاز میشود که میتواند سالها ادامه یابد. ترکیه درخواست عضویت خود را در سال ۱۹۸۷ داد و از سال ۲۰۰۶ یعنی ۱۶ سال پیش مذاکرات بر سر پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا شروع شد. مذاکرات بر سر مونته نگرو از سال ۲۰۱۲ و صربستان از سال ۲۰۱۴ شروع شده است. مقدونیه شمالی و آلبانی نیز نامزدهای الحاق هستند، اما به دلیل اختلافات در اتحادیه اروپا بر سر آنها، هنوز مذاکرات بر سر پذیرفتن این دو کشور آغاز نشده است.
آیا جنگ میتواند مجوزی برای یک فرایند برقآسا باشد؟
برای موردی مانند اوکراین و درخواست رئیس جمهور آن که تقاضای پیوستن هرچه سریعتر به اتحادیه اروپا را داده، هیچگونه ساز و کاری پیشبینی نشده است، اما به نظر میرسد با توجه به وضعیت جدید ژئواستراتژیک در اروپا، هیچ چیز منتفی نیست.
مدتها پیش، اتحادیه اروپا با اوکراین، گرجستان و مولداوی که هر سه از جمهوریهای شوروی سابق هستند، توافقنامههایی را منعقد کرد که بر اساس آن میخواهد این سه کشور را به استانداردهای اجتماعی و سیاسی اتحادیه اروپا نزدیکتر کند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا تاکنون از دادن هر وعدهای مبنی بر این که این تلاش در نهایت به عضویت این کشورها منتهی شود، اجتناب کردهاند. ناتو نیز از سال ۲۰۰۸ به اوکراین و گرجستان قول داده که آنها را زمانی به عضویت پیمان آتلانتیک شمالی درآورد اما این نیز هنوز عملی نشده است.
سریعترین مورد؛ آلمان شرقی پیشین
سریعترین روند پذیرش یک کشور به اتحادیه اروپا تاکنون در مورد آلمان شرقی پیشین رخ داده که پس از پیوستن به "آلمان غربی" آنزمان در سال ۱۹۹۰ به شکل خودکار به اتحادیه اروپا پیوست. در آن زمان از مذاکرات طولانی اجتناب شد زیرا "جمهوری دمکراتیک آلمان" سابق استانداردهای کشور عضو یعنی جمهوری فدرال آلمان را تقریباً یک شبه پذیرفت.
هلموت کهل، صدراعظم وقت آلمان بریتانیا را با تعهدات مالی متقاعد کرد که "ادغام آلمان شرقی یک پنی برای اتحادیه اروپا هزینه نخواهد داشت."