به گزارش ایرنا، اگر جنگلها و مراتع تخریب و تصرف نشوند، قوانین طبیعی را رعایت کنیم، حاشیه رودخانه ها را تصرف نکنیم، ساخت و سازها استاندارد شوند، قوانین و مقرارت اداری بدرستی اجرا شود، در شهر سازی ها موازین علمی رعایت شوند، مجوزها بی حساب و کتاب نباشند، مدیریت و نظارت ها علمی باشند، کارهای بر مبنای آمایش سرزمین انجام شود، علم روز جمع آوری رواناب ها و سیلاب را داشته باشیم، فن آوری نوین در مدیریت بحران داشته باشیم، برنامه ریزی ها متناسب با تغییرات اقلیم باشد، نقاط حادثه خیز شناسایی شده و رصد شوند و برای رویارویی با بلایای طبیعی منشور عملیاتی اجرایی دقیق داشته باشیم به طور قطع از گذرگاههای حوادث طبیعی از جمله سیل با کمترین خسارت عبور خواهیم کرد.
ریشه یابی وقوع سیل و کشف ضعف ها و غفلت ها در مقابله با این پدیده طبیعی در ایران، موضوعی است که اکنون با فروکش کردن سیلاب اوایل سال جاری، توجه بسیاری از صاحبنظران را به خود جلب کرده است و مطالب زیادی در این ارتباط نوشته شد.
مطالعات نشان می دهد که اگر چه زلزله از نظر خسارت در ردیف نخست حوادث طبیعی قرار دارد، اما سیلاب به عنوان دومین حادثه خسارت بار در کشو از اهمیت بالایی برخوردار است، بررسی ها نشان داده، خسارت های سیل در پنج دهه گذشته نیمی از خسارت های ناشی از بلایای طبیعی در دنیا را به خود اختصاص داده است، آمار سیلاب های 70 سال گذشته نشان می دهد که ایران، هفتمین کشور سیل خیز دنیاست.
آمارهای جهانی حاکی از آن است ایران به دلیل شرایط اقلیمی، توپوگرافی و ژئومورفولوژی جزو 10 کشور اول دنیا به لحاظ تنوع و حجم وسیع خسارت های ناشی از حوادث طبیعی است به طوری که بررسی ها نشان داده بیش از 80 درصد وسعت شهرهای کشور در معرض وقوع سیل قرار دارد که 32 درصد آن مربوط به سیل بوده است.
به گفته مسوولان، 25 درصد از هزار و 400 شهر کوچک و بزرگ ایران در معرض خطر سیل قرار دارند و با وقوع 200 سیل در سال های گذشته، خسارتی بیش از 700 میلیارد تومان به کشور وارد شده است.
بسیاری از صاحبنظران معتقدند مفهوم و جنس سیل به طور کامل متفاوت از سایر حوادث طبیعی است و اگر مدیریت علمی و صحیح انجام شود نه تنها یک تهدید نیست بلکه فرصتی برای سیراب کردن سفره های زیرزمینی، مدیریت مخازن سدها و تدارک آب آشامیدنی و کشاورزی محسوب می شود.
اهمیت این موضوع وقتی بیشتر می شود که بدانیم براساس نظر کارشناسان در اثر تغییر اقلیم، در سال های آتی با سیلاب های شدیدتری مواجه خواهیم بود به این معنا که به طور همزمان هم با تهدید مواجه ایم و هم با فرصتی که در طول سالیان دراز از آن غافل بوده ایم. با توجه به تغییر اقلیم صورت گرفته در کشور و پیامدهای وقوع سیلاب باید اقدامات لازم جهت پیش بینی و مقابله با سیلاب صورت گیرد.
در جریان سیلابهای اخیر در جنوب کشور به گفته مسوولان، علاوه بر خسارات جانی و مالی، روزانه 260 میلیون مترمکعب آب شیرین و در مجموع 40 میلیارد مترمکعب آب شیرین معادل حدود یک سوم تا نیمی از نیاز آبی یک سال ایران که می توانست در سفره های زیر زمینی کشور ذخیره شود و میلیاردها متر مکعب خاک مفید و حاصلخیز فقط از طریق رودخانه های دز و کرخه وارد دریا شد.
این در حالی است که بررسی ها نشان داده است مدیریت صحیح سیلاب ها نه تنها می تواند سبب کاهش خسارت های ناشی از سیل شود بلکه با تبدیل تهدید به فرصت می تواند در جهت تامین منابع آبی در دوره های خشک به کشور کمک کند.
به اذعان کارشناسان، در هیاهوی بحران های اخیر، انگشت اتهام در درجه نخست به سوی خود ما به عنوان حلقه ای از این زنجیره طبیعی است، همچنانکه بارها شاهد بوده ایم وسعت خسارت های ناشی از بلایای طبیعی هنگامی غیر قابل باور بوده که نشانه ای از بی تدبیری انسان ها در آن به چشم می آید.
آنجا که بدون توجه به ساز و کار طبیعت کمر به نابودی آن می بندیم ، تیشه به ریشه درختان می زنیم، رودخانه های خشک و زمین های اطراف آن را به سکونتگاه تبدیل می کنیم، برج ها و ساختمان های لوکس مصنوعی را به رخ زیبایی های بکر می کشانیم، برای دستیابی به مصالح بر رخسار کوه ها چنگ می اندازیم، هر چه می توانیم بر تن نحیف طبیعت رد پای متعفن زباله حک می کنیم، سرسبزی مراتع و سخاوت خاک ها را به یغما می بریم و در یک کلام مفهوم طبیعت ، پدیده های طبیعی و موانع طبیعی مخاطرات آن را با اندیشه ناقص خود دگرگون می سازیم باید بپذیریم که از ماست که بر ماست.
از سوی دیگر سال های متمادی است که بیابان زدایی و جنگل کاری فراگیر و ملموس از دید سیاست مداران و مسوولان در حاشیه قرار می گیرد، گویی به راستی سیاست پیشگیری در حد شعار باقی می ماند.
غم انگیز تر آنکه هنگام رویایی با پیامدهای تخریب طبیعت، زبانمان به شکوه بلند و همچنان دیوار طبیعت کوتاه است بی آنکه قدری غفلت های مستمر خود را دریابیم.
حتی در فراز و فرود روزهای کم آبی و در دوره های پیش از آن که آب در راس نیازهای کشور عنوان شد، هرگز به فکر نبودیم که برای روزهایی که تغییرات اقلیم، حجم عظیم سیلاب را بر خاک ایران روانه خواهد کرد چه باید کرد؟ از این رو بسیاری از کارشناسان نبود مدیریت مهار سیلاب ها را دلیل دیگری بر رخداد سیل و هدررفت روان آب ها در شرایط سخت خشکسالی می دانند.
مساله دیگر، کاستی های مدیریت بحران است، موضوعی که با توجه به همزمانی رخداد سیل در نقاط مختلف کشور اهمیت آن بیش از هر زمان دیگر آشکار شد، اگر چه به فاصله کمی از وقوع سیل همه نیروها و نهادهای مرتبط با مدیریت بحران در کشور به تکاپو افتادند، اما واقعیت این است این عرصه به اظهار صاحبنظران، نیازمند بهره مندی از فناوری های سریع و جدید همچنین راه‌اندازی پایگاه داده ملی برای مقابله با بحران های پیش بینی نشده است.
بی توجهی به آمایش سرزمین در توسعه طرح ها و پروژه ها و مهم تر از آن بی توجهی به مطالعات کارشناسانه این طرح ها و نیازهای زیست محیطی، فنی و عمرانی آنها مساله دیگری است که کارشناسان نبود آن را در افزایش خسارت های بحران های اخیر موثر دانسته اند، شماری از استادان دانشگاه هم اصلاح آیین نامه بستر حریم رودخانه ها را خواستار شدند.
در این راستا، کارشناسان ضمن تاکید بر لزوم آزادسازی حریم روان آبها و رودخانه های کشور و ممانعت از تصرفهای انسانی با هدف کاهش خسارات در آینده، تلاش برای احیای دوباره مراتع و جنگلهای کشور را عامل اصلی تثبیت بارشهای فصلی دانسته و گفتند که سیاستهای کلی باید از سمت و سوی سدسازی بی مطالعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، به سوی تلاش برای آبخیزداری، آبخوانداری و احیای جنگلها و مراتع به عنوان راهکار مثبت درازمدت با هدف حفظ منابع طبیعی کشور برای نسلهای آینده کشور معطوف شود.
هر چند میزان بارش های شدید عامل اصلی وقوع سیل در هر منطقه است اما خسارت ها و آسیب های ناشی از سیل اخیر به عقیده کارشناسان و استادان دانشگاه ها در بسیاری از استان های کشور به سبب آمادگی نداشتن جامعه در مواجهه با مخاطرات طبیعی بوده است، از این رو آنان بر این باورند مجموعه مخاطرات طبیعی در کشور باید به صورت یک زنجیره به هم پیوسته مورد بررسی قرار بگیرد تا خسارت های ناشی از آن تعدیل شود.
**تجربه، مهم ترین مزیت سیل اخیر
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: گفت: سیل های اخیر درس ها و تجربه هایی برای همه و بویژه مسوولان داشت که مزیت آن بیش از پرشدن مخازن کشور است.
علیرضا گوهری افزود: سیل های اخیر نشان داد که باید در ساخت و سازها، طرح های عمرانی و ساختارهای شهری بطور جدی بازنگری کنیم و نه تنها از اشتباهات مهندسی خود درس بگیریم، بلکه برای جبران آن اقدام کنیم.
به گفته این پژوهشگر، درس گرفتن از این تجارب و تلاش برای اصلاح ساختارها می تواند در پدیده های آتی میزان خسارات را کاهش دهد.
وی با اشاره به عدم رعایت قوانین و تبعات آن اضافه کرد: اجازه ساخت و ساز در حریم رودخانه ها متاسفانه خسارات ناشی از سیل را افزایش داد و عدم لایروبی به موقع رودخانه ها فراگیری و گستره سیل را در مناطق مختلف دوچندان کرد.
این استاد دانشگاه تدوین برنامه ها برای کاهش خسارات ناشی از تغییر اقلیم را ضروری دانست و تصریح کرد: تغییرات آب و هوایی باید جدی گرفته شود، زیرا شرایط جوی یکسان نیست و در دوره های کوتاه، متوسط و بلند مدت تغییر می کند.
گوهری افزایش گازهای گلخانه ای را مخرب دانست و افزود: اقتصاد باید به سمت اقتصاد پاک بدون کربن پیش برود، در غیر این صورت بلایای طبیعی به شدت افزایش می یابد و ضرر آن برای همگان خواهد بود.
وی به نظرات مختلف درباره دلایل وقوع سیل اشاره و اضافه کرد: برخی می پندارند که باروری ابرها سبب وقوع سیل شد، اما باید دانست که دلیل بارش های شدید و سیلاب های اخیر این موضوع نبود.
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان تاکید کرد: برنامه ریزی و تدوین برنامه های جامع و علمی برای کاهش اثرات گازهای گلخانه ای، جلوگیری از تخریب محیط زیست و کم شدن آلودگی ها باید بطور جدی در دستور کار مسوولان قرار بگیرد.
**سیل، پیامد تخریب جنگل ها
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان معتقد است تخریب جنگل ها، مراتع و منابع طبیعی احتمال وقوع سیل را دستکم30 درصد بیشتر می کند.
جهانگیر عابدی کوپایی در گفت و گو با ایرنا افزود: از بین بردن پوشش های طبیعی و ایجاد ساختارهای مصنوعی به جای آن، از اصلی ترین دلایل سیل های اخیر در ایران بود و این نقص در صورتی که اصلاح نشود، در سال های آینده تبعات دیگری نیز خواهد داشت.
وی تصریح کرد: سد کردن معابر طبیعی آب و بی توجهی به حقوق زیست محیطی، مانند آنچه در شیراز رخ داد، اثرات مخربی را به دنبال داشت و این مقوله در سایر نقاط کشور نیز به چشم می خورد.
این پژوهشگر با بیان اینکه پایبندی به قانون در همه موارد از جمله آب ضروری است، خاطرنشان کرد: رعایت نکردن قانون توزیع عادلانه آب و ساخت و ساز در حریم رودخانه ها در سال های اخیر به وفور دیده شد که نتیجه آن تخریب ها و خسارات متعدد بود.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اضافه کرد: سیل و سیلاب 32 درصد از حوادث طبیعی کشور را شامل می شود بنابراین از بلایای اصلی ایران به شمار می رود و اگرچه افکار عمومی، کشور ما را از مناطق خشک می پندارد، اما احتمال وقوع سیل و سیلاب همواره وجود دارد.
به گفته این محقق، انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای و سوخت های فسیلی اثرات مُخرب خود را در تغییر اقلیم و وقوع پدیده هایی مانند سیل نشان می دهد و توجه بیشتر به مباحث زیست محیطی را گوشزد می کند.
عابدی با اشاره به اینکه هشت میلیون نفر از هموطنان هم اکنون درگیر اثرات سیل هستند، تصریح کرد: 6.4 میلیون نفر از این افراد را شهرنشینان و 1.6 میلیون دیگر را روستانشینان تشکیل می دهند.
وی در باره جنبه های مختلف خسارات گفت: خسارات ناملموس سیل از جمله مباحث اجتماعی و فرهنگی بویژه روانشناسی مردم باید مَد نظر مسوولان باشد و در کنار جنبه های زیرساختی و عمرانی، به آن نیز پرداخته شود.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان به اهمیت طراحی سازه های استاندارد عمرانی برای جلوگیری از تخریب در زمان وقوع بلایا تاکید کرد و گفت: برای مثال بسیار مشاهده شده که عرض دهانه های پل ها که نباید کمتر از 3 متر باشد، کمتر از این میزان ساخته می شود و همین امر گیر کردن تنه های درختان و عدم عبور سیلاب را در پی دارد.
عابدی کوپایی با تاکید بر ضرورت ساخت سدهای آشغالگیر در بالادست پل ها اظهار داشت: این موضوع در کشور مغفول واقع شده که نیازمند توجه بیشتر مسوولان است.
**استحصال بارش ها، ضرورت انکارناپذیر
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در این خصوص به ایرنا گفت: تهیه و اجرای طرح های استفاده بهینه از سیلاب ها و روان آب ها به ویژه در مناطقی همچون این استان که با خشکسالی روبه رو هستند، ضروری است.
منصور شیشه فروش افزود: بارش ها و سیلاب های اخیر به ما نشان داد که باید بیش از گذشته به فکر استحصال آن ها برای مواقع خشکسالی باشیم، زیرا هدررفت این منابع آبی چیزی جز ضرر در پی ندارد.
وی ادامه داد: روان آب های سطحی منابع آبی سودمند به شمار می روند و استفاده از آن ها نیازمند مشارکت تمامی سازمان ها و نهادهای مرتبط است.
شیشه فروش به طراحی ساختارهایی اشاره کرد که با هدایت درست روان آب ها به سمت مخازن تعبیه شده، آب را برای مصارف مختلف در شهرها و روستاها ذخیره کند و در مواقع لزوم و به خصوص خشکسالی ها مورد استفاده قرار گیرد.
** خسارت بیش از 2640 میلیارد ریالی سیل اخیر به اصفهان
شیشه فروش در ادامه برآورد خسارت سیل به چهار هزار و 925 واحد مسکونی،210 کیلومتر راه، 20 دستگاه پل آبرو و بزرگ، و اراضی کشاورزی، ابنیه و تاسیسات زیربنایی این استان را 2 هزار و 640 میلیارد ریال اعلام کرد.
وی خاطرنشان کرد: واحدهای آسیب دیده بیشتر در مناطق جنوبی و سمیرم، بخش شرقی همچون دهستان های بهارستان و کوهستان، جبل، کوهپایه، خورو بیابانک و نایین و شهرستان های غرب استان اصفهان واقع هستند.
**محدوده رودخانه ها، زنگ خطر فاجعه
به گفته مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث کاشان، ورودی جاده های بیش از 50 درصد روستاهای این شهرستان در نقاط کوهستانی از درون محدوده رودخانه ها می گذرد که تهدیدی جدی برای ساکنان این نقاط به شمار می رود.
جواد مزروعی افزود: با تاسف دستگاه های خدمات رسان این شهرستان مانند برق، آب و گاز نیز چون جاده آسفالت است، نسبت به ارایه خدمات در بستر رودخانه اقدام می کنند.
وی برای نمونه یادآور شد: جاده اصلی روستاهای وادقان و نشلج رها شده و چون در دل رودخانه آسفالت ریزی صورت گرفته، تیرپایه های برق نیز از آنجا عبور کردند.
مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث کاشان تصریح کرد: اگر حادثه طبیعی مانند سیل های ویرانگر هفته های گذشته در شهرستان کاشان رخ دهد، دامنه تخریب ها و آسیب ها به مراتب بیش از آن چیزی می شود که هم اکنون برای پیشگیری، کاهش و جلوگیری از وقوع سیل انجام می دهیم.
بارندگی ها و جاری شدن سیلاب در 15 روز گذشته موجب تخریب 26 رشته قنات کشاورزی و آب آشامیدنی، چند دهنه پل، راه های ارتباطی و تاسیسات شهری و روستایی در این شهرستان شده است.
**مادی ها، طراحی منحصر به فرد گذشتگان برای کنترل سیلاب
مادی ها مهم ترین شاخصه خوش فکری اصفهانی ها به شمار می رود چرا که به همراه جوی های منشعب از آنها مانند شبکه ای در سطح شهر گسترده شده و آب باران و برف را در مسیر مناسب هدایت می کردند و درنتیجه آبگرفتگی در معابر و گذرگاههای محلات بوجود نمی آمد.
مادی های نه تنها در توزیع بلکه در جمع آوری روان آبها و سیلابها و بهره گیری از نزولات نیز کارکردی موثر داشتند، با گسترش شهر، شهرنشینی، ازدیاد جمعیت، افزایش جمعیت مهاجر و ساخت و سازهای بی رویه در کنار نابودی بخش زیادی از اراضی زراعی داخل شهر، بخشی از مادی ها و شعبات فرعی آنها نیز از بین رفته است.
در زمان صفویه از سرچشمه زاینده رود تا باتلاق گاوخونی 154 مادی و نهر از رودخانه زاینده رود منشعب می شد.
**ساخت و ساز در حریم مادی ها
اصفهان شناس و پژوهشگر در این خصوص با اشاره به اینکه فرونشست هایی در مناطق اصفهان مثل کوشک، شمال شرق اصفهان، اطراف پل چمران وجود دارد، به ایرنا گفت: تخریب مادی ها و برداشت زیاد از حد از چاه های آب موجب چنین اتفاقی در شهرها شده است.
حشمت الله انتخابی بیان کرد : مادی ها روان آب های شهر جمع آوری می کردند و این خدمات را مدیریت شهری و جلوگیری سیلاب ها داشتند و به همین خاطر مادی ها به زاینده رود منتهی می شدند.
این پژوهشگر آب با اشاره به ساخت و سازها و تصرف هایی که در اطراف این مادی ها انجام شده است، گفت: در 35 سال گذشته با واگذاری این حریم ها به مالکیت عمومی ساخت و سازهای زیادی در حریم مادی ها انجام شده که اگر مالکیت شخصی داشت چنین اتفاقی نمی افتاد.
**نقش مادی ها در نفوذ آب به زمین
رئیس اداره توسعه مهندسی و مقررات ملی اداره کل راه و شهرسازی اصفهان با بیان اینکه مادی ها در نفوذ آب به زمین و جلوگیری از فرونشست نقش آفرین بودند، در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: اصفهان شهری با جوی های روان بوده است و انتقال آب، جمع آوری آب های سطحی و محل هایی برای نفوذ آب به زمین توسط این جوی ها و مادی ها انجام می شد.
عبدالرضا لقمانی ادامه داد: در گذشته که این مجاری انتقال آب وجود داشت، آب روان ها به واسطه آن جمع آوری و به منبع تغذیه انتقال می یافت اما با شبکه کشی فاضلاب و آسفالت تمامی معابر راه نفوذ آب بسته شده و آب بارندگی ها به بیابان ها می رود و یا سبب آبگرفتگی در شهر می شود.
وی با تاکید بر ضرورت نفوذ آب در زمین خاطرنشان کرد: استفاده از سنگ فرش، احیا مادی ها و استفاده از آسفالت نوین دارای روزنه های نفوذ آب در زمین به نفوذ آب به زمین کمک می کند و مانع از فرونشست خواهد شد.
لقمانی مداخلات انسانی در محیط طبیعی را عامل بروز مشکلات زیست محیطی و تخریب زیرساخت های شهری بیان کرد .
** ضرورت به روز رسانی شیوه های مدیریتی و حفاظت منابع طبیعی
پژوهشگر منابع طبیعی و آبخیزداری در گفت و گو با ایرنا، با بیان اینکه آب، خاک و پوشش گیاهی مهمترین ارکان حفظ منابع طبیعی به شمار می رود، گفت: شیوه های مدیریتی در منابع طبیعی و عرصه های آبخیزداری باید با تغییرات اقلیمی که هم اکنون با آن مواجه هستیم، منطبق باشد.
مسعود برهانی خاطرنشان کرد: از آنجا که دیدگاه های زیست محیطی رو به توسعه است باید برنامه ریزی ها و شیوه های روز دنیا را برای حفظ منابع طبیعی کشور مورد استفاده قرار دهیم و در این راستا اولین کار برای حفاظت از منابع محیطی و طبیعی بررسی ظرفیت موجود، بررسی جایگاه نیازها و منابع اصلی است تا منطبق با آنها برنامه ریزی های کنیم.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه در این منطقه کنترل چرای دام و تخریب عرصه های طبیعی تقریبا به خوبی انجام می‌شود، افزود: اما در استان های همجوار کشت و شخم، ساخت و ساز و تغییرات کاربری به شدت افزایش پیدا کرده و منابع طبیعی را در با مشکل جدی مواجه کرده است.
این محقق منابع طبیعی و آبخیزداری با تاکید بر اهمیت افزایش حفاظت در مناطق حساس گفت: با توجه به افزایش خشکسالی ها باید کنترل ها بسیار اصولی تر انجام شود و اما برخی استانها به این مباحث توجه کمتری دارند و به کنترل‌های انجام گرفته در استان اصفهان اعتراض می کنند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با تأکید بر رصد کامل منابع آبی سطحی و زیرسطحی گفت: همه در کشور در دهه های گذشته میزان آب را بینهایت فرض کردیم و بعد از آن دچار مشکلات شدیم، هم اینک باید رصد منابع و سپس توسعه در دستور کار قرار گیرد. به گفته وی بیابان زایی مشکل اصلی استان به شمار می رود زیرا در این مناطق کانون های بحرانی فرسایش پاک و انتشار ریزگردها وجود دارد باید در این مناطق اجرای طرح های مالچ پاشی و کاشت نهال ضرورت دارد.
**کنترل سیلاب با توسعه طرح های آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان به ایرنا گفت: طرح های آبخیزداری در استان همچون سایر نقاط کشور شامل پروژه‌های آبخیزداری، جنگل کاری، کاداستر، آموزشی، مهار سیلاب ها و حفاظت از مراتع است.
ابوطالب امینی اضافه کرد: طرح های مرتبط با سیلاب حدود 50 تا 60 میلیون مترمکعب آب حاصل از این پدیده را بطور مفید در چرخه مصرف قرار داده و انجام طرح های یاد شده سبب تغذیه 58 حلقه چاه، 62 چشمه، 102 قنات، حفظ 238 کیلومتر راه و حفاظت از سه هزار و 430 هکتار از اراضی زراعتی شده است.
به گفته وی در صورت اجرا نکردن طرح های مرتبط با سیلاب، روستاهایی در شهرهای نطنز، نایین، اردستان، خوروبیابانک، کاشان، لنجان، نجف آباد و جندق به مشکلات جدی بر می خورند.
وی تصریح کرد: استان اصفهان دارای 10 میلیون و 700 هزار هکتار از اراضی مستعد اجرای طرح‌های آبخیزداری است و تا پایان برنامه ششم توسعه مکلف هستیم برای 600 هزار هکتار از اراضی استان اصفهان طرح های آبخیزداری انجام دهیم.
امینی بیان کرد: این مجموعه توانسته است تاکنون برای 700 هزار هکتار از زمین‌های این خطه طرح‌های مطالعاتی آماده داشته باشد و در صورت تأمین اعتبار عملیات را آغاز کند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: برای اجرای طرح های آبخیرداری در این منطقه یک هزار و 700میلیارد ریال اعتبار نیاز است و در صورت تأمین این هزینه نیروهای اجرایی و مشاوران مرتبط فعالیت خود را آغاز خواهند کرد.
امینی همچنین با اشاره به اینکه بودجه امسال آبخیزداری کل کشور بالغ بر هشت هزار میلیارد ریال بود، تاکید کرد: این سهم در بودجه سال 98 به پنج هزار میلیارد ریال تقلیل یافته است و امیدواریم این کسری اصلاح شود، زیرا طرح های آبخیزداری از اهمیت بالایی برخوردار است و باید بطور جدی به آن توجه کرد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: 47 طرح منابع طبیعی و آبخیزداری در مناطق مختلف این استان تا پایان امسال اجرا و تکمیل می شود و این طرح ها شامل عملیات در 27 مرتع، 9 اقدام حفاظتی، کنترل سیلاب و عملیات مرتبط با جنگل در گستره ای بالغ بر 120 هزار هکتار است که با 360 میلیارد ریال اعتبار است.
وی با بیان اینکه طرح های یاد شده در 15 شهرستان و در قالب 19 حوزه انجام می شود، افزود: حفاظت از عرصه ها، احیا و توسعه این مناطق اصلی ترین اهداف اجرای طرح های آبخیزداری در استان اصفهان را تشکیل می دهد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان با اشاره به اهمیت کنترل سیلاب ها در این استان، اضافه کرد: برای کنترل 300 میلیون متر مکعب آب حاصل از سیلاب ها ظرفیت سازی شده است تا بتوان علاوه بر مهار، از مزیت سیل هم استفاده کرد.
امینی ادامه داد: مهار سیلاب ها سبب تقویت آب های زیرزمینی به عنوان یکی از اصلی ترین منابع این مایه حیات می شود و افزایش طرح های مرتبط با سیلاب ها بخشی از مشکلات ناشی از خشکسالی را جبران می کند.
وی تصریح کرد: در این خطه 2.5 هکتار طرح مطالعاتی وجود دارد که تاکنون برای 1.7 میلیون هکتار از این عرصه، طرح های آبخیزداری تهیه شده است.
**سد، سازه پایدار در کنترل سیلاب
مدیرکل دفتر مدیریت بحران وزارت نیرو به ایرنا گفت: جنس سیلاب با دیگر حوادث طبیعی بسیار متفاوت است؛ به گونه ای که با اعمال مدیریت درست می توان تهدید آن را به فرصتی برای کشور تبدیل کرد.
میثم جعفرزاده افزود: سدها نقش مهمی در کنترل سیلاب ها و نیز کاهش آسیب پذیری دارند.
وی افزود: نقش سدها در کنترل سیلاب ایجاد تاخیر در روان شدن آب است و اجازه نمی دهد دبی زیاد آب در همان وهله اول وارد اماکن مسکونی و کشتزارها شود.
جعفرزاده به نقش سدهای خوزستان در کنترل سیلاب ها اشاره و خاطرنشان کرد: حجم سیلاب در خوزستان به هشت میلیارد و 700 میلیون مترمکعب رسیده بود و سدهای موجود جلو بروز یک فاجعه انسانی را به خوبی گرفت.
وی افزود: در سیل آق قلا دبی سیلاب 600 مترمکعب در ثانیه شد، درحالی که در خوزستان فقط در یکی از سدها دبی سیلاب هشت هزار مترمکعب در ثانیه بود، بنابراین اگر این سدها نبود عمق فاجعه قابل تصور نبود.
**ضرورت مدیریت صحیح در سد سازی
عضو هیات علمی دانشگاه و استاد جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی) و بنیان گذار اقلیم شناسی سینوپتیک گفت: احداث سدهای پله ای به سبب کنترل سرعت جریان آب و همچنین انتقال دهی از یک حوزه به حوزه دیگر، در جلوگیری از بروز سیل و کاهش خسارت های ناشی از آن موثر است.
بهلول علیجانی در گفت و گو با ایرنا در خصوص دلایل وقوع سیل اخیر در ایران اظهار داشت: مهم ترین عامل وقوع سیل در بسیاری از استان ها، میزان بارش شدید و ورود بادهای غربی به کشور بوده است.
'سینوپتیک' در هواشناسی به استفاده از اطلاعات هواشناسی به دست آمده به‌طور همزمان در یک منطقه وسیع به منظور ارائه تصویر جامع و لحظه‌ای از حالت جو اشاره دارد.
وی افزود: در چند سال اخیر جریان بادهای غربی به سمت کشور وارد نشده بود؛ با تغییرات جوی اقیانوس اطلس، شاخه جنوبی بادهای غربی در دریای مدیترانه تقویت شد و سبب ورود رطوبت و ناپایداری و بارش های شدید در بسیاری از نقاط کشور شد.
این اقلیم شناس با بیان این که برخی مناطق کشور نظیر دشت های گرگان مسطح است، ذکر کرد: در گذشته وجود پوشش گیاهی جنگل ها سبب نگهداشت آب باران و جلوگیری از وقوع سیل در این نواحی می شد.
علیجانی ادامه داد: امروزه جاده سازی، احداث بناها وغیره در حریم منابع طبیعی و آبی سبب برهنگی خاک و درنتیجه عدم توانایی زمین در نگهداری این آب شده است، به عنوان نمونه در منطقه آق قلا برهنگی خاک، لایروبی نشدن پل ها و باریک بودن کانال رود این منطقه، سبب شد سیلاب ها در کل منطقه پخش شود و در نهایت سیل رخ دهد.
به عقیده علیجانی، گذر کانال رودخانه این ناحیه از داخل شهر نیز سبب تجمیع رسوب و تخریب پوشش گیاهی شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی همچنین در خصوص سدسازی خاطرنشان کرد: با مدیریت صحیح در ساخت سد، می توان از کلیه سیلاب ها بهره برداری کرد؛ در غیر این صورت بازگشایی ناگهانی سدها، روستاها و شهرها را به زیر آب می برد.
به گفته علیجانی این اقدامات و کاهش وقوع مخاطرات و حوادث ناگوار نیازمند مدیریت صحیح در درازمدت است و نباید امید به رفع آن در کوتاه مدت و تصمیم های لحظه ای داشت.
** سیل و بی مهری به طرح آمایش سرزمین
عضو هیات علمی و استاد محیط زیست دانشگاه تهران معتقد است که بی توجهی به برنامه های آمایش سرزمین طی چند دهه عامل اصلی جاری شدن سیل و سیلاب های مخرب در کشور است.
مجید مخدوم در گفت وگو با ایرنا اظهار داشت: علت اصلی وقوع سیل اخیر در کشور بی توجهی بیش از 40 سال به برنامه آمایش سرزمین و میزان توانمندی مناطق نسبت به توسعه است.
وی افزود: عمران و ساخت و ساز در کشور بر اساس اینکه کجا قابل توسعه و کجا غیرقابل توسعه است، صورت نگرفته است؛ فرودگاه، پارک، جاده، مسیر ریلی یا بندر بر اساس ظرفیت و توانایی زمین ساخته نشده است.
استاد محیط زیست دانشگاه تهران گفت: آمایش سرزمین نوع کاربرد زمین ها را مشخص می سازد و فعالیت های انسانی باید بر اساس این برنامه صورت گیرد در حالی که از سال 55 تاکنون آمایش سرزمین به دست فراموشی سپرده شده است.
به گفته مخدوم، شالوده آمایش سرزمین بر مبنای مشخص کردن توان اکولوژیکی کاربردی زمین است و تنها استان های گلستان و قزوین بر مبنای این برنامه عمل کرده اند.
پدرعلم آمایش سرزمین معتقد است: توسعه بدون درنظرگرفتن توان طبیعی سرزمین و بدون سنجش توانایی اقتصادی و اجتماعی مناطق باعث به وجود آمدن وضعیتی شده است که اکنون شاهد جاری شدن سیل و سیلاب با چنین هجم بالایی هستیم.
وی با تاکید بر لزوم ارزیابی توان توسعه مناطق، افزود: توسعه در بسیاری از مناطق ایران بدون درنظرگرفتن مخاطراتی چون سیل و زلزله صورت گرفته است. در سیل اخیر نیز نمونه هایی چون ساخت خیابان روی مسیر سیلاب دروازه قرآن و ساخت راه آهن اینچه برون باعث جاری شدن سیلاب در شیراز و استان گلستان شد.
مخدوم در انتقاد از سد سازی ها بدون در نظرگرفتن برنامه های توسعه ای بر مبنای آمایش سرزمین ادامه داد: در دهه های اخیر سدهایی در کشور بدون ارزیابی توان سرزمینی ساخته شده است که یک هم آب پشت آن ها جمع نشده است. همچنین بر اساس برخی گزارش های موجود مدیریت حجم آب سدهایی چون کرخه، دز و کارون به درستی صورت نگرفته و زمان کم و زیاد شدن آب پشت سد به طور دقیق مشخص نشده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران سازمان برنامه و بودجه، وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت نیرو را متولیان اصلی برنامه آمایش سرزمین دانست و گفت: سازمان محیط زیست نیز باید بر عملکرد این سه نهاد مسئول در امور توسعه ای نظارت داشته باشد در حالی که به نظر می رسد این سازمان به جای سازمانی که به حفاظت محیط زیست بپردازد، به سازمانی ضد حفاظت محیط زیست تبدیل شده است.
سیلابهای بی‌سابقه اخیر گرچه رنجش بسیاری از هموطنانمان را به دنبال داشت و خسارت های بیشماری در بخش های مختلف بر جای گذاشت اما دربردارنده عبرت‌ها و تجربه‌هایی است که به اذعان کارشناسان باید آنها را برای گذر از روزهای بحران در آینده به کار بست.
6026/9861
انتهای پیام ریشه یابی وقوع سیل و کشف ضعف ها و غفلت ها در مقابله با این پدیده طبیعی در ایران، موضوعی است که اکنون با فروکش کردن سیلاب اوایل سال جاری، توجه بسیاری از صاحبنظران را به خود جلب کرده است و مطالب زیادی در این ارتباط نوشته شد.
مطالعات نشان می دهد که اگر چه زلزله از نظر خسارت در ردیف نخست حوادث طبیعی قرار دارد، اما سیلاب به عنوان دومین حادثه خسارت بار در کشو از اهمیت بالایی برخوردار است، بررسی ها نشان داده، خسارت های سیل در پنج دهه گذشته نیمی از خسارت های ناشی از بلایای طبیعی در دنیا را به خود اختصاص داده است، آمار سیلاب های 70 سال گذشته نشان می دهد که ایران، هفتمین کشور سیل خیز دنیاست.
آمارهای جهانی حاکی از آن است ایران به دلیل شرایط اقلیمی، توپوگرافی و ژئومورفولوژی جزو 10 کشور اول دنیا به لحاظ تنوع و حجم وسیع خسارت های ناشی از حوادث طبیعی است به طوری که بررسی ها نشان داده بیش از 80 درصد وسعت شهرهای کشور در معرض وقوع سیل قرار دارد که 32 درصد آن مربوط به سیل بوده است.
به گفته مسوولان، 25 درصد از هزار و 400 شهر کوچک و بزرگ ایران در معرض خطر سیل قرار دارند و با وقوع 200 سیل در سال های گذشته، خسارتی بیش از 700 میلیارد تومان به کشور وارد شده است.
بسیاری از صاحبنظران معتقدند مفهوم و جنس سیل به طور کامل متفاوت از سایر حوادث طبیعی است و اگر مدیریت علمی و صحیح انجام شود نه تنها یک تهدید نیست بلکه فرصتی برای سیراب کردن سفره های زیرزمینی، مدیریت مخازن سدها و تدارک آب آشامیدنی و کشاورزی محسوب می شود.
اهمیت این موضوع وقتی بیشتر می شود که بدانیم براساس نظر کارشناسان در اثر تغییر اقلیم، در سال های آتی با سیلاب های شدیدتری مواجه خواهیم بود به این معنا که به طور همزمان هم با تهدید مواجه ایم و هم با فرصتی که در طول سالیان دراز از آن غافل بوده ایم. با توجه به تغییر اقلیم صورت گرفته در کشور و پیامدهای وقوع سیلاب باید اقدامات لازم جهت پیش بینی و مقابله با سیلاب صورت گیرد.
در جریان سیلابهای اخیر در جنوب کشور به گفته مسوولان، علاوه بر خسارات جانی و مالی، روزانه 260 میلیون مترمکعب آب شیرین و در مجموع 40 میلیارد مترمکعب آب شیرین معادل حدود یک سوم تا نیمی از نیاز آبی یک سال ایران که می توانست در سفره های زیر زمینی کشور ذخیره شود و میلیاردها متر مکعب خاک مفید و حاصلخیز فقط از طریق رودخانه های دز و کرخه وارد دریا شد.
این در حالی است که بررسی ها نشان داده است مدیریت صحیح سیلاب ها نه تنها می تواند سبب کاهش خسارت های ناشی از سیل شود بلکه با تبدیل تهدید به فرصت می تواند در جهت تامین منابع آبی در دوره های خشک به کشور کمک کند.
به اذعان کارشناسان، در هیاهوی بحران های اخیر، انگشت اتهام در درجه نخست به سوی خود ما به عنوان حلقه ای از این زنجیره طبیعی است، همچنانکه بارها شاهد بوده ایم وسعت خسارت های ناشی از بلایای طبیعی هنگامی غیر قابل باور بوده که نشانه ای از بی تدبیری انسان ها در آن به چشم می آید.
آنجا که بدون توجه به ساز و کار طبیعت کمر به نابودی آن می بندیم ، تیشه به ریشه درختان می زنیم، رودخانه های خشک و زمین های اطراف آن را به سکونتگاه تبدیل می کنیم، برج ها و ساختمان های لوکس مصنوعی را به رخ زیبایی های بکر می کشانیم، برای دستیابی به مصالح بر رخسار کوه ها چنگ می اندازیم، هر چه می توانیم بر تن نحیف طبیعت رد پای متعفن زباله حک می کنیم، سرسبزی مراتع و سخاوت خاک ها را به یغما می بریم و در یک کلام مفهوم طبیعت ، پدیده های طبیعی و موانع طبیعی مخاطرات آن را با اندیشه ناقص خود دگرگون می سازیم باید بپذیریم که از ماست که بر ماست.
از سوی دیگر سال های متمادی است که بیابان زدایی و جنگل کاری فراگیر و ملموس از دید سیاست مداران و مسوولان در حاشیه قرار می گیرد، گویی به راستی سیاست پیشگیری در حد شعار باقی می ماند.
غم انگیز تر آنکه هنگام رویایی با پیامدهای تخریب طبیعت، زبانمان به شکوه بلند و همچنان دیوار طبیعت کوتاه است بی آنکه قدری غفلت های مستمر خود را دریابیم.
حتی در فراز و فرود روزهای کم آبی و در دوره های پیش از آن که آب در راس نیازهای کشور عنوان شد، هرگز به فکر نبودیم که برای روزهایی که تغییرات اقلیم، حجم عظیم سیلاب را بر خاک ایران روانه خواهد کرد چه باید کرد؟ از این رو بسیاری از کارشناسان نبود مدیریت مهار سیلاب ها را دلیل دیگری بر رخداد سیل و هدررفت روان آب ها در شرایط سخت خشکسالی می دانند.
مساله دیگر، کاستی های مدیریت بحران است، موضوعی که با توجه به همزمانی رخداد سیل در نقاط مختلف کشور اهمیت آن بیش از هر زمان دیگر آشکار شد، اگر چه به فاصله کمی از وقوع سیل همه نیروها و نهادهای مرتبط با مدیریت بحران در کشور به تکاپو افتادند، اما واقعیت این است این عرصه به اظهار صاحبنظران، نیازمند بهره مندی از فناوری های سریع و جدید همچنین راه‌اندازی پایگاه داده ملی برای مقابله با بحران های پیش بینی نشده است.
بی توجهی به آمایش سرزمین در توسعه طرح ها و پروژه ها و مهم تر از آن بی توجهی به مطالعات کارشناسانه این طرح ها و نیازهای زیست محیطی، فنی و عمرانی آنها مساله دیگری است که کارشناسان نبود آن را در افزایش خسارت های بحران های اخیر موثر دانسته اند، شماری از استادان دانشگاه هم اصلاح آیین نامه بستر حریم رودخانه ها را خواستار شدند.
در این راستا، کارشناسان ضمن تاکید بر لزوم آزادسازی حریم روان آبها و رودخانه های کشور و ممانعت از تصرفهای انسانی با هدف کاهش خسارات در آینده، تلاش برای احیای دوباره مراتع و جنگلهای کشور را عامل اصلی تثبیت بارشهای فصلی دانسته و گفتند که سیاستهای کلی باید از سمت و سوی سدسازی بی مطالعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، به سوی تلاش برای آبخیزداری، آبخوانداری و احیای جنگلها و مراتع به عنوان راهکار مثبت درازمدت با هدف حفظ منابع طبیعی کشور برای نسلهای آینده کشور معطوف شود.
هر چند میزان بارش های شدید عامل اصلی وقوع سیل در هر منطقه است اما خسارت ها و آسیب های ناشی از سیل اخیر به عقیده کارشناسان و استادان دانشگاه ها در بسیاری از استان های کشور به سبب آمادگی نداشتن جامعه در مواجهه با مخاطرات طبیعی بوده است، از این رو آنان بر این باورند مجموعه مخاطرات طبیعی در کشور باید به صورت یک زنجیره به هم پیوسته مورد بررسی قرار بگیرد تا خسارت های ناشی از آن تعدیل شود.
**تجربه، مهم ترین مزیت سیل اخیر
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: گفت: سیل های اخیر درس ها و تجربه هایی برای همه و بویژه مسوولان داشت که مزیت آن بیش از پرشدن مخازن کشور است.
علیرضا گوهری افزود: سیل های اخیر نشان داد که باید در ساخت و سازها، طرح های عمرانی و ساختارهای شهری بطور جدی بازنگری کنیم و نه تنها از اشتباهات مهندسی خود درس بگیریم، بلکه برای جبران آن اقدام کنیم.
به گفته این پژوهشگر، درس گرفتن از این تجارب و تلاش برای اصلاح ساختارها می تواند در پدیده های آتی میزان خسارات را کاهش دهد.
وی با اشاره به عدم رعایت قوانین و تبعات آن اضافه کرد: اجازه ساخت و ساز در حریم رودخانه ها متاسفانه خسارات ناشی از سیل را افزایش داد و عدم لایروبی به موقع رودخانه ها فراگیری و گستره سیل را در مناطق مختلف دوچندان کرد.
این استاد دانشگاه تدوین برنامه ها برای کاهش خسارات ناشی از تغییر اقلیم را ضروری دانست و تصریح کرد: تغییرات آب و هوایی باید جدی گرفته شود، زیرا شرایط جوی یکسان نیست و در دوره های کوتاه، متوسط و بلند مدت تغییر می کند.
گوهری افزایش گازهای گلخانه ای را مخرب دانست و افزود: اقتصاد باید به سمت اقتصاد پاک بدون کربن پیش برود، در غیر این صورت بلایای طبیعی به شدت افزایش می یابد و ضرر آن برای همگان خواهد بود.
وی به نظرات مختلف درباره دلایل وقوع سیل اشاره و اضافه کرد: برخی می پندارند که باروری ابرها سبب وقوع سیل شد، اما باید دانست که دلیل بارش های شدید و سیلاب های اخیر این موضوع نبود.
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان تاکید کرد: برنامه ریزی و تدوین برنامه های جامع و علمی برای کاهش اثرات گازهای گلخانه ای، جلوگیری از تخریب محیط زیست و کم شدن آلودگی ها باید بطور جدی در دستور کار مسوولان قرار بگیرد.
**سیل، پیامد تخریب جنگل ها
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان معتقد است تخریب جنگل ها، مراتع و منابع طبیعی احتمال وقوع سیل را دستکم30 درصد بیشتر می کند.
جهانگیر عابدی کوپایی در گفت و گو با ایرنا افزود: از بین بردن پوشش های طبیعی و ایجاد ساختارهای مصنوعی به جای آن، از اصلی ترین دلایل سیل های اخیر در ایران بود و این نقص در صورتی که اصلاح نشود، در سال های آینده تبعات دیگری نیز خواهد داشت.
وی تصریح کرد: سد کردن معابر طبیعی آب و بی توجهی به حقوق زیست محیطی، مانند آنچه در شیراز رخ داد، اثرات مخربی را به دنبال داشت و این مقوله در سایر نقاط کشور نیز به چشم می خورد.
این پژوهشگر با بیان اینکه پایبندی به قانون در همه موارد از جمله آب ضروری است، خاطرنشان کرد: رعایت نکردن قانون توزیع عادلانه آب و ساخت و ساز در حریم رودخانه ها در سال های اخیر به وفور دیده شد که نتیجه آن تخریب ها و خسارات متعدد بود.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اضافه کرد: سیل و سیلاب 32 درصد از حوادث طبیعی کشور را شامل می شود بنابراین از بلایای اصلی ایران به شمار می رود و اگرچه افکار عمومی، کشور ما را از مناطق خشک می پندارد، اما احتمال وقوع سیل و سیلاب همواره وجود دارد.
به گفته این محقق، انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای و سوخت های فسیلی اثرات مُخرب خود را در تغییر اقلیم و وقوع پدیده هایی مانند سیل نشان می دهد و توجه بیشتر به مباحث زیست محیطی را گوشزد می کند.
عابدی با اشاره به اینکه هشت میلیون نفر از هموطنان هم اکنون درگیر اثرات سیل هستند، تصریح کرد: 6.4 میلیون نفر از این افراد را شهرنشینان و 1.6 میلیون دیگر را روستانشینان تشکیل می دهند.
وی در باره جنبه های مختلف خسارات گفت: خسارات ناملموس سیل از جمله مباحث اجتماعی و فرهنگی بویژه روانشناسی مردم باید مَد نظر مسوولان باشد و در کنار جنبه های زیرساختی و عمرانی، به آن نیز پرداخته شود.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان به اهمیت طراحی سازه های استاندارد عمرانی برای جلوگیری از تخریب در زمان وقوع بلایا تاکید کرد و گفت: برای مثال بسیار مشاهده شده که عرض دهانه های پل ها که نباید کمتر از 3 متر باشد، کمتر از این میزان ساخته می شود و همین امر گیر کردن تنه های درختان و عدم عبور سیلاب را در پی دارد.
عابدی کوپایی با تاکید بر ضرورت ساخت سدهای آشغالگیر در بالادست پل ها اظهار داشت: این موضوع در کشور مغفول واقع شده که نیازمند توجه بیشتر مسوولان است.
**استحصال بارش ها، ضرورت انکارناپذیر
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در این خصوص به ایرنا گفت: تهیه و اجرای طرح های استفاده بهینه از سیلاب ها و روان آب ها به ویژه در مناطقی همچون این استان که با خشکسالی روبه رو هستند، ضروری است.
منصور شیشه فروش افزود: بارش ها و سیلاب های اخیر به ما نشان داد که باید بیش از گذشته به فکر استحصال آن ها برای مواقع خشکسالی باشیم، زیرا هدررفت این منابع آبی چیزی جز ضرر در پی ندارد.
وی ادامه داد: روان آب های سطحی منابع آبی سودمند به شمار می روند و استفاده از آن ها نیازمند مشارکت تمامی سازمان ها و نهادهای مرتبط است.
شیشه فروش به طراحی ساختارهایی اشاره کرد که با هدایت درست روان آب ها به سمت مخازن تعبیه شده، آب را برای مصارف مختلف در شهرها و روستاها ذخیره کند و در مواقع لزوم و به خصوص خشکسالی ها مورد استفاده قرار گیرد.
** خسارت بیش از 2640 میلیارد ریالی سیل اخیر به اصفهان
شیشه فروش در ادامه برآورد خسارت سیل به چهار هزار و 925 واحد مسکونی،210 کیلومتر راه، 20 دستگاه پل آبرو و بزرگ، و اراضی کشاورزی، ابنیه و تاسیسات زیربنایی این استان را 2 هزار و 640 میلیارد ریال اعلام کرد.
وی خاطرنشان کرد: واحدهای آسیب دیده بیشتر در مناطق جنوبی و سمیرم، بخش شرقی همچون دهستان های بهارستان و کوهستان، جبل، کوهپایه، خورو بیابانک و نایین و شهرستان های غرب استان اصفهان واقع هستند.
**محدوده رودخانه ها، زنگ خطر فاجعه
به گفته مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث کاشان، ورودی جاده های بیش از 50 درصد روستاهای این شهرستان در نقاط کوهستانی از درون محدوده رودخانه ها می گذرد که تهدیدی جدی برای ساکنان این نقاط به شمار می رود.
جواد مزروعی افزود: با تاسف دستگاه های خدمات رسان این شهرستان مانند برق، آب و گاز نیز چون جاده آسفالت است، نسبت به ارایه خدمات در بستر رودخانه اقدام می کنند.
وی برای نمونه یادآور شد: جاده اصلی روستاهای وادقان و نشلج رها شده و چون در دل رودخانه آسفالت ریزی صورت گرفته، تیرپایه های برق نیز از آنجا عبور کردند.
مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث کاشان تصریح کرد: اگر حادثه طبیعی مانند سیل های ویرانگر هفته های گذشته در شهرستان کاشان رخ دهد، دامنه تخریب ها و آسیب ها به مراتب بیش از آن چیزی می شود که هم اکنون برای پیشگیری، کاهش و جلوگیری از وقوع سیل انجام می دهیم.
بارندگی ها و جاری شدن سیلاب در 15 روز گذشته موجب تخریب 26 رشته قنات کشاورزی و آب آشامیدنی، چند دهنه پل، راه های ارتباطی و تاسیسات شهری و روستایی در این شهرستان شده است.
**مادی ها، طراحی منحصر به فرد گذشتگان برای کنترل سیلاب
مادی ها مهم ترین شاخصه خوش فکری اصفهانی ها به شمار می رود چرا که به همراه جوی های منشعب از آنها مانند شبکه ای در سطح شهر گسترده شده و آب باران و برف را در مسیر مناسب هدایت می کردند و درنتیجه آبگرفتگی در معابر و گذرگاههای محلات بوجود نمی آمد.
مادی های نه تنها در توزیع بلکه در جمع آوری روان آبها و سیلابها و بهره گیری از نزولات نیز کارکردی موثر داشتند، با گسترش شهر، شهرنشینی، ازدیاد جمعیت، افزایش جمعیت مهاجر و ساخت و سازهای بی رویه در کنار نابودی بخش زیادی از اراضی زراعی داخل شهر، بخشی از مادی ها و شعبات فرعی آنها نیز از بین رفته است.
در زمان صفویه از سرچشمه زاینده رود تا باتلاق گاوخونی 154 مادی و نهر از رودخانه زاینده رود منشعب می شد.
**ساخت و ساز در حریم مادی ها
اصفهان شناس و پژوهشگر در این خصوص با اشاره به اینکه فرونشست هایی در مناطق اصفهان مثل کوشک، شمال شرق اصفهان، اطراف پل چمران وجود دارد، به ایرنا گفت: تخریب مادی ها و برداشت زیاد از حد از چاه های آب موجب چنین اتفاقی در شهرها شده است.
حشمت الله انتخابی بیان کرد : مادی ها روان آب های شهر جمع آوری می کردند و این خدمات را مدیریت شهری و جلوگیری سیلاب ها داشتند و به همین خاطر مادی ها به زاینده رود منتهی می شدند.
این پژوهشگر آب با اشاره به ساخت و سازها و تصرف هایی که در اطراف این مادی ها انجام شده است، گفت: در 35 سال گذشته با واگذاری این حریم ها به مالکیت عمومی ساخت و سازهای زیادی در حریم مادی ها انجام شده که اگر مالکیت شخصی داشت چنین اتفاقی نمی افتاد.
**نقش مادی ها در نفوذ آب به زمین
رئیس اداره توسعه مهندسی و مقررات ملی اداره کل راه و شهرسازی اصفهان با بیان اینکه مادی ها در نفوذ آب به زمین و جلوگیری از فرونشست نقش آفرین بودند، در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: اصفهان شهری با جوی های روان بوده است و انتقال آب، جمع آوری آب های سطحی و محل هایی برای نفوذ آب به زمین توسط این جوی ها و مادی ها انجام می شد.
عبدالرضا لقمانی ادامه داد: در گذشته که این مجاری انتقال آب وجود داشت، آب روان ها به واسطه آن جمع آوری و به منبع تغذیه انتقال می یافت اما با شبکه کشی فاضلاب و آسفالت تمامی معابر راه نفوذ آب بسته شده و آب بارندگی ها به بیابان ها می رود و یا سبب آبگرفتگی در شهر می شود.
وی با تاکید بر ضرورت نفوذ آب در زمین خاطرنشان کرد: استفاده از سنگ فرش، احیا مادی ها و استفاده از آسفالت نوین دارای روزنه های نفوذ آب در زمین به نفوذ آب به زمین کمک می کند و مانع از فرونشست خواهد شد.
لقمانی مداخلات انسانی در محیط طبیعی را عامل بروز مشکلات زیست محیطی و تخریب زیرساخت های شهری بیان کرد .
** ضرورت به روز رسانی شیوه های مدیریتی و حفاظت منابع طبیعی
پژوهشگر منابع طبیعی و آبخیزداری در گفت و گو با ایرنا، با بیان اینکه آب، خاک و پوشش گیاهی مهمترین ارکان حفظ منابع طبیعی به شمار می رود، گفت: شیوه های مدیریتی در منابع طبیعی و عرصه های آبخیزداری باید با تغییرات اقلیمی که هم اکنون با آن مواجه هستیم، منطبق باشد.
مسعود برهانی خاطرنشان کرد: از آنجا که دیدگاه های زیست محیطی رو به توسعه است باید برنامه ریزی ها و شیوه های روز دنیا را برای حفظ منابع طبیعی کشور مورد استفاده قرار دهیم و در این راستا اولین کار برای حفاظت از منابع محیطی و طبیعی بررسی ظرفیت موجود، بررسی جایگاه نیازها و منابع اصلی است تا منطبق با آنها برنامه ریزی های کنیم.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه در این منطقه کنترل چرای دام و تخریب عرصه های طبیعی تقریبا به خوبی انجام می‌شود، افزود: اما در استان های همجوار کشت و شخم، ساخت و ساز و تغییرات کاربری به شدت افزایش پیدا کرده و منابع طبیعی را در با مشکل جدی مواجه کرده است.
این محقق منابع طبیعی و آبخیزداری با تاکید بر اهمیت افزایش حفاظت در مناطق حساس گفت: با توجه به افزایش خشکسالی ها باید کنترل ها بسیار اصولی تر انجام شود و اما برخی استانها به این مباحث توجه کمتری دارند و به کنترل‌های انجام گرفته در استان اصفهان اعتراض می کنند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با تأکید بر رصد کامل منابع آبی سطحی و زیرسطحی گفت: همه در کشور در دهه های گذشته میزان آب را بینهایت فرض کردیم و بعد از آن دچار مشکلات شدیم، هم اینک باید رصد منابع و سپس توسعه در دستور کار قرار گیرد. به گفته وی بیابان زایی مشکل اصلی استان به شمار می رود زیرا در این مناطق کانون های بحرانی فرسایش پاک و انتشار ریزگردها وجود دارد باید در این مناطق اجرای طرح های مالچ پاشی و کاشت نهال ضرورت دارد.
**کنترل سیلاب با توسعه طرح های آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان به ایرنا گفت: طرح های آبخیزداری در استان همچون سایر نقاط کشور شامل پروژه‌های آبخیزداری، جنگل کاری، کاداستر، آموزشی، مهار سیلاب ها و حفاظت از مراتع است.
ابوطالب امینی اضافه کرد: طرح های مرتبط با سیلاب حدود 50 تا 60 میلیون مترمکعب آب حاصل از این پدیده را بطور مفید در چرخه مصرف قرار داده و انجام طرح های یاد شده سبب تغذیه 58 حلقه چاه، 62 چشمه، 102 قنات، حفظ 238 کیلومتر راه و حفاظت از سه هزار و 430 هکتار از اراضی زراعتی شده است.
به گفته وی در صورت اجرا نکردن طرح های مرتبط با سیلاب، روستاهایی در شهرهای نطنز، نایین، اردستان، خوروبیابانک، کاشان، لنجان، نجف آباد و جندق به مشکلات جدی بر می خورند.
وی تصریح کرد: استان اصفهان دارای 10 میلیون و 700 هزار هکتار از اراضی مستعد اجرای طرح‌های آبخیزداری است و تا پایان برنامه ششم توسعه مکلف هستیم برای 600 هزار هکتار از اراضی استان اصفهان طرح های آبخیزداری انجام دهیم.
امینی بیان کرد: این مجموعه توانسته است تاکنون برای 700 هزار هکتار از زمین‌های این خطه طرح‌های مطالعاتی آماده داشته باشد و در صورت تأمین اعتبار عملیات را آغاز کند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: برای اجرای طرح های آبخیرداری در این منطقه یک هزار و 700میلیارد ریال اعتبار نیاز است و در صورت تأمین این هزینه نیروهای اجرایی و مشاوران مرتبط فعالیت خود را آغاز خواهند کرد.
امینی همچنین با اشاره به اینکه بودجه امسال آبخیزداری کل کشور بالغ بر هشت هزار میلیارد ریال بود، تاکید کرد: این سهم در بودجه سال 98 به پنج هزار میلیارد ریال تقلیل یافته است و امیدواریم این کسری اصلاح شود، زیرا طرح های آبخیزداری از اهمیت بالایی برخوردار است و باید بطور جدی به آن توجه کرد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: 47 طرح منابع طبیعی و آبخیزداری در مناطق مختلف این استان تا پایان امسال اجرا و تکمیل می شود و این طرح ها شامل عملیات در 27 مرتع، 9 اقدام حفاظتی، کنترل سیلاب و عملیات مرتبط با جنگل در گستره ای بالغ بر 120 هزار هکتار است که با 360 میلیارد ریال اعتبار است.
وی با بیان اینکه طرح های یاد شده در 15 شهرستان و در قالب 19 حوزه انجام می شود، افزود: حفاظت از عرصه ها، احیا و توسعه این مناطق اصلی ترین اهداف اجرای طرح های آبخیزداری در استان اصفهان را تشکیل می دهد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان با اشاره به اهمیت کنترل سیلاب ها در این استان، اضافه کرد: برای کنترل 300 میلیون متر مکعب آب حاصل از سیلاب ها ظرفیت سازی شده است تا بتوان علاوه بر مهار، از مزیت سیل هم استفاده کرد.
امینی ادامه داد: مهار سیلاب ها سبب تقویت آب های زیرزمینی به عنوان یکی از اصلی ترین منابع این مایه حیات می شود و افزایش طرح های مرتبط با سیلاب ها بخشی از مشکلات ناشی از خشکسالی را جبران می کند.
وی تصریح کرد: در این خطه 2.5 هکتار طرح مطالعاتی وجود دارد که تاکنون برای 1.7 میلیون هکتار از این عرصه، طرح های آبخیزداری تهیه شده است.
**سد، سازه پایدار در کنترل سیلاب
مدیرکل دفتر مدیریت بحران وزارت نیرو به ایرنا گفت: جنس سیلاب با دیگر حوادث طبیعی بسیار متفاوت است؛ به گونه ای که با اعمال مدیریت درست می توان تهدید آن را به فرصتی برای کشور تبدیل کرد.
میثم جعفرزاده افزود: سدها نقش مهمی در کنترل سیلاب ها و نیز کاهش آسیب پذیری دارند.
وی افزود: نقش سدها در کنترل سیلاب ایجاد تاخیر در روان شدن آب است و اجازه نمی دهد دبی زیاد آب در همان وهله اول وارد اماکن مسکونی و کشتزارها شود.
جعفرزاده به نقش سدهای خوزستان در کنترل سیلاب ها اشاره و خاطرنشان کرد: حجم سیلاب در خوزستان به هشت میلیارد و 700 میلیون مترمکعب رسیده بود و سدهای موجود جلو بروز یک فاجعه انسانی را به خوبی گرفت.
وی افزود: در سیل آق قلا دبی سیلاب 600 مترمکعب در ثانیه شد، درحالی که در خوزستان فقط در یکی از سدها دبی سیلاب هشت هزار مترمکعب در ثانیه بود، بنابراین اگر این سدها نبود عمق فاجعه قابل تصور نبود.
**ضرورت مدیریت صحیح در سد سازی
عضو هیات علمی دانشگاه و استاد جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی) و بنیان گذار اقلیم شناسی سینوپتیک گفت: احداث سدهای پله ای به سبب کنترل سرعت جریان آب و همچنین انتقال دهی از یک حوزه به حوزه دیگر، در جلوگیری از بروز سیل و کاهش خسارت های ناشی از آن موثر است.
بهلول علیجانی در گفت و گو با ایرنا در خصوص دلایل وقوع سیل اخیر در ایران اظهار داشت: مهم ترین عامل وقوع سیل در بسیاری از استان ها، میزان بارش شدید و ورود بادهای غربی به کشور بوده است.
'سینوپتیک' در هواشناسی به استفاده از اطلاعات هواشناسی به دست آمده به‌طور همزمان در یک منطقه وسیع به منظور ارائه تصویر جامع و لحظه‌ای از حالت جو اشاره دارد.
وی افزود: در چند سال اخیر جریان بادهای غربی به سمت کشور وارد نشده بود؛ با تغییرات جوی اقیانوس اطلس، شاخه جنوبی بادهای غربی در دریای مدیترانه تقویت شد و سبب ورود رطوبت و ناپایداری و بارش های شدید در بسیاری از نقاط کشور شد.
این اقلیم شناس با بیان این که برخی مناطق کشور نظیر دشت های گرگان مسطح است، ذکر کرد: در گذشته وجود پوشش گیاهی جنگل ها سبب نگهداشت آب باران و جلوگیری از وقوع سیل در این نواحی می شد.
علیجانی ادامه داد: امروزه جاده سازی، احداث بناها وغیره در حریم منابع طبیعی و آبی سبب برهنگی خاک و درنتیجه عدم توانایی زمین در نگهداری این آب شده است، به عنوان نمونه در منطقه آق قلا برهنگی خاک، لایروبی نشدن پل ها و باریک بودن کانال رود این منطقه، سبب شد سیلاب ها در کل منطقه پخش شود و در نهایت سیل رخ دهد.
به عقیده علیجانی، گذر کانال رودخانه این ناحیه از داخل شهر نیز سبب تجمیع رسوب و تخریب پوشش گیاهی شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی همچنین در خصوص سدسازی خاطرنشان کرد: با مدیریت صحیح در ساخت سد، می توان از کلیه سیلاب ها بهره برداری کرد؛ در غیر این صورت بازگشایی ناگهانی سدها، روستاها و شهرها را به زیر آب می برد.
به گفته علیجانی این اقدامات و کاهش وقوع مخاطرات و حوادث ناگوار نیازمند مدیریت صحیح در درازمدت است و نباید امید به رفع آن در کوتاه مدت و تصمیم های لحظه ای داشت.
** سیل و بی مهری به طرح آمایش سرزمین
عضو هیات علمی و استاد محیط زیست دانشگاه تهران معتقد است که بی توجهی به برنامه های آمایش سرزمین طی چند دهه عامل اصلی جاری شدن سیل و سیلاب های مخرب در کشور است.
مجید مخدوم در گفت وگو با ایرنا اظهار داشت: علت اصلی وقوع سیل اخیر در کشور بی توجهی بیش از 40 سال به برنامه آمایش سرزمین و میزان توانمندی مناطق نسبت به توسعه است.
وی افزود: عمران و ساخت و ساز در کشور بر اساس اینکه کجا قابل توسعه و کجا غیرقابل توسعه است، صورت نگرفته است؛ فرودگاه، پارک، جاده، مسیر ریلی یا بندر بر اساس ظرفیت و توانایی زمین ساخته نشده است.
استاد محیط زیست دانشگاه تهران گفت: آمایش سرزمین نوع کاربرد زمین ها را مشخص می سازد و فعالیت های انسانی باید بر اساس این برنامه صورت گیرد در حالی که از سال 55 تاکنون آمایش سرزمین به دست فراموشی سپرده شده است.
به گفته مخدوم، شالوده آمایش سرزمین بر مبنای مشخص کردن توان اکولوژیکی کاربردی زمین است و تنها استان های گلستان و قزوین بر مبنای این برنامه عمل کرده اند.
پدرعلم آمایش سرزمین معتقد است: توسعه بدون درنظرگرفتن توان طبیعی سرزمین و بدون سنجش توانایی اقتصادی و اجتماعی مناطق باعث به وجود آمدن وضعیتی شده است که اکنون شاهد جاری شدن سیل و سیلاب با چنین هجم بالایی هستیم.
وی با تاکید بر لزوم ارزیابی توان توسعه مناطق، افزود: توسعه در بسیاری از مناطق ایران بدون درنظرگرفتن مخاطراتی چون سیل و زلزله صورت گرفته است. در سیل اخیر نیز نمونه هایی چون ساخت خیابان روی مسیر سیلاب دروازه قرآن و ساخت راه آهن اینچه برون باعث جاری شدن سیلاب در شیراز و استان گلستان شد.
مخدوم در انتقاد از سد سازی ها بدون در نظرگرفتن برنامه های توسعه ای بر مبنای آمایش سرزمین ادامه داد: در دهه های اخیر سدهایی در کشور بدون ارزیابی توان سرزمینی ساخته شده است که یک هم آب پشت آن ها جمع نشده است. همچنین بر اساس برخی گزارش های موجود مدیریت حجم آب سدهایی چون کرخه، دز و کارون به درستی صورت نگرفته و زمان کم و زیاد شدن آب پشت سد به طور دقیق مشخص نشده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران سازمان برنامه و بودجه، وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت نیرو را متولیان اصلی برنامه آمایش سرزمین دانست و گفت: سازمان محیط زیست نیز باید بر عملکرد این سه نهاد مسئول در امور توسعه ای نظارت داشته باشد در حالی که به نظر می رسد این سازمان به جای سازمانی که به حفاظت محیط زیست بپردازد، به سازمانی ضد حفاظت محیط زیست تبدیل شده است.
سیلابهای بی‌سابقه اخیر گرچه رنجش بسیاری از هموطنانمان را به دنبال داشت و خسارت های بیشماری در بخش های مختلف بر جای گذاشت اما دربردارنده عبرت‌ها و تجربه‌هایی است که به اذعان کارشناسان باید آنها را برای گذر از روزهای بحران در آینده به کار بست.
6026/9861
کپی شد
