گره کرونا بر تار و پود قطب مهم تولید فرش ماشینی کشور

کرونا شیوع داشت اما کار هنوز به اینجاها نکشیده بود که کاربری طناز در فضای مجازی به پرسشی در مورد نحوه گذراندن دوران محدودیت‌های اجتماعی در خانه، شمردن گل‌های قالی را پاسخ داده بود و این تنها واکنش مرتبط با فرش از سوی افکار عمومی در دوران سخت کرونایی بود.

البته فرش می‌تواند یکی از کالاهای اساسی نباشد اما به طور قطع یکی لوازم مهم زندگی ما ایرانی‌ها و بسیاری از ملل به شمار می‌رود که اگر چه نبودش خللی در جریان زندگی وارد نمی‌کند، اما به گواه تاریخ هیچ‌گاه چنین مغفول نمانده است.

پیوندی چنین درهم تنیده و گسست ناپذیر بین انسان و یک کالا با این درجه از اهمیت به عنوان قطره‌ای کوچک از دریای نشانه‌های تمدنی، از سنگ نگاره‌ها گرفته تا قالی پازیریک به عنوان قدیمی‌ترین فرش جهان خیره کننده است و شاید همین اخت گرفتن موجب شده تا به نوعی، به بودنش عادت کنیم و این روزها که شیوع کرونا گره دیگری بر تار و پود بخش‌های مختلف این صنعت زده، حال و روز تولیدکنندگان چنین کالای مهم و ارزشمندی که حاصل سده‌ها تجربه و خلاقیت نیاکان ماست، اولویت نباشد.

بازار تولید و تقاضای محدود در گذشته‌های دور شرایطی متفاوت برای فرش به عنوان یک کالا ایجاب می‌کرد و محدوده مشاغل معدودی را هم پوشش می‌داد که نگاه برخی به مقوله فرش همچنان در همان دایره محدود مانده؛ چنان که هنوز کسی حال فعالان فرش را نمی‌پرسد.

در حالی که امروزه با رشد صنعت و فناوری، ارتقای سطح رفاه اجتماعی و افزایش بازار تقاضا، زمینه‌های تولید، فعالیت و اشتغال، مراودات و صادرات، بازاریابی، فروش و ارزآوری، این دامنه گسترده‌تر شده است و به طور طبیعی کوچک‌ترین خللی حتی در یک بخش کوچک برای عملکرد این زنجیره مشکلاتی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر را ایجاد می‌کند.

بیشتر ما با نگاهی سطحی تنها فرش را می‌بینیم که در واقع محصول نهایی چندین حرفه است و از کشت و تولید یا واردات و صادرات نخ، پنبه یا ابرشیم طبیعی و مصنوعی تا رنگ و رنگ‌رزی، طراحی نقشه، ساخت و تعمیر ماشین‌آلات، شبکه حمل، بازاریابی و در نهایت فروش کالای نهایی در نقاط دور و نزدیک را شامل می‌شود؛ که البته باید مشاغل مرتبط دیگر مانند، صنعت نمایشگاهی، رفو و تعمیر فرش و قالی‌شویی را نیز در نظر گرفت که اگرچه در تولید نقشی ندارند اما از جریان‌های موثر بر این شبکه به طور طبیعی تاثیر می‌پذیرند.   

هم اکنون افزون بر ۸۰۰ واحد صنعتی تنها در آران و بیدگل با بیش از ۱۷ هزار نفر نیروی کار مستقر هستند که بیشتر آنها در زمینه تولید فرش ماشینی فعالیت دارند و اضافه کردن شمار تقریبی شاغلان در صنایع وابسته عمق اهمیت موضوع را نشان می‌دهد.

واحدهای تولیدی که سالانه بیش از ۵۰ درصد فرش ماشینی کشور را روانه بازار می‌کنند، پیش‌تر در کنار غازی عنتپ ترکیه یکی از مهم‌ترین مرکزهای تولید و صادرات فرش منطقه و حتی جهان به شمار می‌آمدند اما به تدریج در نتیجه پیشامدهایی ناگوار منجمله تحریم‌های یکجانبه، ایجاد موانع صادرات، مشکلات تبادل بین بانکی، کاهش قدرت خرید و افت تقاضا در بازار داخلی با چالش‌های بزرگی روبه‌رو شدند.

با وجود همه این شرایط بود که سال گذشته ۱۴ هزار تن فرش ماشینی با ارزش تقریبی ۷۷ میلیون دلار از گمرک کاشان صادر شد که البته این آمار رسمی اداره‌کل گمرکات استان اصفهان است و همه تولیدات و انواع دیگر مبادلات و مراودات بازرگانان منطقه را شامل نمی‌شود.

در حالی که فرش ایران با وجود قدرت گرفتن رقبا در سال‌های اخیر همچنان از بازارها و نمایشگاه‌های آسیا و آفریقا گرفته تا اروپا و آمریکا غافل نبود، شیوع مهمان ناخوانده‌ای با نام ویروس کرونا که تا کنون به ابتلا و فوت هزاران نفر در جهان منجر شده است، شرایط را دگرگون ساخت و تولیدکنندگان فرش ماشینی را با چالشی جدید روبه‌رو کرد که مقابله با آن در روزگار پساکرونا به تنهایی برای‌شان امکان‌پذیر نمی‌شود.

ضربان آرام قلب شهرک صنعتی صباحی

از میدان شهید زجاجی کاشان نزدیک به ۶ کیلومتری که در جاده آران‌ و بیدگل پیش برویم، چپ و راست حاشیه جاده کم‌کم مغازه‌های فروش فرش و تابلوفرش به چشم می‌خورد و کمی جلوتر از میدان سلیمان صباحی‌ بیدگلی وارد شهرک و قلب صنعت فرش می‌شویم.

استان اصفهان با ۷۰ شهرک و ناحیه صنعتی در ۱۲ هزار هکتار و ۱۲۰ هزار نفر اشتغال از نظر تعداد و اراضی مقام نخست را در کشور دارد و این تنها یکی از شهرک‌ها، ناحیه‌ها و لکه‌های صنعتی منطقه کاشان است که بیشترشان در غیاب مجموعه‌های دولتی، با همت خود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی شکل گرفتند.

در همین چند سال گذشته برخی واحدهای مستقر در سلیمان صباحی تلاش داشتند تا در کنار مقوله تولید، به ویژه در خیابان اصلی شهرک با راه‌اندازی مغازه نسبت به عرضه مستقیم محصولات خود نیز اقدام کنند که جای خالی آن به جد در منطقه احساس می‌شد، اما خیابان این روزها بیش از هر زمان دیگری سوت و کور به نظر می‌رسد.

هوا گرگ و میش است اما مغازه‌هایی که پیش‌ از جدی گرفته شدن بحران کرونا تا حدودی مشتری داشتند، تعطیل هستند و خب می‌تواند تداوم فاصله‌گذاری اجتماعی باشد یا به دلیل ماه مبارک رمضان و شاید ناشی از نبود مشتری؛ اما ناامیدی هنوز کامل سیطره نیافته و در پس کوچه‌های شهرک صنعتی هنوز هستند کسانی که دست از تلاش برنداشته‌اند. اینجا چراغی روشن است.

رئیس هیات امنای شهرک صنعتی سلیمان صباحی آران‌وبیدگل در این زمینه به ایرنا گفت: در شرایط کنونی شهرک صنعتی با ظرفیت کمتر فعال است و البته باید شرایط لازم برای رونق تولید هر چه زودتر فراهم شود.

عبدالرحیم مفیدی، کسادی بازار داخلی به علت افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید را از جمله علت‌های اصلی شرایط کنونی برشمرد.

وی همچنین بستن مرزها، نبود صادرات و ثبات قیمت، غیرقابل پیش‌بینی بودن آینده را نیز از مشکلات دیگر تولیدکنندگان فرش ماشینی عنوان کرد.

رئیس هیات امنای شهرک صنعتی سلیمان صباحی آران‌وبیدگل بیان کرد: شرکت‌ها با هر ظرفیتی کار کنند، یک سری هزینه‌ها ثابت است و بنابراین با ظرفیت کمتر کار کردن موجب زیان‌دهی بیشتر می‌شود.

به گفته وی، فرآیندها و کاغذبازی‌های اداری (بوروکراسی) و نحوه همکاری دستگاه‌ها در استان و منطقه موجب کم شدن رشد تولید در این شهرستان شده است.

مفیدی افزود: مجموعه شرکت‌های تولید فرش شهرستان آران‌وبیدگل آمادگی دارند تا در صورت رفع موانع و مشکلات ذکر شده از سوی دولت، با تلاش مضاعف زمینه جهش تولید را هم‌راستا با منویات رهبر معظم انقلاب فراهم کنند.

صنعت فرش ماشینی نیازمند نگاه حمایتی

یکی از این تولیدکنندگان فرش ماشینی در گفت ‌و گو با ایرنا بیان کرد: پس از شیوع ویروس کرونا نوعی رکود بر این صنعت از جمله در آران‌ و بیدگل سایه افکنده است که به ورود جدی دولت و رفع موانع و مشکلات نیاز دارد.

رضا کدخدایی افزود: تعداد زیادی از شرکت‌های تولید فرش پس از شیوع کرونا در راستای اجرای بخشنامه‌های دولت، اقدام به تعطیلی واحدهای خود کردند و این در شرایطی بود که صادرات فرش ماشینی هم در این ۲ ماه به صفر رسیده است.

وی تصریح کرد: اگر چه تولید فرش همچنان ادامه دارد اما بازار تقاضا کساد شده و فروش محصول به کم‌ترین میزان رسیده است.

این تولیدکننده اضافه کرد: در چنین شرایطی شاهد عدم همکاری برخی از اداره‌ها هستیم که قانون را سلیقه‌ای اجرا می‌کنند که شاید به علت نقص قانون هم باشد.

وی با اشاره مشکلات گمرکی تصریح کرد: دلالان اقتصادی که حضوری پررنگ دارند و کارها را بر اساس رابطه انجام می‌دهند نیز موجب دلسردی تولیدکنندگان می‌شود.

کدخدایی با بیان اینکه در دوران پساکرونا تمام تلاش تولیدکنندگان تحقق شعار جهش تولید خواهد بود، ادامه داد: از دولت محترم هم انتظار می‌رود تا موانع و مشکلات پیش روی تولیدکنندگان را مرتفع کند.

وی همچنین گفت: از دولت محترم تقاضا داریم تا در بازپرداخت وام‌ها از سوی تولیدکنندگان فرش، شرایط کنونی را در نظر بگیرد و در دریافت دیرکرد و کارمزد تسهیلات بانکی بازنگری کند.

کاهش سهم فرش از سبد صادرات

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت آران‌ و بیدگل با اشاره به آمار کالاهای صادراتی این شهرستان در سال ۹۸، از کاهش سهم فرش ماشینی و صنایع وابسته خبر داد و تشریح کرد: بیش از ۲۰۵ میلیون دلار کالا سال گذشته از این شهرستان به مقصد کشورهای خارجی صادر شد که ۲۵ درصد فرش ماشینی و صنایع وابسته به فرش بود.

مجتبی محلوجی افزود: بیشترین فرش ماشینی این شهرستان به مقصد کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان، افغانستان، پاکستان، امارات متحده، عراق، قطر و گرجستان صادر شد.

وی بیان کرد: با توجه به شرایط پیش آمده در نتیجه شیوع ویروس کرونا، از ابتدای اسفند سال گذشته تا کنون صادرات از این شهرستان متوقف شد که به نوعی رکود در صنعت فرش ماشینی این شهرستان ایجاد کرد.

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت آران ‌و بیدگل اضافه کرد: با توجه به فرمایشات رهبر فرزانه انقلاب مبنی بر جهش تولید در سال جدید، همه تلاش مجموعه دولت در راستای تحقق این شعار برنامه‌ریزی و تلاش خواهد شد تا جوازهای تاسیس شرکت‌های فرش ماشینی که به تولید نرسیدند به چرخه تولید اضافه شوند.

وی تشریح کرد: کارگروه رفع موانع تولید شهرستان آران ‌و بیدگل در صدد است تا با رایزنی با دولت بتواند با ارایه تسهیلات در سال جدید، شرکت‌های راکد و نیمه فعال فرش را به چرخه تولید بازگرداند تا شاهد تحقق جهش تولید در این شهرستان باشیم.

محلوجی با اشاره به فعالیت ۷۰۰ کارخانه فرش ماشینی دارای مجوز بهره‌برداری در آران ‌و بیدگل یادآور شد: پیش‌تر بیش از ۵۰ درصد فرش ماشینی کشور در این شهرستان تولید می‌شد که منطقه را به قطب تولید این کالا در ایران و حتی جهان تبدیل کرده بود.

به گفته رییس اداره صنعت، معدن و تجارت آران‌ و بیدگل، سال گذشته این شهرستان با وجود تحریم‌های ظالمانه، کمترین میزان تعطیلی واحدهای صنعتی در کشور را داشت و نرخ بیکاری در آن نزدیک به پنج درصد بود.

تلاش دولت برای تحقق جهش تولید

فرماندار آران‌ و بیدگل در گفت‌ و گو با ایرنا، این شهرستان را نماد رونق و جهش تولید در کشور برشمرد و اظهارداشت: نقش کارگران، کارفرمایان و صنعتگران این منطقه در تحقق شعار سال ستودنی است و باید همه تلاش‌ها در راستای برداشتن موانع و مشکلات سر راه این عزیزان باشد.

اسماعیل بایبوردی بر لزوم تدوین برنامه‌های حمایتی از کاگران، تولیدکنندگان و صنعتگران این شهرستان تاکید کرد و گفت: برنامه‌ریزی برای به حداقل رساندن سهم واسطه‌های غیرضرور از فعالیت‌های تولید و توزیع محصولات صنعتی به منظور افزایش درآمد کارفرمایان، صنعتگران و تولیدکنندگان از ضرورت‌های رونق و جهش تولید است.

وی با اشاره به رکود کنونی صنعت فرش ماشینی و اشتغال در دوران شیوع کرونا در شهرستان آران‌ و بیدگل افزود: امید است با آرام شدن شرایط در کشور و این شهرستان و حرکت دوباره چرخ صنعت و اشتغال، ضمن مرتفع شدن خسارت اقتصادی وارد شده ناشی از این بیماری، گامی جدی‌تر برای جهش تولید و تحقق سیاست‌های دولت تدبیر و امید برداریم.

فرماندار آران ‌و بیدگل، یکی از جلوه‌های بارز اهتمام به عرصه تولید را تلاش برای سرپا نگه داشتن واحدهای تولیدی دانست و اضافه کرد: در این راستا زمینه‌سازی برای بهبود فضای کسب و کار در قالب تشکیل کارگروه رفع موانع تولید در راس برنامه‌های دولت در این شهرستان قرار دارد.

وی با اشاره به صادرات سالانه افزون بر ۵۰ میلیون دلار فرش ماشینی از آران ‌و بیدگل ادامه داد: این شهرستان با تولید ۵۰ میلیون مترمربع فرش ماشینی در کشور، یک شهرستان دانش‌بنیان و فناوری‌ پایه است که کارگران شاغل در این بخش‌ها، نیروهای ماهری هستند.

بایبوردی یادآور شد: شهرستان آران‌ و بیدگل با ۸۱۰ واحد صنعتی و حدود ۲۰ هزار کارگر شاغل که بیشتر آنها در صنعت فرش ماشینی شاغل هستند، نقش مهمی در چرخه تولید کشور، تحقق رونق و جهش تولید و نیز کاهش نرخ بیکاری ایفا می‌کنند.

وی بر این اساس تغییر نگرش مدیران شهرستانی نسبت به مقوله جهش تولید را ضروری برشمرد و گفت: تحقق شعار سال در گرو همکاری‌های دولت و مجلس و با تسهیل قوانین و مقررات امکان‌پذیر است.

فرماندار آران‌وبیدگل با بیان اینکه دولت به معنای قوه مجریه در راستای تحقق جهش تولید نیازمند همراهی‌ قوه‌های مقننه و قضائیه است، افزود: با جهش تولید می‌توانیم سایه تحریم‌ها را بر اقتصاد ایران مدیریت کنیم و در میان مدت از بین ببریم.

وی همچنین لزوم تغییر نگاه تصمیم‌گیران در بخش خصوصی را مهم ارزیابی کرد و خواستار تقویت زمینه‌های حضور حداکثری بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران این شهرستان در اقتصاد گردشگری، تولید محصولات دانش‌بنیان، صنعت، معدن و تجارت، کشاورزی و خدمات در راستای تحقق شعار سال شد.

بایبوردی محقق شدن جهش تولید در شهرستان آران‌وبیدگل با تسهیل‌سازی و رفع قوانین و مقررات دست و پاگیر و مزاحم تولید را ضروری دانست و تصریح کرد: این مهم نیازمند جهش فکری تصمیم‌گیران و مدیران است.

به گفته وی، یکی از پیش‌نیازهای جهش تولید تسهیل مقررات و فرآیند اخذ مجوزهای کسب و کار بدین مفهوم است که در صدور مجوزها جهش تولید داشته باشیم و این مهم به معنای تفویض اختیارهای بیشتر به مدیران شهرستانی است.

وی با تاکید بر اینکه جهش تولید نباید تنها به درج شعاری در سر برگ نامه‌های اداری محدود شود، اضافه کرد: فرمانداری برای جهش تولید تسهیل‌گری می‌کند و باید در این راستا از ظرفیت کویر و گردشگری به عنوان صنعت جایگزین فرش در این شهرستان نیز استفاده بیشتری صورت گیرد.

فرماندار آران ‌و بیدگل فرهنگ‌سازی مصرف تولیدات داخلی و کالاهای ایرانی را گامی دیگر در تحقق جهش تولید نام برد و بیان کرد: اقتصاد ایران با صبر  و استقامت مردم باید از اسارت تحریم‌ها و قوانین دست و پاگیر رهایی یابد و با تقویت اعتماد بین تولیدکنندگان و کارآفرینان به رونق و جهش تولید کمک کنیم.

وی اظهارداشت: در سالی که به عنوان جهش تولید نام‌گذاری شد، باید به سمتی حرکت کرد که با استفاده از ظرفیت‌های قانونی صدور مجوزها راحت‌تر، زودتر و با فرایند اداری کمتری انجام شود تا افزایش و جهش تولید تحقق یابد.

بایبوردی با اشاره به نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور مستقر در دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در ریل‌گذاری جهش تولید گفت: تک‌ محصولی بودن شهرستان یکی از نقاط قابل تامل برای مسوولان این شهرستان است تا ضمن حفظ جایگاه صنعت فرش ماشینی به سمت استقرار صنایع نوین با فناوری‌های برتر و پیشرفته و نیز راه‌اندازی و ایجاد شغل‌های زودبازده در بخش‌های کشاورزی، گردشگری، صنعت و خدمات حرکت کنند و تا با راه‌اندازی کسب و کارهای نوین، فناورپایه و اینترنتی شاهد پیشرفت هرچه بیشتر آران‌ و بیدگل در دولت دوازدهم باشیم.

شهرستان آران ‌و بیدگل با جمعیت بیش از ۱۰۳ هزار نفر در فاصله نزدیک به ۲۱۵ کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است.