همان‌طور که آمریکایی‌ها بازی غیربرجامی‌ای علیه ایران شروع کرده‌اند، ایران هم باید پاسخی در فضای غیربرجامی دهد. ایران هم ابزارهای زیادی دارد که فارغ از مسئله هسته‌ای و برجام بتواند دست به اقدام متقابل بزند و ناخشنودی خود را نشان دهد، چه‌بسا که در این دو سال هم ایران از این ابزارها استفاده کرده است.
به گزارش جماران؛ مجلس نمایندگان آمریکا پس از چند هفته بحث بر سر طرح تحریم‌های سه کشور ایران، روسیه و کره‌شمالی بالاخره تحریم‌های تازه‌ای علیه این سه کشور تصویب کرد؛ اقدامی واکنش‌برانگیز که به گفته برخی می‌تواند ناقض برجام باشد. بااین‌حال، مقامات ایران هشدارهایی به آمریکا درباره نقض برجام و اعمال تحریم‌های جدید داده‌اند و اظهار کردند که طرح اقدامات متقابل در برابر آمریکا را اجرا خواهند کرد. این درحالی بوده که برجام یک توافق هسته‌ای است و به مباحث غیرهستهای مربوط نیست. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه هم دراین‌باره می‌گوید که آمریکا براساس برجام تعهداتی دارد که باید انجام دهد و مصوبات و مقررات داخلی کشورها نمی‌تواند مستمسکی برای فرار از اصل مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها قرار گیرد. قاسمی همچنین ضمن محکومیت این اقدام غیرقانونی و توهین‌آمیز اظهار کرد: مجلس نمایندگان آمریکا با تصویب این تحریم‌های غیرهستهای و در صورت نهایی و اجرایی‌شدن آن، اجرای موفقیت‌آمیز برجام را که یک توافق چند‌جانبه و بین‌المللی و حاصل تلاش چندین‌ساله بوده، نادیده انگاشته و آن را به خطر می‌اندازد. او افزود: ایران در راستای تأمین منافع ملی، اقدام متقابل و متناسبی را به انجام خواهد رساند. علی‌اکبر ولایتی، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در‌این‌راستا اظهار کرد که کمیته نظارت بر برجام قطعا تصمیمات جدیدی را در مقابل تحریم‌های آمریکا اتخاذ می‌کند. فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم درباره تحریم‌های جدید معتقد است که سیاست آمریکا در اعمال تحریم‌های جدید ایجاد بار روانی علیه ایران در دنیاست تا سایر کشورها مناسبات تجاری انجام ندهند؛ چون هدف آمریکا احیای تحریم‌های فرامرزی است.
تحریم‌های جدید اما حاشیه‌ای خارج از بحث هسته‌ای دارد. مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در این تحریم‌ها، بحث‌های حقوق بشر و مخصوصا آزمایش‌های موشکی و نقش ایران در معادلات سیاسی در منطقه است؛ مباحثی که خارج از حوزه توافق هسته‌ای محسوب می‌شود. مذاکرات هسته‌ای توانست باور و اقدام اصلی ایرانیان درباره استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را صریحا به گوش جهان برساند، درحالی‌که تا پیش‌ازاین مذاکرات، آمریکایی‌ها بسیاری از کشورهای جهان را علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران متحد کرده بودند. آنها گوش جهان را با اینکه ایران به دنبال تولید سلاح هسته‌ای است، پر کرده بودند اما با به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات نگاه جهان به ایران تغییر کرد. برجام توافقی بر پایه اتهاماتی در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای ایران بود اما توانست راه‌های بسته اقتصادی و سیاسی علیه ایران را باز کند، درحالی‌که اگر برجام نبود احتمال اینکه موتور اصلی اقتصادی و توان کشور از کار بیفتد بسیار زیاد بود. اکنون بحث بر سر موضوعات دیگری است که شاید نتوان بر سر آنها مذاکره کرد و به گفته مقامات عالی، مسئله موشکی خط قرمز کشور است و ایران فعالیت‌های موشکی را با تمام توان ادامه خواهد داد اما آیا آن‌طور که توافق هسته‌ای توانست توهمات درباره حرکت ایران به سمت سلاح هسته‌ای را از بین ببرد، مذاکره درباره مسئله موشکی و حقوق بشر امکان‌پذیر است؟
محمدصالح جوکار، نماینده پیشین مجلس و کارشناس مسائل سیاست خارجه در اظهار‌نظری منتقدانه می‌گوید: یکی از دستاوردهای برجام این بود که فهمیدیم نمی‌توان به آمریکا اعتماد کرد و اگر به این کشور اعتماد کنیم قطعا شکست خواهیم خورد. جوکار با اشاره به اینکه دو طرف در برجام یکسری تعهدات بر عهده دارند، می‌گوید: کشورهای دیگر به‌طور کامل از فعالیت‌های هسته‌ای ما خبر نداشتند و همین موضوع عامل بازدارنده آنها از برخی اقدامات بود که پس از برجام این عامل از بین رفت. آنها هم تأسیسات ایران را نظارت و بازرسی کرده و خودشان نیز همه‌جانبه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تأیید کردند و در مقابل، تعهد طرف دیگر توافق برداشته‌شدن تحریم‌ها بود.
او ادامه می‌دهد: اگر قرار باشد به بهانه‌های دیگری تحریم‌ها اعمال شود، پس خاصیت مذاکرات در چه بود؟ جوکار با اشاره به اینکه ما نباید هدف را گم کنیم، اظهار می‌کند: اگر این آمریکایی‌ها را رها کنیم که هر روز مطالبات و توقعات خود را افزایش می‌دهند و زیادی‌خواه می‌شوند. ما اگر با همین روش پیش برویم آنچه را به‌عنوان منافع ملی داریم باید کنار بگذاریم. این نماینده دوره نهم مجلس تأکید می‌کند: تا دیروز تهدید هسته‌ای بود، اکنون درباره موضوعات دیگر بهانه‌جویی می‌کنند. آمریکایی‌ها حتی بهانه‌جویی می‌کنند و ایران را متهم به نقض برجام کرده‌اند که چرا در دوره‌ای میزان آب سنگین در کشور از حد مجاز بیشتر شده و آن را به کشورهای دیگر نفروخته است.
این کارشناس می‌افزاید: آمریکایی‌ها به زعم خودشان می‌گویند ما نقض برجام نکرده و در حوزه‌های دیگری که جمهوری‌اسلامی از چارچوب‌های ما تبعیت نمی‌کند هم زمینه ورود پیدا کرده‌ایم. آمریکایی‌ها احساس کردند در معادله هزینه- فایده با زورگویی فایده بردند و به منافعشان نزدیک شده‌اند. تحریم‌هایی که اخیرا مجلس نمایندگان آمریکا تصویب کرده و ترامپ با روحیه گستاخی و ضدایرانی آن را امضا خواهد کرد، این موضوع را به ما دیکته می‌کند که در گذشته با ما تعامل و سازش کردند، امروز هم در بحث‌های موشکی و دفاعی خود و مسائل منطقه‌ای و حقوق بشر باید با ما معامله کنند و این می‌شود برجام دو، سه که اگر تضمینی هم باشد و شما با آنها مذاکره کنید، نهایتی نخواهد داشت. او اشاره می‌کند: وقتی مقامات آمریکا دیدگاه خوبی نسبت به ایران ندارند و رئیس مجلس نمایندگان این کشور وقیحانه ایران را یاغی می‌خواند، جای تأسف دارد. اینها احترامی به مردم ایران قائل نیستند. ما هم باید اقدامات متقابلی انجام داده که این معادله هزینه- فایده را به نفع خودمان تغییر دهیم.
جوکار تأکید می‌کند: طرح‌هایی که در مجلس به آنها پرداخته می‌شود کاری از پیش نمی‌برد. طرح‌هایی هم از پیش داشته‌ایم که اجرایی نشده است، چه هیأت نظارت بر برجام و چه مجلس باید طرح‌هایی را اجرا کنند که هزینه‌های آمریکا را افزایش دهد. ما باید کاری کنیم که هزینه آمریکا در معادلات افزایش یابد و منافعش پایین بیاید. اگر با اقدامات و مصوباتمان توانستیم چنین کاری انجام دهیم، آمریکایی‌ها عقب‌نشینی خواهند کرد. در صورتی که با این روش به جلو برویم آمریکایی‌ها مطالبات بیشتری از ایران خواهند داشت.
این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان بر اینکه مذاکره می‌تواند ایران را به اهداف برساند، تأکید می‌کنند؛ اینکه این تعاملات می‌تواند شرایط را برای ایران بهتر کند. در همین خصوص امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا معتقد است که هر کشوری در درجه اول برای بقا و همچنین به منظور پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود نیاز دارد که با دیگر کشورهای جهان تعامل برقرار کند.
ابوالفتح در گفت‌وگو با «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: هر کشوری باید تعامل داشته باشد. این‌گونه نیست که کشوری دور خود دیوار بکشد، در خلأ زندگی کند و درباره دیدگاه دیگران نسبت به خود بی‌تفاوت باشد. او تأکید می‌کند: هر کشوری با مذاکره می‌تواند ذهنیت‌های منفی نسبت به خود را کاهش دهد. ایران در چهار دهه بعد از انقلاب با پدیده ایران‌ستیزی و ایران‌هراسی و تبلیغات به شدت منفی علیه خود در سطح بخش عمده‌ای از افکار عمومی جهان مواجه بوده، به گونه‌ای که ذهنیت‌ها کامل متفاوت است و بسیاری از حقایق به اطلاع دیگران نمی‌رسد. در این شرایط اعتماد‌سازی و کاهش نگرش منفی نسبت به ایران باید جزء اولویت‌ها باشد و بخشی از دیپلماسی عمومی هم بر همین مبنا‌ست.
او اشاره می‌کند: اینکه ایران باید بتواند با دیگر کشورها بر سر موضوعاتی چون حقوق بشر مذاکره کند، بحث دیگری است اما باید تلاش کرد که نگرش‌های منفی را نسبت به ایران تغییر داد. او با بیان اینکه در برخی موضوعات می‌توان مذاکره کرد و مذاکراتی هم بوده، گفت: ایران و آمریکا در موضوعات خاص مذاکراتی داشته‌اند. مذاکراتی درباره موضوع افغانستان، موضوع عراق در بغداد، با اتحادیه اروپا درباره حقوق بشر و حتی همکاری‌های غیرمستقیم و بعضی اوقات مستقیم در مورد مقابله با تروریسم داشتیم. این اتفاقات افتاده و دلیلی ندارد که به خاطر تصویب یک مصوبه توسط مجلس نمایندگان آمریکا، جمهوری‌اسلامی بخواهد درها را ببندد و بگوید با هیچ‌کسی صحبت نمی‌کنم.
او ادامه می‌دهد: جامعه جهانی به هیچ نتیجه‌ای نرسیده که ایران عهدشکنی کرده و شرایط پیش‌آمده موجب شده است که بیشتر آمریکا مورد پرسش اذهان قرار گیرد که چرا باید اقدامات خصمانه علیه ایرانی را که به تعهداتش عمل می‌کند، دنبال کند. در این شرایط به مصلحت نیست که بگوییم ما در هیچ موضوع دیگری مذاکره نمی‌کنیم اما مذاکره ایران و آمریکا بر سر موضوعات دیگر، اولا جزء دستور کار نظام نیست و مقامات عالی‌رتبه نظام هم با این موضوع موافقت ندارند، درعین‌حال فعلا ضرورتی هم ایجاد نمی‌کند که ما در موضوعات حقوق بشر مذاکره‌ای کنیم. ایران همکاری و مذاکرات خود را با نهادهای ذی‌ربط مانند شورای حقوق بشر سازمان ملل، نهادهای حقوق بشری و مبارزه با تروریسم هم دارد.
این کارشناس مسائل آمریکا درباره تحریم‌های اخیر آمریکا و نحوه واکنش ایران به آن می‌گوید: اول باید مشخص شود که طرحی که در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد و احتمالا به قانون هم تبدیل خواهد شد، نقض برجام هست یا نه؟ او معتقد است که این تحریم‌ها نقض برجام نیست. حداقل تجمیع تحریم‌های پیشین غیرهستهای علیه ایران در یک مصوبه جدید و اضافه‌کردن احتمالی افراد حقیقی و حقوقی در موضوع غیرهستهای است. او ادامه می‌دهد: اگر ما بپذیریم که برجام یک توافق هسته‌ای برای برداشتن تحریم‌های هسته‌ای بود، تحریم‌های غیرهستهای پابرجا بماند و حتی تشدید شود، نقض برجام نخواهد بود. اقدام اخیر هم نه نقض نص برجام بلکه می‌تواند نقض روح برجام باشد.
ابوالفتح درباره نحوه مقابله ایران با آمریکا می‌گوید: اقدام متقابل ایران هم باید در فضای موضوعات غیربرجامی باشد. همان‌طور که آمریکایی‌ها بازی غیربرجامی‌ای علیه ایران شروع کرده‌اند، ایران هم باید پاسخی در فضای غیربرجامی دهد. ایران هم ابزارهای زیادی دارد که فارغ از مسئله هسته‌ای و برجام بتواند دست به اقدام متقابل بزند و ناخشنودی خود را نشان دهد، چه‌بسا که در این دو سال هم ایران از این ابزارها استفاده کرده است.
