بهورزان افرادی هستند که در روستاها، سلامت و بهداشت را به مردم هدیه می‌کنند و آنها را بهترین دوستان روستاییان می‌دانند زیرا با آشنا بودن به فرهنگ و زبان مردم می‌دانند که چگونه مراقبت‌های بهداشتی اولیه را انجام دهند تا برنامه سلامت روستاها به نحو مطلوب انجام شود.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال ۱۳۶۳ با هدف خدمت‌رسانی هر چه بیشتر به جمعیت روستایی، دست به تاسیس مراکزی با نام خانه بهداشت زد و در جهت تامین کادر متخصص این خانه‌ها به تربیت افرادی همت گمارد که بهورز نام گرفتند.
در واقع بهورز، زن یا مرد محلی در روستاست که به‌طور فعال، سطح سلامت افراد تحت پوشش روستا را پیگیری می‌کند و با ایجاد سیستم مراقبت‌های اولیه بهداشتی در کشورمان به‌ویژه در روستاها، سلامت مردم بهبود چشمگیری پیدا کرد که در روند تغییر شاخص‌های بهداشت و سلامت نیز مشخص است.
کاهش مرگ و میر در روستاها، واکسیناسیون کودکان و آموزش مادران باردار از مهمترین دستاوردها و فعالیت‌های بهورزان است که نقش بسزایی در توسعه بهداشت روستایی پس از انقلاب اسلامی داشت.
امروز نیز وظیفه ارائه خدمات مراقبت‌های اولیه در بیش از یکهزار و ۷۰۰ روستا و آبادی با جمعیت حدود ۶۰۰ هزار نفر در استان اصفهان به عهده یکهزار و ۱۸۴ بهورز است که بهورزان با توجه به پهناور بودن این خطه، تنوع اقلیمی، جغرافیایی و جمعیتی روستایی با مسائل خاص خود مواجه هستند.
پس از شیوع بیماری کرونا در کشور از اسفند سال گذشته، کارکنان نظام بهداشت و درمان کشور به شدت درگیر این بحران شدند که بدون شک یکی از حساس‌ترین بخش ها در این زمینه، غربالگری و مراقبت‌های اولیه در روستاها بود و بهورزان در این امر نقش بسزایی داشتند.
بهورزان تلاش کردند تا با وجود همه سختی‌ها و مسائل، جمعیت زیر پوشش خود در روستاهای مختلف از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب استان را درباره بیماری کرونا غربالگری کرده و به آنها آموزش‌های لازم را ارائه کنند که به گفته رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت اصفهان، این کار به‌طور صد در صد انجام شد.
آنها این کار را با وجود همه انتظارات و خواسته‌هایی انجام دادند که از سال‌ها قبل خواهان رسیدگی به آن از سوی مسوولان بودند اما عشق خدمت به مردم مانعی برای انجام وظیفه آنها در این شرایط خطیر نشد و چشم خود را به روی همه سختی‌ها بستند تا بتوانند زنجیره شیوع کرونا را در روستاها بشکنند.
خبرنگار ایرنا در گفت و گو با تعدادی از بهورزان در شهرستان‌های مختلف استان اصفهان در جریان مهمترین مسائل و خواسته‌های آنها قرار گرفت که از جمله آن می‌توان به در نظر گرفتن سختی کار برای شغل بهورزی، تجهیز خانه‌های بهداشت به امکانات بیشتر، احتساب ۲ سال آموزشی به‌عنوان سنوات بازنشستگی و تامین نیروی انسانی بیشتر اشاره کرد.
کار در دمای ۵۰ درجه با حداقل نیرو در شرقی‌ترین نقطه اصفهان
مجید بشیر بهورز فعال در چهار روستای خور و بیابانک در دورترین شهرستان استان اصفهان جمعیتی حدود ۳۱۴ نفر روستایی را زیر پوشش خود دارد و تلاش می‌کند تا همواره بهترین خدمات و مراقبت‌های اولیه بهداشتی را به همنوعان خود ارائه کند.
وی که ۶ سال سابقه در این کار دارد در روستاهای گرمه، نیشابور، عروسان گلستان و خنج به صورت ثابت و سیار در این شهرستان که در فاصله ۴۰۰ کیلومتری شرق اصفهان و در حاشیه کویر قرار دارد، خدمات رسانی می‌کند.
این مناطق که از روستاهای حاشیه کویر مرکزی ایران هستند از جاذبه‌های طبیعی و بومگردی بشمار می‌آیند و دارای نخلستان‌های زیاد و آثار تاریخی از دوران ساسانی است.
به گفته بشیر با وجودی که روستاهای زیر پوشش او دارای جمعیت کمتر از ۵۰۰ نفر هستند اما به‌دلیل شرایط خاص منطقه و دور بودن از شهرهای بزرگ، دارای ۲ خانه بهداشت در روستاهای گرمه و نیشابور می باشد و او مجبور است که به‌دلیل کمبود نیروی انسانی، همه چهار روستا را پوشش دهد.
بشیر با بیان اینکه هفت خانه بهداشت در روستاهای این شهرستان با سه بهورز مدیریت می‌شود، تصریح کرد: بزرگترین مشکل ما، کمبود نیروی انسانی است که این موضوع خود را در روزهای شیوع کرونا بیشتر نشان داد.
به گفته وی بهورزان این منطقه در هفته‌های گذشته علاوه بر بازرسی و نظارت بر مغازه‌ها و بهداشت محیط باید مسائل دیگری مانند خانه‌های بومگردی که در آن خطه رونق دارد و همچنین خروجی شهرستان را کنترل می‌کردند که به‌دلیل کمبود نیرو، آنها ناچار به ماندن در سر کار به مدت ۲۴ ساعت پیاپی بودند.
این بهورز اهل روستای گرمه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه این منطقه در مرز استان اصفهان و یزد قرار دارد، اظهار داشت: ما برای کنترل مبادی ورودی به شهرستان ۲۴ ساعت پشت سر هم کار می‌کردیم و پس از آن باید به خانه‌های بهداشت می‌رفتیم تا سایر وظایف خود مانند غربالگری خانه به خانه و تلفنی را انجام دهیم.
وی با بیان اینکه روز نخست سال جدید و عید نوروز از ساعت هشت صبح در محل کار خود حضور داشتم، اضافه کرد: همه ۱۵ روز تعطیلات نوروز را سر کار بودم و پس از آن فقط مبلغ حدود ۳۰۰ هزار تومان به‌عنوان پاداش دادند.
بشیر کمبود امکانات را یکی دیگر از مشکلات بهورزان و خانه‌های بهداشت روستایی خواند و خاطرنشان کرد: ما با کمترین امکانات به در خانه‌ها می‌رفتیم و تجهیزاتی مانند تب‌سنج غیر تماسی، ماسک و دستکش را با کمک خیران تهیه کردیم.
وی همچنین با بیان اینکه از ماشین شخصی برای رفتن به روستاهای زیر پوشش خود استفاده می‌کند، افزود: جاده‌های شهرستان خور و بیابانک وضعیت و کیفیت خوبی ندارد و از طرفی سهمیه بنزین برای رفت و آمد در هر سال یک بار تخصیص می‌یابد.
به گفته وی، یکی دیگر از بهورزان خورو بیابانک ناچار است که در برخی از روزهای هفته از روستای مهرجان به روستای هفتومان با فاصله ۷۰ کیلومتر برود که همین امر با توجه به مناسب نبودن جاده‌ها، دغدغه‌های بسیاری بهمراه دارد.
بشیر همچنین به آب و هوای خشک و گرمای زیاد شهرستان خور و بیابانک اشاره و تاکید کرد: در ماه‌های تابستان دما حتی به بالای ۵۰ درجه سانتی‌گراد می رسد و کار کردن در این شرایط واقعا دشوار است.
وی با بیان اینکه با وجود همه این مسائل، بهورزی جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب نمی‌شود، گفت: یکی از مهمترین خواسته‌های بهورزان در نظر گرفتن ۲ سال آموزشی آنها جزو سوابق بازنشستگی است.
شهرستان خور و بیابانک با حدود ۲۰ هزار نفر جمعیت در ۴۰۰ کیلومتری شرق اصفهان است.
بهورزان ۷۰ خدمت و کار را در روستاها انجام می‌دهند
از شرق اصفهان که عبور کنیم و به منتهی الیه استان اصفهان در غرب برویم، حدود ۹۰ روستا در دل کوه‌های زاگرس در شهرستان فریدونشهر وجود دارد که حدود ۵۰ بهورز، خدمات بهداشتی و مراقبتی را به روستاییان ارایه می‌کنند.
فریدونشهر با آب و هوای کوهستانی و سرد یکی از مناطق برفگیر اصفهان با جاذبه‌های طبیعی بسیار است و برخی از روستاهای آن در مناطق سخت‌گذر قرار دارند و بهنگام بارش برف، ارتباط آنها با سایر مناطق قطع می‌شود.
سید حسین حبیبی یکی از بهورزان شهرستان فریدونشهر است که در روستای " چُقا " با حدود ۳۳۴ خانوار و یکهزار و ۶۳ نفر جمعیت با ۱۸ سال سابقه کار، فعالیت می‌کند و یک بهورز زن نیز با او در راه خدمات رسانی به روستاییان همکاری دارد.
حبیبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر اینکه بهورزان از نیروهای انسانی هستند که به آنها کم توجهی شده و با مشکلات زیادی مواجهند، اظهار داشت: این روزها که کشورمان با معضل شیوع بیماری کرونا درگیر است، صحبت از بسیاری از نیروهای فعال در عرصه پیشگیری و مقابله با این بیماری می‌شود که کاملا بجاست اما بهورزان نیز در این عرصه، تلاش بسیاری کردند و در خط مقدم پیشگیری از بیماری در روستاها قرار دارند.
وی با بیان اینکه ما امکانات و تجهیزات چندانی برای محافظت شخصی نداریم، افزود: وقتی فردی به ما مراجعه می‌کند، همواره دچار این دغدغه هستیم که آیا مبتلا به کروناست یا نه اما با این وجود، همه اقدام‌های لازم را برای مراقبت از بیماران و مراجعه‌کنندگان انجام می‌دهیم.
این بهورز ادامه داد: ما تجهیزاتی مانند تب‌سنج غیر تماسی نداریم و پس از شیوع بیماری کرونا، هرگاه فردی با تب به ما مراجعه می‌کرد همواره با دلهره کار می‌کردیم.
حبیبی با تاکید بر اینکه بهورزان، مظلومانه و با کمترین امکانات در روستاهای دور و نزدیک به مردم خدمات‌رسانی می‌کنند، از مسوولان، مردم و رسانه‌ها خواست که به آنها توجه و کمک بیشتری کنند و تبعیض‌ها برداشته شود زیرا کمک به بهورزان، کمک به سلامت جامعه است.
وی توضیح داد: بهورزان به دلیل اینکه بومی و ساکن خود روستا هستند، سال‌ها در همان مکان زندگی می‌کنند و ممکن است از نظر روحی به‌دلیل فعالیت در محیط تکراری دچار مشکل و فرسودگی در کار شوند درحالیکه اگر به مشکلات آنها توجه شود و این افراد نیز مورد توجه قرار بگیرند، سطح و کیفیت ارایه خدمات آنها و بهداشت روستاها ارتقا می‌یابد.
حبیبی با بیان اینکه بهورزان حدود ۷۰ کار و خدمت بهداشتی و مراقبتی را در روستاها انجام می‌دهند، تاکید کرد: لازم است این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شود و این موضوع یکی از درخواست‌های ما از مسوولان است.
این بهورز همچنین با اشاره به اینکه طبق قانون استخدام کشوری باید دوره‌های آموزشی که برای تصدی شغل گذرانده می‌شود به‌عنوان سابقه خدمت در نظر گرفته شود، تصریح کرد: بهورزان ۲ سال دوره آموزشی برای اشتغال در این کار را می‌گذرانند اما این مدت به عنوان سابقه کار آنها محسوب نمی‌شود که منجر به نارضایتی بهورزان شده است.
وی به آب و هوای شهرستان فریدونشهر نیز اشاره و خاطرنشان کرد: این منطقه با سرمای شدید هوا، بارش‌های فراوان و لغزندگی جاده‌ها مواجه است که در برخی روزها خدمت‌رسانی به روستاییان را با مشکل مواجه می‌کند.
حبیبی به غربالگری پیشگیری از بیماری کرونا نیز اشاره و اضافه کرد: از اول اسفند تا کنون هیچ روزی را تعطیل نکردیم و همواره در حال خدمت‌رسانی به روستاییان بودیم و همچنین با سایر نهادها در کنترل تردد خودروها در مبادی ورودی شهرستان، همکاری می‌کردیم.
شهرستان فریدونشهر با حدود ۳۵ هزار نفر جمعیت در ۱۸۰ کیلومتری غرب اصفهان است.
بهورز، نام زیبایی که چندان شناخته شده نیست
در ۱۶۰ کیلومتری جنوب اصفهان، سمیرم با باغ‌های وسیعش و آبشارها و مناظر طبیعی جذابش نیز روستاهای کوچک و بزرگ بسیاری در دامنه‌های شرقی زاگرس دارد که حدود ۵۶ بهورز کار خدمات‌رسانی به اهالی حدود یکصد روستا را به عهده دارند.
طاهره موسوی فضلی یکی از بهورزان جوان این شهرستان با ۲ سال سابقه کار است که در روستای " چهارراه " همراه با ۲ بهورز دیگر به حدود ۲ هزار و ۲۲۲ روستایی خدمات بهداشتی ارائه می‌کند.
موسوی فضلی بهورز را نام زیبایی می‌داند که با مردم روستا، پیوند خورده و روستاییان به خوبی آن را می‌شناسند اما اعتقاد دارد که بسیاری دیگر از مردم و حتی برخی مسوولان، شناخت کامل و درستی از آنها ندارند درحالیکه بهورزان، الگوی روستاییان در سلامت هستند.
وی با بیان اینکه هنوز کلمه بهورز در کشورمان چندان شناخته شده نیست، خاطرنشان کرد: هرچند این روزها که بحث بیماری کرونا در کشور مطرح است، نام بهورزان نیز در کنار سایر کادر درمانی و بهداشتی مطرح شد اما پیش از آن چندان به این افراد پرداخته نمی‌شد.
موسوی فضلی با تاکید بر اینکه بهورزان در خط مقدم سلامت، خستگی‌ناپذیر کار می‌کنند و نخستین افراد در رویارویی با بیماری‌ها از جمله کرونا هستند، افزود: ما در ۲ ماه گذشته تک تک روستاییان را به صورت حضوری یا تلفنی غربالگری و افراد مشکوک به بیماری کرونا را شناسایی کردیم.
وی آموزش به روستاییان را یکی از مهمترین وظایف بهورزان خواند و گفت: مراقبت ویژه از مادران باردار، افراد دارای فشار خون، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، ریوی و سرطان و سالمندان نیز از مهمترین وظایف ما در روزهای شیوع بیماری کروناست.
این بهورز با بیان اینکه ما به‌صورت نوبت‌های کاری به‌طور شبانه روزی حتی در سرمای شدید سمیرم و هوای برفی در حال خدمت‌رسانی به مردم بودیم، خاطرنشان کرد: ما مواد ضد عفونی کننده و تب‌سنج غیر تماسی را با کمک مردم و خیران تهیه کردیم و کار ضد عفونی کردن اماکن عمومی به‌صورت روزانه انجام می‌شود.
وی به آب و هوای کوهستانی و بارش‌های زیاد برف و باران در سمیرم اشاره کرد و گفت: این موضوع در برخی روزها باعث مسدود شدن یا از بین رفتن راه های روستایی می شود و برای موارد اورژانسی مانند زنان باردار، بسیار مشکل‌زاست.
وی نیز مانند سایر همکارانش از مهمترین خواسته‌های این قشر را احتساب ۲ سال آموزشی جزو سنوات خدمت و احتساب این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور خواند و افزود: در سال‌های گذشته این خواسته‌ها بارها از سوی بهورزان مطرح شده اما تا کنون عملی نشده است.
موسوی فضلی با اشاره به اینکه ساعت کاری بهورزان با توجه به نوع خدمت آنها زیاد است و تعدادی از آنها در شرایط سخت در روستاهای دور و محروم مشغول خدمت هستند، تصریح کرد: به خاطر مشکلات و شرایط دشواری که بهورزان دارند شاهد کاهش انرژی و توان آنها از نظر جسمی و روحی پس از چند سال می‌شویم که لازم است به این موضوع توجه شود.
این بهورز با بیان اینکه لازم است برای ۲ سال دوره آموزشی بهورزی، مدرک تحصیلی دانشگاهی صادر شود، خاطرنشان کرد: با وجودیکه این ۲ سال به‌عنوان فوق دیپلم تلقی می‌شود اما دانشگاه‌ها این را به عنوان مدرک معادل برای ادامه تحصیل قبول نمی‌کنند.
وی، پایه حقوق بهورزان را نیز نسبت به خدمات و شرایط این شغل، قابل قبول ندانست و تاکید کرد که این موضوع باید اصلاح شود.
تلاش بهورزان در پیشگیری و بیماریابی کرونا دیده شود
بهورزان با وجود همه دشواری‌ها و انتظاراتی که به آن اشاره می‌کنند، هیچگاه وظایف و رسالت اخلاقی شغل خود را فراموش نکردند و عاشقانه در راه خدمت‌رسانی به روستاییان فعالیت می‌کنند به طوریکه به گفته رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت استان اصفهان، آنها موفق شدند غربالگری بیماری کرونا را به‌طور کامل و صد در صد در روستاها انجام دهند و موفقیت بزرگی در این زمینه کسب شد.
رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت اصفهان با بیان اینکه همه جمعیت روستایی استان توسط بهورزان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان غربالگری شدند و این کار زودتر از شهرها انجام شد، افزود: این کار به صورت تلفنی و در صورت نیاز و داشتن علائم مشکوک به بیماری به‌صورت حضوری توسط بهورزان انجام می‌شد و در صورت تشخیص مورد مشکوک، بیماران به پزشک یا مراکز درمانی ارجاع شدند.
رسول حمامی در گفت و گو با ایرنا ادامه داد: علاوه بر غربالگری مردم از طریق سامانه سلامت، غربالگری افراد پر خطر مانند بیماری‌های زمینه‌ای، زنان باردار و سالمندان نیز توسط بهورزان در روستاها انجام می شود.
وی با اشاره به فعالیت حدود یکهزار و ۱۸۴ بهورز در روستاهای استان اصفهان، اظهار داشت: آنها ساکن و بومی روستای محل خدمت هستند و اولین سطح خدمات سلامت و مراقبت‌های اولیه بهداشتی را به روستاییان ارایه می‌کنند.
حمامی با بیان اینکه بیشتر بهورزان دارای مدرک فوق دیپلم در رشته‌هایی مانند مبارزه با بیماری‌ها و بهداشت عمومی و خانواده هستند، خاطرنشان کرد: آنها از طریق آزمون و مصاحبه جذب دانشگاه علوم پزشکی می شوند و بر اساس بسته خدمتی ابلاغ شده از سوی وزارت بهداشت، خدماتی مانند واکسیناسیون، مراقبت مادر و کودک، اطفال، زنان باردار و بهداشت محیط را انجام می‌دهند.
وی با اشاره به تفاوت‌های خدمات بهورز با سایر رشته‌های مشابه، توضیح داد: در مناطق شهری، معمولا مردم به خانه‌ها و مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند اما در روستاها علاوه بر این کار، بهورزان موظف به پیگیری فعال وضعیت روستاییانی که به خانه بهداشت مراجعه نمی‌کنند نیز هستند.
وی با بیان اینکه به طور معمول، هر بهورز حدود یکهزار نفر را پوشش می‌دهد، اضافه کرد: اگر تعدادی از این جمعیت به خانه بهداشت برای دریافت خدمات مراجعه نکردند، بهورز با تماس تلفنی یا مراجعه در منزل پیگیر وضعیت آنها خواهد بود.
حمامی با اشاره به اینکه معمولا در روستاهای بالای ۵۰۰ نفر جمعیت، خانه بهداشت ایجاد می‌شود، گفت: روستاهای با جمعیت کمتر از ۵۰۰ نفر به صورت اقماری توسط بهورزان روستاهای اطراف خدمات رسانی می‌شود.
رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت اصفهان به مطالبات بهورزان اشاره و تاکید کرد که این مسائل باید به صورت ملی پیگیری و حل شود زیرا همه بهورزان در کشور را در برمی‌گیرد.
حمامی با بیان اینکه بهورزان ۲ سال در مراکز آموزشی دوره بهورزی را می‌گذرانند، افزود: این مدت به عنوان سنوات بازنشستگی محسوب نشده و دغدغه جدی آنهاست و انتظار دارند همانطور که دوره‌هایی مانند تربیت معلم به‌عنوان سابقه بازنشستگی تلقی می‌شود این اتفاق برای آنها نیز بیفتد.
وی یکی دیگر از مطالبه‌های جدی بهورزان را احتساب این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان آور خواند و تاکید کرد: این موضوع خود را به خوبی در شیوع بیماری کرونا و شرایط حاصل از آن نشان داد.
حمامی با بیان اینکه بهورزان وقتی جذب می‌شوند معمولا ۳۰ سال در روستاها خدمت‌رسانی می‌کنند و بسیاری از خانه‌های بهداشت، تک بهورز هستند، خاطرنشان کرد: همین امر مشکلاتی را برای ادامه تحصیل آنها ایجاد کرده هرچند مرکز بهداشت استان اصفهان نهایت همکاری را با آنها در این زمینه به ویژه افرادی که قصد ادامه تحصیل در رشته های مرتبط مانند مامایی و بهداشت محیط داشتند را کرده است اما فرایند نظام مندی برای این کار وجود ندارد.
وی یکی دیگر از انتظارات بهورزان را برخورداری از مزایای سایر رشته های درمانی و مشمول کاهش ساعت کار شدن مانند پرستاران خواند.
رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت اصفهان با بیان اینکه وضعیت تجهیزات اداری و پزشکی در خانه های بهداشت روستایی به ویژه پس از اجرای طرح تحول نظام سلامت، قابل قبول است هرچند تا وضعیت ایده‌آل هنوز فاصله داریم، توضیح داد: از میان ۴۸۴ خانه بهداشت در استان، حدود ۶۰ خانه بهداشت قابل سکونت برای بهورزان هستند اما بیشتر آنها در خانه های خود زندگی می کنند.
به گفته وی باتوجه به اینک بهورزان بومی و ساکن روستاهای محل خدمت خود هستند، مشکل چندانی برای ترد و رفت و آمد آنها وجود ندارد.
حمامی با اشاره به قدردانی از بخش‌های درمانی و پرستاری کشور در پیشگیری و مقابله با بیماری کرونا، تاکید کرد: حوزه بهداشت به ویژه بهورزان نیز در این زمینه تلاش بسیاری کردند و همت و توجه آنها در زمینه بیماریابی، کمک بسیاری به کنترل این بیماری و رسیدن آن به وضعیت ثُبات کرد که لازم است این اقدامات نیز دیده شود.
استان اصفهان با پنج میلیون و ۱۲۰ هزار نفر جمعیت دارای بیش از یکهزار و ۷۰۰ روستا و آبادی با جمعیت حدود ۶۰۰ هزار نفر و ۴۸۴ خانه بهداشت روستایی است.
۹۳۵ روستای اصفهان بیش از ۲۰ خانوار جمعیت دارد.
