با آغاز مذاکرات هسته‌ای در دولت یازدهم، رویکرد جدیدی را شاهد بودیم. مقام معظم رهبری نیز در سخنرانی خود در شهریور 1392 از «نرمش قهرمانانه» در مذاکرات دفاع کردند که این روند اظهارنظرهای متعدد و متفاوتی را از سوی شخصیت‌های سیاسی موافق و مخالف توافق هسته‌ای از شرایط جدید مذاکراتی ایجاد کرد.
در این میان برخی توافق هسته‌ای را با صلح امام حسن (ع) مقایسه کردند و برخی آن را صلح حدیبیه دانستند. افرادی هم هستند که خیلی دور نرفته و توافق هسته‌ای احتمالی را با تحولات یک سال پایانی جنگ تحمیلی و پذیرش قطعنامه 598 مقایسه کرده‌اند.
به گزارش جماران به نقل از ایسنا، با نزدیک شدن به پایان مهلت زمان مذاکرات هسته‌ای جامع (سوم آذر)، فضای نقد و بررسی توافق احتمالی میان ایران و 1+5 در میان مسوولان، شخصیت‌ها، نخبگان و رسانه‌های داخلی بیشتر شده است.
به نظر می‌آید علاوه بر اهمیت محتوای این توافق که همچنان در حال مذاکره است و تاکنون از اذهان عمومی پنهان بوده، نگرانی‌های جدی ناشی از برداشت‌های داخلی و منطقه‌ای و بین‌المللی نسبت به این توافق از سوی مقامات و نخبگان کشور وجود دارد که برخی از آن‌ها را بر آن داشته است تا به مقایسه این توافق احتمالی با تصمیمات قبلی کشور یا وقایع تاریخ اسلام برای هضم بهتر این مساله در جامعه بپردازند.
با توجه به تاثیرات مهم سیاسی، فرهنگی ایدئولوژیکی، اجتماعی، امنیتی، تکنولوژیکی و منطقه‌ای و بین‌المللی توافق احتمالی جامع هسته‌ای با برخی از صاحبنظران و کارشناسان مسایل بین‌الملل دراین‌باره گفتوگو کرده است.
یک کارشناس مسایل بین‌الملل گفت: شرایط امروز آنقدر سخت نیست که بخواهیم آن را با شرایط آن روز صلح حدیبیه یا پذیرش قطعنامه 598 مقایسه کنیم.
جهانبخش ایزدی، کارشناس مسایل بین‌الملل درباره مقایسه‌هایی که میان توافق هسته‌ای احتمالی با حوادث تاریخ اسلام و جنگ تحمیلی از سوی برخی شخصیت‌ها در یک سال اخیر صورت گرفته است و در چند هفته اخیر نیز شاهد آن بودیم، اظهار کرد: شرایط ایران برای پذیرش توافق هسته‌ای برخلاف آن‌چه تبلیغ می‌شود، بد نیست. امروز در شرایطی هستیم که غربی‌ها برخلاف سه دهه گذشته و حتی قبل از انقلاب با هیچ یک از برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای حال حاضر ایران مخالف نیستند و چالش تنها بر سر محدوده و سطح این فعالیت‌ها است؛ بر اساس توافق ژنو انجام غنی‌سازی در خاک ایران امری پذیرفته شده است و راکتور تحقیقاتی 40 مگاواتی اراک که قابلیت تولید پلوتونیوم دارد را می‌توانیم با تغییراتی فنی در اختیار داشته باشیم.
این استاد دانشگاه گفت: اصل غنی‌سازی برای ایران پذیرفته شده است، چه با 3000 سانتریفیوژ، چه با 9000 تا که امروز تعداد سانتریفیوژهای فعال ایران است. در حال حاضر بحث بر سر محدود کردن میزان غنی‌سازی است و برای این‌که چنین اتفاقی بیافتد فرمول‌های مختلفی تعریف می‌شود. غربی‌ها به دنبال آن هستند که با کاهش ظرفیت غنی‌سازی ایران، زمان فرار ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای مورد ادعای شان را کوتاه کنند.
وی ادامه داد: اگر ایران بتواند زمان اجرای توافق احتمالی جامع را از 10 تا 20 سال مورد ادعای غرب کاهش دهد، می‌تواند تاسیسات خود را متناسب با پیشرفت‌ها و استانداردهای روز در اختیار داشته و آن را به روز کند. در مورد لغو تحریم‌های یک جانبه و بین‌المللی معتقدم باید به سمت سناریوی منطقی و معقول رفت. سناریوی مطلوب ایران این است که کل تحریم‌های یک‌جانبه و بین‌المللی به کلی و یک دفعه رفع شود اما اگر بتوانیم همسو با شفاف‌سازی، تحریم‌ها را به تدریج رفع کنیم برای ایران منطقی و قابل قبول است.
ایزدی با بیان این‌که در شرایط "پیچیده" و "سخت" از لحاظ مذاکراتی هستیم، خاطرنشان کرد: به طور منطقی شبیه‌سازی تاریخی با مسایل روز اصولا درست نیست، چرا که عناصر زمانی و موضوعی در آن وجود ندارد. در موضوع قطعنامه 598 مساله سرزمین و تمامیت ارضی، بشریت و سرمایه‌های انسانی کشور و بخشی از سرزمین مان که اشغال شده بود، مطرح است. در جنگ منافع حیاتی‌مان در خطر بود، علاوه بر این بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی متفاوت بودند، نمی‌توان ریگان آن زمان را با اوباما مقایسه کرد. اگر این شبیه‌سازی‌ها شدنی هم باشد در چارچوب یک آموزه سیاسی "کارساز" نیستند.
این کارشناس مسایل بین‌الملل تأکید کرد: مسیر طی شده در بحث هسته‌ای می‌توانست با هزینه کمتری همراه باشد و در چارچوبی که برای اعتمادسازی قبل از دولت‌های نهم و دهم، هر چند دیریاب تعریف شده بود به نتیجه‌ای برسیم اما هنوز هم دیر نیست و معتقدم مساله هسته‌ای که امروز با آن مواجه هستیم از جنس مسائل گذشته نیست و موضوعی قابل مدیریت است.
وی در پاسخ به این‌که در برخی تحلیل‌ها این‌گونه است که هرگونه مذاکره با آمریکا و توافق با 1+5 نوعی شکست و از دست دادن جایگاه ایران نزد برخی کشورها و ملت‌های مسلمان و مستضعف در منطقه و دنیاست؟ تصریح کرد: اگر توافق به معنای باخت باشد این دیدگاه درست است، اما دیپلمات‌ها و مسوولان کشور به دنبال توافقی هستند که منافع ملی ما را تأمین کند و کسی هم در ایران دنبال این نیست که برنامه هسته‌ای را از بین ببرد. بخشی از نرمش قهرمانانه این است که در حوزه‌های تاکتیکی انعطاف داشته باشیم، اما در راهبرد که همان حفظ چرخه سوخت است کوتاه نیاییم. اگر ایران تحت فشارهای بین‌المللی ضعیف شود آن وقت خوشایند آن ملت‌ها و کشورها خواهد بود!
ایزدی با اشاره به مخالفت‌هایی که با مذاکرات و توافق احتمالی هسته‌ای جامع صورت می‌گیرد اظهار کرد: معتقدم مخالفان جدی مذاکرات هسته‌ای یا دلسوز و به فکر منافع ملی هستند که ضمن احترام به آن‌ها باید بگویم انتظار است آن‌ها شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زمانی کشور را به درستی تحلیل کنند یا این مخالفان کاسبان تحریم هستند که عده‌شان بسیار کم است که حرفی هم با آن‌ها نداریم.
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این‌که مساله هسته‌ای را موضوعی سیاسی می‌بینم که به ابزار فنی مجهز شده است، گفت: منویات سیاسی غرب در خلاء درباره موضوع هسته‌ای ایران تعریف نشده است. آن‌ها مستمسکی به نام موضوع هسته‌ای دارند که بر اساس آن تحریم‌های وسیعی علیه ایران را وضع کردند که نمی‌توان آن‌ها را کاغذپاره دانست. از سویی به لحاظ فنی و حقوقی در چارچوب ان.پی.تی درست یا غلط ایران را ناقض مقررات بین‌المللی معرفی کرده‌اند.
وی ادامه داد: درک ایران از ان.پی.تی بسیار متفاوت است. ما فکر می‌کنیم ان. پی. تی یک نهاد فنی است اما توجه داشته باشید که هیچ وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک نهاد فنی تمام عیار نبوده است و در ادبیات او جملات و کلماتی را به دفعات شاهد هستیم که حاکی از مداخله این نهاد فنی در مسائل سیاسی و بین‌المللی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به مخالفت ایران با هژمونی غرب و امپریالیسم در منطقه و جهان خاطرنشان کرد: به خاطر همین مخالفت‌ها است که برنامه هسته‌ای ایران به عنوان موضوع بین‌المللی مطرح می‌شود، اما رشد پرشتاب پاکستان در تولید سلاح هسته‌ای در حالی که ان.پی.تی را امضا نکرده است نادیده گرفته می‌شود یا ایران را به عنوان تهدید در دنیا و منطقه معرفی می‌کنند. هم‌چنین باید منافع باندی، گروهی و سیاسی در داخل و خارج از کشور به خاطر اعمال تحریم‌ها را نیز در نظر گرفت.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: راه‌حل مواجهه با این شرایط دیپلماسی و مذاکره است. اگرچه مذاکره به نوعی ادامه جنگ است، اما در آن فرصت گفتوگو، زمان و جلوگیری از خشونت و تهدید وجود دارد.
وی درباره احتمال توافق تا آذر ماه در حالی که برخی مقامات 1+5 از پیشرفت 95 درصدی مذاکرات خبر داد‌ه‌اند، با بیان این‌که در صورت تشخیص دو طرف مذاکرات می‌تواند بار دیگر تمدید شود گفت: ممکن است عدد و رقم‌هایی که امروز در مورد پیشرفت مذاکرات گفته می‌شود، درست باشد و این حاکی از تمایل دو طرف به پیشرفت در مذاکرات و رسیدن به توافق است. اما باید دید وزن 5 درصد باقی‌مانده چقدر است، ممکن است این 5 درصد بر 95 درصد سنگینی کند. معتقدم طرف غربی و ایران و سایر اطراف مذاکره برای حل موضوع هسته‌ای اراده‌ای جدی دارند و این اراده ارزشمند است و میل به توافق را تشدید می‌کند.
ایزدی در ادامه بر نقش مذاکرات کارشناسی میان دو طرف که بر روی جزییات کار می‌کنند و نیز نحوه تعامل ایران و آژانس تاکید کرد و افزود: آژانس درباره گذشته فعالیت هسته‌ای صلح‌آمیز ایران تحقیق می‌کند و 1+5 فعالیت‌های آینده را مورد توجه قرار داده است. از این رو همکاری با آژانس می‌تواند برای رسیدن به توافق تعیین‌کننده باشد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این‌که شما فکر می‌کنید توافق هسته‌ای جامع احتمالی شبیه به کدام یک از رویکردهای تاریخی مورد اشاره در این بحث است با تاکید بر این‌که هرگونه توافق در شرایط امروز جامعه متعلق به زمان خود است و باید در جای خود بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری شود اظهار کرد: نقطه مشترک تصمیمات درست "عقلانیت" است که در روند مذاکرات هسته‌ای فعلی دیده می‌شود.
هم‌چنین در این رابطه صادق زیباکلام گفت: مقایسه توافق جامع هسته‌ای (احتمالی) با حوادث تاریخ اسلام و جنگ تحمیلی چه در جهت اثبات واقعیات امروز یا در جهت نفی آن بهره‌برداری سیاسی است.
این استاد دانشگاه در گفتوگو با ایسنا، با بیان این‌که بهره‌برداری از حوادث تاریخی و اسلامی به نفع مسایل و تصمیمات روز کشور درست نیست گفت: این‌که واقعیات و مسایل امروز خود را با حوادث تاریخی مثل صلح امام حسن (ع)، صلح حدیبیه، جنگ امام حسین(ع) و ... یا مسایل مربوط به جنگ تحمیلی و قطعنامه 598 مربوط کنیم، نوعی بهره‌برداری و فرصت‌طلبی سیاسی است.
وی تصریح کرد: اول این‌که آن‌چه در حوادث تاریخی اسلامی روی داده است مربوط به معصومان است و ربطی به انسان‌های معمولی که دارای کاستی‌ها و کمبودهایی هستند، ندارد. آن‌ها معصوم بودند از این رو چه امام حسن (ع) با معاویه صلح می‌کردند و چه نمی‌کردند یا امام حسین (ع) می‌جنگید و نمی‌جنگید، تصمیم‌شان مورد قبول بود. بنابراین این شبیه‌سازی‌ها و مقایسه‌ها از سوی موافقان و مخالفان مذاکرات و توافق هسته‌ای در جهت اثبات یا نفی آن درست نیست.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: باید به مساله هسته‌ای به طور دقیق و بر اساس هزینه و فایده نگاه کرد. باید دید در یک دهه گذشته در نتیجه پرداختن به برنامه هسته‌ای چه سودی برای کشور در سطوح مختلف به دست آمده است. به ویژه باید این موضوع به لحاظ اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.
زیباکلام گفت: تصمیمات امروز کشور برای مسایل مختلف از جمله موضوع هسته‌ای نیازمند نظرخواهی از نخبگان، مسوولان، صاحبنظران به ویژه مردم عادی است و باید اجازه داده شود این مساله به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد.
وی مهمترین وظیفه نخبگان، رسانه‌ها، دانشگاهیان و حوزویان را اظهارنظر درباره مساله هسته‌ای و توافق احتمالی جامع دانست و گفت: نباید این طور باشد که صرفا عده معدودی در کشور در این‌باره صحبت کنند و شاهد شکل‌گیری یک دیالوگ مثلا بین آقای ظریف و آقای رسایی باشیم بلکه ضرروی است همه در این بحث مشارکت کنند، چرا که مساله مربوط به همه است. اگر سکوت شود این مساله و تصمیم درباره آن به سرنوشت تصمیماتی از جمله قطعنامه 598 یا بیانیه الجزایر بعد از آزادی گروگان‌های آمریکایی منجر می‌شود که همچنان بعد از سه دهه ناگفته‌ها و ابهامات زیادی درباره انها وجود دارد. معتقدم باید سعی کرد در تصمیمات کشور از تصمیمات حکومتی و دولتی صرف خارج شویم و برای تصمیماتمان پشتوانه قوی از سوی مردم، نخبگان و سیاسیون داشته باشیم.
زیباکلام تاکید کرد که از هرگونه توافقی که به ثبات و بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد آرامش منجر شود، استقبال می‌کنم.
هم‌چنین فواد ایزدی با بیان این‌که درس گرفتن از تاریخ کار خوبی است، چرا که بسیاری از مسایل امروز ناشی از اقدامات بشری در گذشته است گفت: اما این درس گرفتن باید صحیح و به دور از برداشت‌های شخصی و گروهی باشد.
وی ادامه داد: نباید تاریخ را مستمسک تحلیل‌های نادرست یا بهانه‌ای برای پوشاندن شکست‌ها و ناکامی‌های‌مان قرار دهیم. معتقدم ارجاع به تاریخ هم خوب است هم بد، بستگی دارد از چه منظری مورد توجه و بهره‌برداری قرار گیرد.
این کارشناس مسایل بین‌الملل با اشاره موضوع پذیرش قطعنامه 598 یا انعطاف‌هایی که در تاریخ اسلام صورت گرفته است، گفت: در این موضوعات یک نقطه مشترک وجود دارد و آن این است که طرف مقابل در این مقاطع آمادگی رسیدن به یک توافق با طرف دیگر را داشته است و در نهایت در کنار برطرف کردن دغدغه‌های خود به حل دغدغه و تامین خواست طرف دیگر نیز توجه داشته است. امری که در بحث هسته‌ای در طرف 1+5 دیده نمی‌شود.
ایزدی تصریح کرد: به عنوان مثال در بحث قطعنامه 598 یکی از مهمترین دغدغه‌های ایران این بود که متجاوز در جنگ شناخته و معرفی شود و این خواسته در قطعنامه مشخص بود و امام (ره) با آن موافقت کرد، اما مشکلی که در مذاکرات هسته‌ای وجود دارد این است که طرف مقابل امتیازاتی می‌خواهد که به شدت برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را محدود می‌کند، اما حاضر نیست امتیازات متوازن با آن را ارایه کند.
وی با بیان این‌که مشکلی در دادن امتیاز نیست، به شرطی که در کنار امتیاز دادن، امتیاز گرفتنی هم در کار باشد اظهار کرد: مساله این است که در بحث هسته‌ای اگر مثل لیبی برنامه هسته‌ای‌مان را هم برچینیم باز هم آن‌ها دست از لجاجت برنمی‌دارند و دغدغه ایران که لغو کامل تحریم‌های صادر شده هسته‌ای و غیرهسته‌ای است، پاسخ داده نمی‌شود.
این استاد دانشگاه گفت: کشورهای 1+5 و آمریکا اعلام کرده‌اند که تحریم‌های هسته‌ای صرفا محل مذاکره است و در مرحله اول این تحریم‌ها تعلیق می‌شود نه لغو. در حالی که خواسته دولت و مذاکره‌کنندگان لغو تحریم‌هاست. علاوه بر این تحریم‌های نفتی و بانکی به جز بحث هسته‌ای در مسایل دیگر از جمله حقوق بشر و تروریسم نیز وجود دارد.
ایزدی در ادامه با بیان این‌که احتمال رسیدن به توافق تا 3 آذر ماه کم نیست، اظهار کرد: در حوزه‌هایی که ایران بیش‌ترین دغدغه را دارد، مثل لغو تحریم‌های بانکی و نفتی ادبیاتی که نشان دهد طرف مقابل قصد دارد این تحریم‌های را بردارد، دیده نمی‌شود.
