طرح احداث سد باغان بر روی رودخانه "مند" واکنش‌های متفاوتی داشته؛ از یک سو باعث ایجاد موجی از نگرانی در بین مردم، کشاورزان و فعالان محیط زیست شهرستان دشتی شده و از سوی دیگر مسئولان و مجریان طرح معتقدند این سد اهمیت صنعتی دارد و باعث ایجاد یک منبع پایدار آبی برای منطقه و کشاورزان خواهد شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، رویه سدسازی هر چند طبق نظریه بسیاری از موافقان،کاری پسندیده و به نوعی کنترل آب بارندگی در مواقع سیل و ذخیره آب به عنوان منبع غنی انرژی است اما در عین حال همواره مورد انتقاد فعالان محیط زیست بوده چرا که به اعتقاد این افراد سدسازی دستاورد و پیامدی جز نابودی محیط زیست ندارد.
با وجود این دو دیدگاه متفاوت نسبت به مقوله سدسازی و نقدهایی که از این حیث در نکوهش تغییر اکوسیستم مناطق مختلف جغرافیایی مطرح می‌شود ولی همواره بخشی از برنامه و اعتبارات دولت‌ها در بخش زیرساخت به سدسازی و اختصاص منابع مالی و عمرانی به این بخش تعلق می‌گیرد. رویه ای که به نظر می‌رسد در بلند مدت می‌تواند به لحاظ زیست محیطی و تغییرات اکوسیستمی تاثیرات منفی در کشور و جغرافیای طبیعی برجای بگذارد.
بر اساس همین رویه به تازگی سدی در منطقه باغان شهرستان دشتی با همین نام بر روی "رودخانه مند" در حال احداث است که به اعتقاد بسیاری از کشاورزان منطقه و فعالان محیط زیست ره آوردی جز نابودی محیط‌زیست و خشکاندن زمین‌های کشاورزی منطقه در پی نخواهد داشت.
محمد شاکری یکی از فعالان محیط زیست استان بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در این باره می‌گوید: با احداث سد باغان مشکلات زیست محیطی بسیاری در شهرستان دشتی به وجود خواهد آمد و با به سر انجام رسیدن و بهره‌برداری از این سد مناطق پایین‌دست شهرستان دشتی از جمله بخش شنبه و طسوج شهرستان کاکی که در بخش عمده‌ای از رودخانه مند قرار گرفته‌اند رو به نابودی خواهند رفت.
شاکری با بیان اینکه با احداث سد باغان اولین اتفاقی که رخ می‌دهد افت سطح آب‌های زیرزمینی خواهد بود، افزود: احداث این سد دشت‌های پایین‌دست رودخانه مند را تهدید می‌کند و هر ساله ما شاهد اعلام دشت‌های ممنوعه به دلیل احداث سدها هستیم و پایین آمدن سطح آب سفره‌های زیرزمینی تهدید جدی برای منطقه خواهد بود.
وی ادامه داد: مسئله بعدی بحث ذخایر آب‌هایی است که در پشت سد قرار می‌گیرد و با وجود اعلام وزارت نیرو که به این بخش حق‌آبه‌هایی زیست محیطی پرداخت خواهد شد؛ احداث سد باعث خشک شدن آب‌های زیرزمینی شده و در آینده نه چندان دور تمامی زمین‌های کشاورزی در پایین دست رودخانه مند به شوره زار تبدیل شده و مردم ناگزیر به مهاجرت خواهند شد.
این فعال محیط زیست عنوان کرد: از دیگر مشکلات سد باغان که با خشک شدن رودخانه مند به وجود خواهد آمد پدیده ریزگرد در منطقه است که این موضوع را مسئولان سد کاملا می‌دانند اما اهمیت صنعتی این سد برای آنها باعث شده که از مسائل زیست محیطی دشتی چشم‌پوشی کنند.
با سیلابی شدن زمین‌های حاشیه‌ای رودخانه مند هر ساله مردم در فصل پاییز و زمستان به کشت صیفی‌جات و گندم می پردازند که با احداث این سد این امر دیگر امکان پذیر نخواهد بود.
مسئول سازمان هواشناسی جزیره خارک در ادامه به دیگر مشکلات احداث سد باغان اشاره کرد و اظهار داشت: در بسیاری از روستاهای شهرستان دشتی از دیرباز به ویژه روستاهای نزدیک به خلیج فارس از جمله کردوان علیا و سفلی، زیارت و... که اهالی این مناطق از طریق ماهیگیری امرار معاش می‌کنند با خشک شدن آب رودخانه مند مجبور به مهاجرت خواهند شد.
مسئولان سدسازی نسبت به مشکلات زیست محیطی سد آگاهند اما اهمیت صنعتی این سد برای آنها باعث شده که از مسائل زیست محیطی دشتی چشم‌پوشی کنند
وی در ادامه با یادآوری مهاجرت بسیاری از اهالی روستاهای دشتی به دلیل سیل سال 1365 افزود: این سیل باعث نابودی روستاهایی از جمله حموئی، چمکور، چلویان، برمصاد شد که برای مدتی خالی از سکنه شدند و بعد از سیل مهاجرت معکوس کرده و به مناطق خود باز گشتند و حتی روستاهای برمصاد و مسیله جزو روستاهای نمونه شهرستان دشتی به لحاظ کشاورزی هستند و اگر این سد احداث شود باعث نابودی دوباره آنها خواهد شد.
شاکری در بخش دیگری از سخنان خود به مشکل حریم غیر اصولی رودخانه مند اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات دیگری که مردم شهرستان دشتی با آن دست به گریبان هستند، حریم 8 هزار متری رودخانه مند است که این حریم غیر اصولی باعث می‌شود مردم از زمین‌هایی که به صورت آبا و اجدادی در آنها کشاورزی می‌کردند و از آنها برداشت داشتند بی‌نصیب بمانند.
وی ادامه داد: وزارت نیرو از یک طرف آب رودخانه مند را خشک کرده و از طرف دیگر حریم آن را گسترش می‌دهد و این امر کاملا متناقض است.
این فعال محیط زیست تصریح کرد: رودخانه مند پرآب‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه جنوب کشور است که با سدسازی های غیر اصولی در سرشاخه‌های اصلی این رودخانه که از استان فارس به سمت استان بوشهر سرازیر می‌شود چندین سد احداث شده که وقتی آب رودخانه به بوشهر می‌رسد سالانه 3.7 ملیمتر مکعب کسری دارد.
رئیس سازمان هواشناسی خارک اضافه کرد: بر اساس آمار انجمن‌های غیردولتی که در تمامی کشور انجام می‌گیرد به طور معمول هر ساله با توجه به بارش ها، ورودی دبی آب سدها در تمامی نقاط کشور کاهش می‌یابد و به اولین جایی که باید حق آبه پرداخت شود محیط زیست است.
10.5 متر مکعب از این مخزن به صنعت می‌رسد، 3.7 درصد حق‌آبه زیست محیطی است و 5 دهم درصد هم برای مصارف کشاورزی است که از ابتدا هدف ساخت سد باغان برای مصارف صنعتی بوده و بر همین اصل در تابستان 96 مناقصه اعتبار آب به مخازن پالایشگاه فجر جم تعلق گرفت.
وی گفت: قبل از آغاز پروژه سدسازی باغان در سال گذشته کانال انتقال آب به پالایشگاه جم احداث شد. اگر این سد سودآوری دارد برای شهرستان جم است نه برای دشتی که به لحاظ اقتصادی بخش عمده‌ای از مردم فقیرش در مسیر این رودخانه از طریق کشاورزی امرار معاش می کنند.
شاکری ادامه داد: ساخت این سد به لحاظ فیزیکی تاکنون 27 درصد پیشرفت داشته و طبق برنامه‌ریزی مجریان آن تا 18 بهمن 99 کاملا آماده بهره‌برداری است.
مختار پزشک دیگر فعال محیط زیست دراین باره به خبرنگار ایلنا گفت: طرح این سد بیست سالی می‌شد که در دست بررسی بود و از همان زمان تاکنون فعالان محیط زیست با این موضوع به شدت مخالفت می کردند اما طبق گفته مدیران استانی و کشوری این طرح ملی بوده و سد باید احداث شود.
این فعال محیط زیست با تاکید بر اینکه سدهای امروز در دنیا باید بر روی رودخانه‌های فصلی احداث شوند نه رودخانه‌های دائمی افزود: احداث این سدها بر روی رودخانه‌های دائمی معایب زیادی از جمله نابودی محیط‌زیست مانند جانوران، ماهیان و همچنین غیرقابل کشت شدن زمین های اطراف این رودخانه می شود.
وی ادامه داد: زمین‌های کشاورزی دشتی از دو کانال آبرسانی می‌شوند؛ کانال آب شور و کانال آب شیرین و اگر با احداث این سد بخواهند جلوی آب شیرین را بگیرند زمین‌ها تبدیل به شوره‌زار می‌شوند و تاکنون اعتراضات مردم دشتی و فعالان محیط زیست در این زمینه به جایی نرسیده است.
عضو سابق شورای شهر دشتی ادامه داد: ای کاش به جای انتقال آب این سد برای مصارف صنعتی به شهرستان جم این حق آبه را برای مصارف کشاورزی و محیط‌زیست به شهرستان دشتی اختصاص می‌دادند ولی متاسفانه در تحقیقاتی که به دست آمده متوجه شدیم 90 درصد این آب مختص به پارس جنوبی و شهرستان جم بوده که این موضوع تبدیل به یک معضل بسیار بزرگ برای مردم منطقه شده است.
پزشک گفت: متاسفانه اداره محیط زیست بوشهر هیچ واکنشی نسبت به این موضوع نشان نداده و اطمینان دارم در آینده نه چندان دور با بحران زیست محیطی در منطقه دشتی مواجه می شویم و از جمله این بحران‌ها یکی سیل و دیگری لم‌یزرع شدن زمین‌های منطقه است.
وی در ادامه افزود: مجوز احداث سدهایی مانند باغان از سوی پایتخت نشینان صادر می‌شود و دخالت مرکزنشینان در این استان منجر به نابودی محیط زیست شده است چرا که زمان احداث این قبیل پروژه ها از مسئولان محیط زیست منطقه استعلام و تحقیق نمی‌کنند که اگر این طرح اجرا شود به نفع مردم است یا نه؟ مجریان طرح ها معمولا تمامی مراحل را طی می‌کنند و وقتی متوجه می‌شوند که چه مشکلاتی را به وجود آوردند که دیگر خیلی دیر شده که البته نمی‌شود گفت این اقدامات را بدون مطالعه و آگاهی انجام می دهند!
این فعال محیط زیست گفت: مسئولان محیط زیست استان بوشهر مقصر اصلی در احداث سد باغان هستند و هر چقدر هم خودشان را تبرئه کنند به هیچ عنوان برای مردم بومی قابل قبول نیست.
احداث این سدها بر روی رودخانه های دائمی معایب زیادی از جمله نابودی محیط زیست مانند جانوران، ماهیان و همچنین غیرقابل کشت شدن زمین های اطراف این رودخانه می‌شود
وی گفت: با احداث سدهای غیر اصولی در بالا دست رودخانه مند بستر آن کم آب شده و آب راکد مانده و رودخانه دائمی را تبدیل به رودخانه فصلی می‌کند. در این منطقه آبزیان نمی‌توانند زندگی کنند و در آینده نه چندان دور این رودخانه به کانون ریزگردها تبدیل شده و شرایط زندگی را برای ساکنان جنوبی این رودخانه بسیار دشوار خواهد کرد.
گرمایی‌پور یکی از کشاورزان روستای باغان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره مشکلات سد باغان گفت: با سدهایی که تاکنون بر روی رودخانه مند احداث کرده‌اند آب این رودخانه نسبت به سال‌های گذشته به نصف کاهش یافته است. هنوز سد باغان به بهره‌برداری نرسیده است که این فاجعه رخ‌نمایی می‌کند، چه برسد به روزی که این سد نیز احداث شود؛ تصور می کنم آن زمان دیگر آبی برای این رودخانه باقی نمی ماند.
این کشاورز منطقه گفت: اداره آب شهرستان دشتی و شرکت نفت 11 چاه در کنار رودخانه باغان احداث کرده‌اند و چندین سال است این رودخانه خشک و نیمه‌خشک شده است و آب این رودخانه برای مصارف صنعتی عسلویه در جنوب انارستان به نام جمال‌آباد که مخزن بسیار بزرگی است، منتقل می شود.
وی ادامه داد: روی این چاه‌ها را پوشانده‌اند و طبق اخبار موثق متاسفانه چاه ها باعث خشکی رودخانه باغان شده اند.
گرمایی پور ادامه داد: اهالی روستای باغان اکثرا باغدارند و بیشترین درآمدشان از همین راه است. باغات این منطقه بیشتر مرکباتی از جمله انار، کیوی، نارنج و خرما بوده که به لحاظ مرغوبیت این محصولات سالانه به شیراز، خوزستان و خود مرکز استان بوشهر فرستاده می‌شد ولی متاسفانه بعد از احداث این چاه‌ها رودخانه در فصل تابستان کاملا خشک می‌شود و پنج سال است که به دلیل کم‌آبی این باغات از رونق افتاده و اهالی روستا بیکار شده‌اند.
گرمایی پور ادامه داد: بیشترین آلودگی محیط زیست را ما تحمل می‌کنیم چرا که آلاینده‌های پالایشگاه گاز جم از طریق رودخانه شسته می‌شود و به مناطق ما می‌رسد و باعث نابودی باغ‌های‌مان می‌شود. از کل درختان میوه فقط نخل‌ها مانده که با آب‌های فصلی زندگی می‌کنند که اینها نیز با این تصمیمات اشتباه و سدسازی‌های غیراصولی بزودی از بین می‌روند.
وی گفت: بیشترین بهره برداری های نفت و گاز کشور از این استان است ولی مردمش باید از همه چیز محروم باشند. آیا ما جزو این مملکت نیستیم؟ آیا ما نباید از منابع نفتی استان مان بهره‌مند شویم؟ تمام آلودگی های محیط زیست را ما تحمل می‌کنیم و بعد سهم آلایندگی زیست محیطی را به استان فارس اختصاص دادند. تمامی نیروهای شرکتی استان بوشهر غیر بومی هستند در صورتی که اکثر جوانان ما بیکارند.
این کشاورز شهرستان دشتی گفت: با وجودی که در کنار دریا زندگی می‌کنیم ولی از داشتن آب شیرین بی‌نصیبیم در حالی که کشورهای حوزه خلیج فارس از طریق احداث آب شیرین‌کن در دریا از داشتن آب شیرین بهره مندند. آیا دولت ما توان آن را ندارد تا از درآمد نفت چند دستگاه آب شیرین‌کن در منطقه نصب کند تا و مردم از این نعمت بهره‌مند شوند.
وی گفت: مسئولان حداقل کاری که می‌توانند برای جلوگیری از آلایندگی محیط زیست انجام دهند درختکاری در استان جنوب استان بوشهر است که متاسفانه همین یک اقدام را هم انجام نمی دهند در حالی که هر روز بر تعداد افراد سرطانی ما در این استان به دلیل آلاینده های محیط زیست اضافه می شود.
گرمایی پور اضافه کرد: زمین‌های کشاورزی شهرستان دشتی را با مدیریت‌های غلط و اشتباه‌شان خشک نکنند و اجازه بدهند مردمی که با این گرمای طاقت‌فرسای استان بوشهر در حال مرزداری هستند مجبور به مهاجرت نشوند و این خواسته زیادی نیست و مردم فقط حق‌شان را مطالبه می‌کنند.
در حالی که فعالان محیط‌زیست و کشاورزان شهرستان دشتی نسبت به احداث سد باغان نگرانند و به آن واکنش منفی نشان می‌دهند ولی مدیرکل محیط زیست استان بوشهر نظر مساعدی در این زمینه دارد و آن را به نفع مردم منطقه می‌داند.
فرهاد قلی‌نژاد مدیرکل محیط زیست استان بوشهر در خصوص احداث سد باغان می‌گوید: این سد خوشبختانه دارای مطالعات کارشناسی و ارزیابی زیست محیطی است و در این مطالعات یکسری مطالبات مشروط محیط زیستی دیده شده و از مجریان سد باغان تعهدنامه گرفته شده که یکی در مورد مرحله ساخت سد بوده که در این مرحله باید برخی الزامات برای کاهش آلودگی محیط زیست و جلوگیری از تخریب منطقه رعایت شود.
قلی نژاد ادامه داد: کارگاه این سد قطعا باید تحت نظارت محیط زیست باشد همچنین مصالحی از جمله شن، ماسه که برای سد استفاده می‌شود باید با مجوز از اداره کل محیط زیست استان برداشت شود.
وی بیان کرد: اداره کل محیط زیست استان با مجریان وزارت نیرو در امر سدسازی مکاتباتی در مرحله ساخت و استانداردسازی لازم باید انجام شود.
قلی نژاد ادامه داد: مهمترین عاملی که در مرحله بهره‌براری سد از رودخانه مند که به آبریز دشتی متصل می‌شود، منطقه حفاظت شده مند در آب‌دهی منطقه است. این سد نباید تغییری در حق‌آبه زیست محیطی دبی رودخانه مند در پایین دست داشته باشد. دبی این رودخانه در طی سال متغیر بوده و در تابستان‌ها کم‌آب و در زمستان‌ها پر آب است.
مدیرکل محیط زیست استان بوشهر تصریح کرد: مهمترین برنامه در مورد سد باغان در مرحله بهره‌برداری مورد توجه اداره محیط زیست قرار گرفته تامین حداقل حق‌آبه زیست محیطی رودخانه موند در منطقه حفاظت شده موند است که وزارت نیرو متعهد شده بعد از بهره‌برداری در منطقه تامین کند و با توجه به اینکه سد یک مخزن آبی را در منطقه ایجاد خواهد کرد، این حق‌آبه قابل نوسان و تنظیم بوده و نگرانی که در فصل تابستان برای رودخانه مند وجود دارد برطرف و یک منبع آبی پایداری در منطقه ایجاد خواهد شد.
وی اظهار داشت: در صورتی که بهره برداران شد حق‌آبه زیست محیطی منطقه را ندهد و موجب کم‌آبی منطقه شوند به طور قطع هم در اراضی پایین دست و هم در منطقه حفاظت شده موند برای ما مشکلاتی ایجاد خواهد شد ولی آنچه را که به ما تعهد دادند، مجریان این سدسازی متعهد شدندحق‌آبه محیط زیست منطقه را تامین کنند. از همین رو اداره محیط زیست منطقه جهت کنترل سدسازی دستگاه‌های اندازه‌گیری را به صورت آنلان نصب کرده و روزانه میزان حق‌آبه محیط زیست اعلام می‌شود.
گزارش از : مریم بازوند
