دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی گفت: تراکم اطلاعات در دنیای امروز مجالی برای تفکر باقی نگذاشته است. اقیانوسی از اطلاعات، بدون تفکر منجر به تبدیل شدن انسان به موجودی تک ساحتی می شود که به زندگی روزمره، خوردن و خوابیدن اکتفا کرده و ساحت تفکر در او مرده است.
دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در «همایش عرفان اسلامی، نظر و عمل» که به همت انجمن علمی عرفان اسلامی ایران در تهران برگزار شد، اظهار داشت: نظر چنانکه از لغت بر می آید به معنی نگاه کردن است اما در واقع نگاه ظاهری مد نظر آن نیست، چرا که حیوانات نیز نگاه تیزی دارند، برای مثال عقاب. آنچه که مد نظر ماست و در مورد انسان ها صدق می کند، نگاه همراه با تفکر است. انسان نه تنها می بیند، بلکه به همراه آن فکر می کند. بنابراین دیدن بدون تفکر در مورد انسان بی معنی است. بنابراین نظر کردن، نگاه ظاهر نیست؛ بلکه تعقل را به همراه خود دارد.
وی درباره شرایط عمل نیز اظهار داشت: عمل آن چیزی است که اراده و اختیاری پشتش است و اگر معنای عام عمل را در نظر بگیریم هیچ موجودی در عالم هستی نیست که عمل او اثری نداشته باشد. اما عمل انسان عملی است که بر اساس نظر باشد، چرا که اگر چنین نبود ذره ای اهمیت نداشت. باید دعا کنیم فردی بدون آگاهی عمل نکند، چرا که جز خرابکاری به دنبال نمی آورد. تدبر در نظر و عمل است که اهمیت دارد. کسی از ویژگی تدبیر برخوردار است که به عمق امور نگاه می کند و کسی که ظاهر را می بیند از عمق مسائل آگاه نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: انسان برای آگاهی از عمق مسائل نیازمند ذکر و فکر است. ذکر بی فکر نیز بیهوده است، فکر بی ذکر هم همینطور. ذکر چنانکه از لغت بر می آید با فکر تفاوت دارد و به معنای یادآوری و توجه به گذشته است. تاریخ را باید دانست و کسی که تاریخ را نمی داند، هیچ چیز نمی داند. نادیده گرفتن گذشته، آینده را به خطر می اندازد. دنیای امروز بیشتر به آینده نظر دارد اما گذشته را می توان در آینده دید. فردی که امروز دانشمند است، به گنجشکی می ماند که پشت فیلی سوار شده است؛ بنابراین اگر فیل گذشته نبود، گنجشک امروز نیز به وجود نمی آمد.
غلامحسین ابراهیمی دینانی اظهار داشت: نظر و عمل را نمی توانیم متمایز و جدای از یکدیگر بدانیم. اگر نظر به درستی انجام گیرد، عمل را به دنبال خود دارد و عمل بدون نظر نیز معنایی ندارد. اما انسان ها از نظر کردن می ترسند، چرا که کار بسیار سختی است. فهمیدن شجاعت می خواهد، زیرا انسان دوست دارد چیزهایی را بداند که پیش از این می دانسته است تا عقایدش تقویت شود. فهمیدن جرئت می خواهد به این دلیل که سازمان فکری انسان را به هم می ریزد. بنابراین فهمیدن نیازمند شجاعت است، نه جنگیدن.
وی ضمن اشاره به این نکته که تراکم اطلاعات در دنیای امروز مجالی برای تفکر باقی نگذاشته است، گفت: تراکم اطلاعات در دنیای امروز مجالی برای تفکر باقی نگذاشته است. اقیانوسی از اطلاعات، بدون تفکر منجر به تبدیل شدن انسان به موجودی تک ساحتی می شود که به زندگی روزمره، خوردن و خوابیدن اکتفا کرده و ساحت تفکر در او مرده است. بنابراین آنچه که بشر امروز نیازمند آن است، تقویت نظر است، نه عمل. به خصوص که ناظر بدون عمل وجود ندارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: اگر نظر نباشد، زیبایی های جهان به چشم نمی آید. کسی که از آگاهی برخوردار نیست، توانایی تماشای جلوه های حق را ندارد. زیبایی هایی آفرینش و آثار حکمت الهی چیزی است که بشر امروز به شدت به آنها نیازمند است. اما در دنیای امروز تشویق به نظر جای خود را به تشویق به عمل داده است.
غلامحسین ابراهیمی دینانی تقویت نظر را در گرو اهمیت پیداکردن فلسفه در جهان امروز دانست و افزود: علوم نظر هستند، اما به طبیعت محدودند. بنابراین جهان امروز که نیازمند تفکر و تدبر درباره جلوه های حق است، بیش از هرچیز به فلسفه نیاز دارد. فلسفه همان نظر است و کسانی که با فلسفه مشکل دارند، طرفدار انسان تک ساحتی اند. فلسفه اولین رشته از دانش بشری است که از بشریت افسون زدایی کرده است. اگر فلسفه نبود، بشر در افسون ماقبل تاریخ باقی مانده بود. فلسفه خرافات زدایی می کند، اما انسان ها هنوز در قرن بیست و یکم خرافه پرستند و هنوز نیز دوست دارند مرید مکاتبی باشند که عقل در آنها جایگاهی ندارد.
وی گفت: اقبال لاهوری شعری سروده است که نشان می دهد، انسان امروزی از حیوانات نیز پایین تر آمده است. «آدم از خوی غلامی ز سگی پست تر است/ من ندیدم که سگی پیش سگی سر خم کرد» بنابراین نظر عقلی و برهانی است که می تواند خرافات را از انسان دور کند و او را نجات دهد. ضمن اینکه علم مرز دارد اما فلسفه هیچ گونه مرزی ندارد.
