شاید اکنون که از شورها و هیجان‌های روز دوم خرداد 1376 سال‌ها گذشته است بتوان با آسودگی و فراغت بیشتر از این روز گفت و تأثیر آن در کل ساختار سیاسی و حقوقی و اجتماعی جامعه ایران را بازشناسی کرد. صورت ظاهر و اولیه دوم خرداد76 این است که پس از آن جریان بزرگ جدیدی در فضای سیاسی اجتماعی ایران شکل گرفت و بسرعت به جریان اصلاح‌طلبی موسوم شد.
این جریان در چارچوب نظام جمهوری اسلامی مفاهیم زمین مانده‌ای را احیا کرد و توانست در عرصه اندیشه و عمل سخن تازه عرضه کند، تحولاتی را در فرآیندهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی کشور پدید آورد. اما تأکید این نوشته بر وجهی گسترده‌تر و عمیق‌تر از تحولات ناشی از دوم خرداد 76 است.
مروری ساده بر ادوار انتخابات ریاست جمهوری ایران حکایت از این می‌کند که انتخابات ریاست جمهوری در دوم خرداد 76 نخستین انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود که توانست به معیارهای یک انتخابات رقابتی بسیار نزدیک شود. اگرچه فاصله آرای دو رقیب در این انتخابات به نحو کم سابقه‌ای زیاد بود اما مبارزات انتخاباتی بسیار دقیق و براساس شعارها و دیدگاه‌های نسبتاً معین پیش رفت.
در این انتخابات تمایزهای میان دو رقیب اصلی تمایزهای مشخصی بود. هریک از دو نامزد اصلی، بخش‌های سیاسی مؤثر کشور را نمایندگی می‌کردند. انواع سخنرانی‌ها و برنامه‌های انتخاباتی به شکل روشنی بر هویت‌ها و برنامه‌های متفاوت دو رقیب دلالت داشتند. قطع نظر از بحث همیشگی نظارت استصوابی این انتخابات به معیارهای انتخابات دموکراتیک توانست تا حدی نزدیک شود. در دوم خرداد 76 شکل‌گیری صف بندی‌های سیاسی در چارچوب قوانین حاکم و نظام آغاز شد و ریشه دواند.
از دوم خرداد 76 به این سو فضای اجتماعی و سیاسی ایران به مرحله‌ای کاملاً تازه وارد شد. عناصر گفتمانی جدیدی درمسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و حقوقی ایران وارد شد. امر سیاسی از چیزی منحصر در ساختارهای فوقانی قدرتبه بدنه جامعه وارد شد و میل به مشارکت در تمام امور اجتماعی و سیاسی رو به افزایش گذاشت.
با گسترش امر سیاسی، گرایش‌های سیاسی مختلف و دیدگاه‌های مدنی گوناگون فرصت بروز و ظهور یافتند و به این ترتیب تنوع و تکثر سیاسی و فکری بتدریج صورت واقعی گرفت و حرکت برای آزادی‌های سیاسی و اجتماعی شتاب یافت. در واقع دوم خرداد توانست قاعده بازی سیاسی در ایران را با جهشی بزرگ ارتقا بخشد.
از همان دوره است که در تمام انتخاب‌های مختلف آرام آرام معیارهای رقابتی ارتقا پیدا می‌کند و مهم‌تر از این فرآیندهای تحول‌جویی توسعه می‌یابند. به همین دلیل خطا است اگر دوم خرداد 76 را روزی بدانیم که فقط متعلق به اصلاح‌طلبان است. این تحولات که تماماً در درون ساختار نظام جمهوری اسلامی رخ می‌دهند نه فقط برای اصلاح‌طلبان و از آن ایشان است بلکه تمام جامعه ایران و تمامی مشرب‌های سیاسی و فرهنگی از آن بهره‌های فراوان می‌برند. این است که دوم خرداد 76 یک نقطه تحولی و از آن همه ملت ایران با هر سلیقه و گرایش سیاسی و فکری است. روزی است که نه فقط در سطح اصلاح‌طلبی، که در سطح ملی باید بزرگ داشته شود.
منبع: ایران
