محمد سلامتی، که در سال های اول انقلاب و در کابینه های شهید رجایی، شهید باهنر، دولت موقت آیت الله مهدوی کنی و کابینه اول میر حسین موسوی وزیر کشاورزی بوده، به تشریح وضعیت کشاورزی در زمان مدیریت خود و سال های اول انقلاب پرداخت و گفت: برنامه ریزی برای کشاورزی قبل از انقلاب دست آمریکایی‌ها بود، اما امام امام معتقد بود در کشاورزی می توانیم خودکفا شویم. ما برای این هدف علاوه بر تهیه ی برنامه ی جامع سعی کردیم کود، بذر، سم و ادوات کشاورزی را با قیمت مناسب و به موقع در اختیار کشاورزان قرار دهیم.
آنچه در ادامه می خوانید مشروح گفت و گوی محمد سلامتی با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، است.
* آیا در سال های حضور شما در وزارت کشاورزی انتقادات جدی از گروه های مختلف و یا امام به شما شده بود؟
عده‌ای اصلاحات ارضی را خلاف شرع می دانستند
- من از سال 59 تا سال 62 وزیر کشاورزی بوده ام و تا کنون ندیده ام که کسی نسبت به دوره سه ساله ما از منظر مدیریتی انتقاد کند. البته اوایل کار انتقاداتی درباره ی اجرای قانون اصلاحات ارضی و تشکیل تعاونی ها از سوی مخالفان بود. آنها معتقد بودند که اصلاحات ارضی و تشکیل تعاونی ها خلاف شرع است. اما امام هیچ گاه از کار ما ابراز نارضایتی نکردند، چون از لحاظ برنامه ریزی و اجرا طوری عمل کردیم که تقریبا جایی برای انتقاد نبود. به عنوان مثال ما ابتدا با یک برنامه ی 19 ماده ای وارد شدیم.
* مگر در زمان شاه برای کشاورزی برنامه وجود نداشت؟
برنامه ریزی برای کشاورزی قبل از انقلاب دست آمریکایی‌ها بود
- چرا، قبل از انقلاب هم برای کشاورزی برنامه وجود داشت که آمریکایی ها آن را تنظیم کرده بودند و به طور واضحی برای ما مشخص بود که خیلی از امکانات، وضع کشاورزی و قشر کشاورز ما اطلاعات لازم را برای انجام کار خود ندارند؛ علاوه بر این موضوع خودکفایی در آن برنامه جایی نداشت و ما را کمافی السابق وابسته نگه می داشت. بخصوص که در برنامه کلان، صنعت، محور قرار داده شده بود. بنابراین ما می خواستیم برنامه ای بنویسیم که بر واقعیت های کشاورزی استوار باشد و مطابق آن برنامه بتوانیم کشور را در تولید چند محصول مهم به خود کفایی برسانیم. علاوه بر این این هدف را داشتیم که در برنامه ای که می نویسیم، کشاورزی صنعت و صنعت کشاورزی را کمک کند.
برای این کار تقریبا از همه ی کارشناسان با تجربه ی تهران و استان ها دعوت کردیم، تا با سر لوحه قرار دادن برنامه ی 19 ماده ای و بر اساس آمارهای دقیق برنامه ی جامع وزارت کشاورزی را تهیه کنند. ما در این برنامه، کشاورزی را به عنوان محور توسعه ی اقتصادی در نظر گرفتیم؛ از وزارتخانه های دیگر هم خواستیم تا در بخش هایی که بخش کشاورزی با کار آنها ارتباط پیدا می کند کارشناسان ذیربط را برای کمک بفرستند. مثلا از وزارت نیرو در ارتباط با آب و از وزارت صنایع در ارتباط با تامین ادوات کشاورزی درطول برنامه کمک و مشورت گرفتیم. با این وصف در تهیه ی این برنامه حدود 450 نفر مشارکت کردند. ماحصل کار در 12 جلد کتاب منعکس شد که، هر جلد برنامه یک زیر بخش را مشخص می کرد، یعنی هرکتاب برنامه های زراعت، باغبانی، جنگل و مرتع، دامداری، شیلات، کشت و صنعت، تحقیقات و غیره را جداگانه انعکاس می داد.
محور برنامه پنج ساله اول توسعه صنعت بود
دو جلد نیز نحوه ی تغییر ساختار اداری سنتی وزارتخانه را به ساختار جدید بر اساس تشکیل مراکز خدمات کشاورزی مشخص می کرد. این برنامه ی پنج ساله ی وزارت کشاورزی شد. در تهیه ی این برنامه نه فقط کارشناسان بلکه معاونان و مدیران شرکت داشتند و در واقع نتیجه ی کار همه بود. تقریبا همه از کار خود راضی بودند. لذا اگر بعضا آن دوره را دوره ی طلایی می نامند در واقع به زحمات و خدمات خودشان اشاره دارند. کار اجرایی ما دقیقا براساس همین برنامه بود. به پیشنهاد ما برنامه ی پنج ساله توسعه ی جمهوری اسلامی ایران در آن زمان براساس محوریت بخش کشاورزی تنظیم شد. لذا اولین ویرایش آن با این ویژگی است. اما بعد از تغییرات در وزارت کشاورزی و عدم حضور ما، برنامه ی پنج ساله اول توسعه در نهایت براساس محوریت صنعت تنظیم شد. ظاهراً عده ای برداشت درستی از منظور محوریت کشاورزی نداشتند. آنها فکر می کردند مفهوم آن این است که بیشتر امکانات در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد. در صورتی که چنین منظوری نبود.
* مهمترین کارهایی که در دوران وزارت خود با تایید امام انجام دادید چه بود؟
- امام تاکیدشان این بود که کشاورزان اصل هستند و به کشاورزی اهمیت می دادند. (ر.ک، صحیفه امام، جلد 18، ص 433 و 434) ما برای این هدف علاوه بر تهیه ی برنامه ی جامع سعی کردیم کود، بذر، سم و ادوات کشاورزی را با قیمت مناسب و به موقع در اختیار کشاورزان قرار دهیم. علاوه بر این محصولات استراتژیک را با قیمت تضمینی و به موقع خریداری کنیم. همچنین برای اولین بار در ایران قانون تامین خسارت به کشاورزان و بیمه ی محصولات کشاورزی را تهیه و پس از تصویب مجلس به مورد اجرا گذاشتیم. در مورد آموزش کشاورزان یک کار علمی انجام شد؛ به این معنی که طرحی به نام طرح" تات "مخفف "تحقیقات، آموزش، ترویج" تهیه شد که براساس آن نتایج، تحقیقاتی در مورد زیربخشهای کشاورزی به مروجین آموزش داده می شد و آنها به ترویج آن بین کشاورزان می پرداختند.
* امام همواره به خودکفایی تاکید داشت. در مورد کشاورزی این تاکید چگونه بود؟
- من جلسه ای را به خاطر دارم که با امام بودم. ایشان گفتند که ما خودمان می توانیم در بخش های کشاورزی خودکفا شویم. (ر.ک، صحیفه امام، ج 12، ص 2)
امام معتقد بود در کشاورزی می توانیم خودکفا شویم
من هم به امام گفتم ما هم همین نظر را داریم و برنامه هایمان را برای امام توضیح دادم. در واقع دید امام این بود که ما در کشاورزی می توانیم خودکفا شویم و از خارج محصولات اساسی را وارد نکنیم. امام نسبت به کشاورزی حساس بودند و حتی یک مرتبه کشاورزی را در راس امور عنوان کردند.(ر.ک، صحیفه امام، ج17، ص30) البته منظور به لحاظ اقتصادی بود.
* برای رسیدن به خودکفایی شما چه برنامه ای داشتید؟
هدف ما در اوایل انقلاب ایجاد امنیت غذایی در کشور بود
- برنامه ما این بود که کشاورزی را محور توسعه قرار دهیم، به این معنا که وقتی قرار است در صنعت برنامه ریزی کنیم، تولید ماشین آلات کشاورزی باید در اولویت قرارگیرد. در آموزش و پرورش و آموزش عالی نیروی مورد نیاز بخش کشاورزی به طور جدی مورد توجه واقع شود و همینطور دیگر دستگاه ها در برنامه ریزی خود بخش کشاورزی را در اولویت قراردهند. در ضمن ما تولید چند محصول استراتژیک را به شکل خاص مورد حمایت قرار دادیم. با چنین برنامه ای هم بخش کشاورزی از وابستگی به خارج نجات پیدا می کند و علاوه بر اینکه به خودکفایی در مورد محصولات مورد نظر دست می یابیم، در نهایت به امنیت غذایی که به دلیل اهمیت آن معمولا برنامه ی بسیاری از کشورهاست می رسیم.
درضمن با محوریت کشاورزی، بخش های مختلف بخصوص بخش صنعت و کشاورزی همدیگر را کمک می کنند و موجب تقویت یکدیگر می گردند.
* صحبت هایی می شود در این مورد که در آن زمان ژاپنی ها پیشنهاد دادند که کشاورزی خوزستان را به آنها بدهیم و آنها محصولات مورد نیاز کشورمان را تامین می کنند. درست است؟
- نه من این را نشنیده ام، ولی خود من پیگیر بهره برداری بهتر از خوزستان بودم. آنجا یک میلیون هکتار زمین کشاورزی بکر و خوب داشتیم. من زمانی که در وزارت تعاون بودم از طریق اداره کل تعاون خوزستان سعی کردم به کشاورزی آن منطقه سامان دهم، در آن منطقه شهرک تعاون ایجاد کردیم و زمین های وسیعی را زیر کشت های مختلف مانند یونجه ،چغندر قند، گندم و غیره بردیم.
* در این حوزه با آنچه مد نظر امام بود چقدر فاصله داریم؟
- گرچه تا به حال زحمات زیادی کشیده شده است، ولی با آنچه مورد انتظار امام بود فاصله ی زیادی است .
راهکارهای رفع مشکلات کشاورزان
باید تلاش کرد که کشاورز با آرامش خیال به کار کشاورزی بپردازد. این کار مستلزم این است که به شکلی عمل کنیم، که کشاورزی برای وی سود ده باشد. بنابراین باید تا مدت ها نهاده های کشاورزی را با قیمت مناسب به دست وی رساند و خرید محصولات را نیز تضمین کرد. علاوه بر این باید تا مدت ها برای تولید و صادرات در مواردی که لازم است سوبسید پرداخت. کاری که تقریبا همه ی کشورهای پیشرفته انجام داده و می دهند. شاید ظاهر کار هزینه بر باشد اما در حقیقت به سود کشور است.
* پیشنهاد شما برای رفع مشکلات حوزه کشاورزی چیست؟
- مشکلات بخش کشاورزی با اجرای دقیق برنامه و حمایت جدی از آن بخش قابل رفع است. باید کاری کرد که نه فقط تولید برای تولیدکننده باصرفه شود، بلکه امکان رقابت در بازارهای جهانی را نیز پیدا کند. ضمنا باید اتحادیه های کشاورزی جدی گرفته شوند و به آنها کمک شود تا بتوانند مثل کشورهای پیشرفته از ظرفیت خود بهتر استفاده کنند.
* این کار برای دولت هزینه بر نیست؟
- هر چند کمک های مختلف و پرداخت سوبسید هزینه ای را بر دولت تحمیل می کند، اما در اقتصاد کلان در نهایت به نفع دولت و کشور تمام می شود و از خروج ارز به خارج جلوگیری کرده و فرصت های اشتغال نه تنها کاهش پیدا نمی کند، بلکه افزایش پیدا می کند.
* آیا در زمان وزارت شما در حوزه کشاورزی ملاحظه های زیست محیطی مطرح بود؟
در زمان جنگ، مشکلات بیشتری از مسائل زیست محیطی داشتیم
- آن زمان مسائل زیست محیطی به این حادی نبود؛ اما ما مشکل بزرگ دیگری داشتیم که کار را برای وزارت کشاورزی سخت می کرد؛ اینکه زمین های بسیاری از مناطق درگیر جنگ به خاطر جنگ و مین گذاری بلا استفاده مانده بود.
آن موقع زمین های بسیار زیادی از ایلام، خوزستان، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی و جاهای دیگر به دلایلی مثل جنگ و یا عدم استفاده از قبل از انقلاب بلا استفاده مانده بود و یا به خوبی از آنها استفاده نمی شد.
* آقای سلامتی از سویی این مسئله مطرح می شود که نظرات کارشناسی در اوایل انقلاب مطرح و مهم نبود، آیا این درست است؟
- نمی توان گفت به طور کامل، اما تا حدی این حرف درست است؛ چرا که بعضی کارشناسان قبل از انقلاب به علت اینکه مخالف انقلاب بودند در ادارات، نهادها و سازمان های مختلف دولتی پس از پیروزی انقلاب از کار کنار گذاشته شدند، لذا این تا حدی خلأ ایجاد کرد، اما اینکه می گویم تا حدی به این دلیل است که در همه جا اینطور نبود مثلا خود ما در بخش کشاورزی از این کارشناسان استفاده کردیم. به این شکل که، کارشناسانی که اخراج شده بودند را در یک شرکت مهندسی کشاورزی که راه انداخته بودیم به کار گرفتیم. این شرکت مشترک بین وزارت کشاورزی و همین کارشناسان بود. ما بسیاری از طرح ها و پروژه های مربوط به برنامه را از این راه تهیه کردیم .
* آنچه مد نظر امام بود و الآن نیاز داریم که باز مورد توجه قرار بگیرد چیست؟
خودکفایی در صورت استفاده بهینه از زمین و آب حاصل می شود
- امام صحبت های مختلفی درباره کشاورزی کرده اند و گل این صحبت ها همان مبحث خودکفایی است. خودکفایی نه به این معنا که در همه محصولات و تولیدات خود کفا باشیم، بلکه به شکل عامیانه اش این است که جامعه خودش بتواند غذایش را تامین کند. یعنی حداقل در زمینه های غذایی و دامداری خود کفا بشویم.
من معتقدم که اگر از آب و زمین به شکل علمی و بهینه استفاده کنیم این هدف رسیدنی است .
...................................................
گفت و گو: زهره علی حسینی
