آژیر فرونشست زمین در ایلام به صدا در آمده است عامل: خشکسالی و برداشت بی رویه از چاه

فرونشست زمین پدیده ای است که در اثر خالی شدن آب بافت های متراکم و لایه های زیرین سطح زمین رخ می دهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو می نشیند.
در سالهای اخیر به سبب تغییرات اقلیمی و تغییر بارش ها از برف به باران، آبخوان های بسیاری از استان های کشور نه تنها تغذیه نشده بلکه به سبب برداشت های بی رویه، با افت شدید آب مواجه شده اند.
با وجود کمبود بارش در فصل آبی (96 - 95) در ایلام و جبران کمبود آن در اواخر زمستان سال گذشته و بهار امسال، در حال حاضر وضعیت ذخیره آب سدهای سه گانه این استان در شرایط مطلوبی قرار دارد.
سال زراعی 94 - 95 ایران و بویژه استان ایلام شاهد سالی پر بارش بود به طوریکه در برخی مناطق کشور همچون استان ایلام شاهد بارش های سیلابی نیز بودیم اما در سال زراعی 96 - 95 بارش های جوی از میزان و تعداد دفعات چندان قابل توجه نبود.
کمبود بارش های پاییزی و نزولات جوی در فصل آبی گذشته استان ایلام را در ردیف کم بارش ترین استان های کشور قرار داد، بطوریکه در سه ماه فصل پاییز و دی ماه بارش ها در حد صفر بود ولی در بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت امسال تا حدودی بارندگی ها از میزان ریزش و دفعات بارشی مناسب و مطلوب بود و بخشی از کمبودهای بارشی فصل پاییز را جبران کرد، تا با وجود کمبود بارش ها و نزولات جوی وضعیت ذخیره آب سدهای استان در شرایط مطلوبی قرار داشته باشد.

** منابع زیرزمینی آب استان ایلام سالانه 15 میلیون مترمکعب کسری دارد

یک هزار و 743 حلقه چاه در استان ایلام وجود دارد که حجم تخلیه این تعداد چاه سالانه 262 میلیون مترمکعب است، 19 دشت آبی در این استان وجود دارد که از این تعداد وضعیت سه دشت مهران، موسیان و برتش بحرانی است و مابقی دشت ها از وضعیت بحرانی تا حدودی خارج شده اند.
دشت مهران دارای افت متوسط سالانه 0/55 متر، کسری 3/9 میلیون مترمکعب و حجم برداشت آن نیز 36 میلیون متر مکعب در سال است، دشت موسیان نیز دارای افت متوسط سالانه 0/43 متر و کسری مخزن 4.5 میلیون مترمکعب با حجم برداشت 86 میلیون مترمکعب در سال است.
دشت برتش نیز دارای افت متوسط 0.19 متر، کسری 0/53 میلیون مترمکعب و حجم برداشت سالانه 26 میلیون مترمکعب است، دشت عباس شرقی نیز بدلیل احداث کانال آبیاری و زهکشی و اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی افت متوسط سالانه و کسری مخزن آن به حد صفر رسیده و میزان برداشت فعلی آن 21 میلیون مترمکعب در سال است.
کاهش بارندگی و پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی و استفاده بی رویه آب توسط کشاورزان در برخی نقاط استان منجر به بحران فرونشست در سه دشت ممنوعه استان (مهران، موسیان و برتش) شده است.
برداشت اضافی و بی رویه از آب های زیرزمینی از سوی کشاورزان استان چالش و مشکلی اساسی برای بهبود وضعیت آب سفره های زیرزمینی ایلام است، کشاورزان استان مقدار برداشت تعیین شده آب از چاه های زیرزمینی را رعایت نمی کنند و برای آبیاری زمین های کشاورزی خود به طور معمول اقدام به برداشت آب به مقادیر بیشتر از میزان تعیین شده می کنند.
مسئولان شرکت آب منطقه ای ایلام نیز در صدد هستند تا با برنامه های صرفه جویی و اجرای شبکه های تحت فشار، تغذیه آبخوان ها، طرح های تغذیه مصنوعی، جلوگیری از اضافه برداشت ها و حفر چاه های غیرمجاز نسبت به جبران افت منابع آب زیرزمینی این دشت ها اقدام های مناسبی را تا کنون انجام داده اند.

** تزریق 6 میلیون مترمکعب آب به سفره های زیر زمینی دشت مهران

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای ایلام تغذیه مصنوعی در پهنه دشت‌ ها را راهکاری مناسب برای افزایش حجم سفره های آب زیرزمینی دانست و گفت: تاکنون با اجرای طرح تغذیه مصنوعی، 6 میلیون متر مکعب آب به سفره های زیر زمینی دشت ممنوعه مهران تزریق شده است.

** اجرای طرح تعادل بخشی آب و مسدود کردن چاه های غیر مجاز در استان

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای ایلام از اجرای طرح ‌های تعادل ‌بخشی آب در استان خبر داد و گفت: استفاده از آب‌های مجازی به ویژه در بخش کشاورزی باید مورد توجه قرار گیرد و یکی از راه‌های پیشنهادی برای بهبود آینده آبی استفاده از آب‌های مجازی و تحقق ارزش اقتصادی آن است.
احسان یارمحمدی افزود: با توجه به منابع آبی محدود در سطح استان و کشور نیاز است تا به سمت مدیریت مصرف گام برداشته شود که در این راستا استفاده از کنتورهای هوشمند یکی از عوامل در راستای مدیریت مصرف است.
وی یادآور شد: روند نصب کنتورهای هوشمند ابتدا در دشت های ممنوعه استان ایلام شروع شده است و بر روی چاه های عمیقی که دارای آبدهی بالا و یا اضافه برداشت بود، نصب شده اند.
وی به ویژگی های خاص نصب کنتورهای هوشمند اشاره کرد و یادآور شد: کنتورهای هوشمند، میزان برداشت آب از هر چاه را مطابق پروانه بهره برداری و برابر میزان حجم برداشت سالیانه مندرج در پروانه مزبور تنظیم و از برداشت اضافی جلوگیری و آب برداشتی از چاه ها را اندازه گیری می کند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای ایلام با اشاره به شناسایی و پلمپ چاه های غیر مجاز آب در استان اضافه کرد: با احتساب شناسایی چاه های غیر مجاز در سال گذشته و امسال، 96 حلقه چاه غیرمجاز در استان شناسایی شد که از این تعداد 63 مورد پر و مسدود گردید.
وی افزود: پر و مسدود کردن چاه های غیر مجاز آب در مناطق مختلف استان ادامه دارد و این موضوع اکنون به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و این شرکت در همه مناطق و دشت های استان بر ممانعت از حفاری چاه غیر مجاز اشراف و نظارت کامل دارد.

** فرسایش بادی در ایلام رو به افزایش است

رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام گفت: تاکنون موردی از فرونشست زمین در اراضی کشاورزی استان ایلام اعم از باغی و زراعی مشاهده و ثبت نشده است.
سید محمدتراب میری افزود: برداشت بی رویه کشاورزان از آب های زیرزمینی به علت کمبود منابع آب مورد نیاز اراضی کشاورزی باعث شده که زمین های کشاورزی منطقه به تدریج رطوبت خود را از دست داده و فرسایش زمین در برخی نقاط استان رخ دهد.
وی اظهار کرد: در حال حاضر زمین های کشاورزی موسیان و دشت عباس از توابع شهرستان دهلران و اراضی مهران با کمترین منابع آبی مواجه هستند که البته وضعیت آبی منطقه دشت عباس به علت ارتزاق از سد کرخه نسبت به 2 منطقه دیگر به ویژه مهران مطلوب تر است.
میری گفت: در استان ایلام مساله فرسایش بادی به علت تنک بودن پوشش گیاهی منطقه، برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی و کمبود منابع آبی قابل توجه تر از فرو نشست است و ادامه روند فرسایش بادی تشکیل ریزگردهای داخلی را نیز به دنبال دارد.
وی افزود: هرچند بافت خاک و همبستگی دانه های خاک در استان تاکنون مانع از شکل گیری فرو نشست شده اما بی شک در آینده ای شاید نه چندان دور تداوم فرسایش بادی موجب بروز پدیده فرو نشست در برخی مناطق استان ایلام که با مساله تامین آب مواجه هستند، خواهد شد.

** ثبت وقوع 500 مورد رانش زمین در ایلام

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام گفت: در استان ایلام تاکنون گزارش هایی مبنی بر فرونشست زمین دریافت یا مشاهده نشده اما در این استان رانش زمین وجود دارد و به کرات گزارش هایی در خصوص این پدیده زمین شناسی در استان ثبت شده است.
عبدالسلام پیری افزود: به علت اینکه اراضی طبیعی استان ایلام دارای شیب تند هستند و با توجه به جوان بودن فرم زمین شناسی استان، انجام فعالیت های بشری چون طرح های عمرانی و زیرساختی، پوشش نامناسب و کم تراکم مرتعی و جنگلی و عدم مهار و هدایت آب های سطحی و نزولات جوی به سفره های زیرزمینی رانش زمین رخ می دهد.
وی اظهار کرد: تاکنون در طول تاریخ زمین شناسی ایلام تاکنون 500 مورد رانش زمین در نقاط مختلف استان رخ داده که در مجموع وسعت این رانش ها 120 هزار کیلومتر مربع است.
با این حال می توان گفت فرونشست زمین ناشی از سوء مدیریت مصارف آب و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌ها است، بنا به گفته مسئولان ذی ربط استان ایلام فرونشست زمین در این استان چندان زیاد نیست اما عدم پیشگیری از فرونشست زمین در آینده نزدیک سبب به مخاطره افتادن در بخش های مختلف مرتبط با این حوزه خواهد شد.

** بارش 403 میلی متر باران در سال آبی 96 - 95

مدیرکل هواشناسی استان ایلام می گوید: 403 میلی متر نزولات جوی در سال زراعی گذشته (اول مهر هر سال 95 تا پایان شهریور سال 96) در این استان باریده است.
یوسف شیخ الملوکی افزود: این میزان بارش نسبت به سال زراعی ماقبل آن 53 درصد و در مقایسه با میانگین بلند مدت 14 درصد کاهش بارندگی داشته است.
وی تاکید کرد: در این مدت (فصل آبی گذشته) میزان نزولات جوی ثبت شده در شهرستان ایلام 469 میلی متر بود که در قیاس با بارش های سال زراعی ماقبل آن (سال 94) 51 درصد و نسبت به میانگین بلندمدت 16 درصد با کاهش داشته است.
مدیرکل هواشناسی ایلام اضافه کرد: بیشترین بارش در این مقطع زمانی در شهرستان ایوان با 688 میلی متر گزارش شد که نسبت به سال زراعی 94 حدود 41 درصد کاهش و در مقایسه با میانیگن بلندمدت هشت درصد افزایش داشته است.
وی اظهار کرد: همچنین در این مدت(سال زراعی گذشته) کمترین میزان بارش ها در شهرستان مهران با 138 میلی متر بود که در مقایسه با بارش های سال ماقبل آن (94) 56 درصد و نسبت به میانیگن بلند مدت 37 درصد کاهش ثبت شده است.
به گفته شیخ الملوکی، با توجه به کاهش محسوس بارش ها از منظر هواشناسی، استان ایلام بر خلاف بارش های چشمگیر سال زراعی 95 - 94 در سال زراعی جاری خشکسالی بود که امیدواریم با تغییرات اقلیمی در سال زراعی پیش رو میزان بارش ها در فصل آبی جدید به وضعیت مطلوب برسد.
در مجموع موفقیت آمیز و نتیجه بخش بودن برنامه ها و اقدام های انجام شده مسئولان کشوری و استانی برای حل مشکل کم آبی در گرو همکاری و کمک مردم در رعایت فرهنگ مصرف بهینه آب و اجرای درست و کامل این برنامه ها است.
با توجه به اینکه حجم بسیار زیادی از آب کشور در بخش کشاورزی و با بازده پایین (بیش از 90 درصد) مصرف می‌ شود لذا با اعمال راهکارهای صرفه‌ جویی و مدیریت مصرف، می توان در مقدار قابل ‌توجهی از آب صرفه ‌جویی کرد.
مدیریت مصرف می‌ تواند به ما در عبور از بحران آبی و فرونشست زمین یاری دهد که به طور قطع این کار نیازمند همکاری همه مردم است، باید مدیریت مصرف آب مانند کشورهای توسعه یافته که اکثرا برخلاف ایران از منابع آبی کافی بهره‌مند هستند جزیی از فرهنگ مردم کشور شود.