دانشیار رشته تکتونیک دانشگاه تبریز مطرح کرد: در بسیاری از بخش های فلات آذربایجان شرقی، گسلهای راندگی پنهان و جوان " Blind Fault " در زیر رسوبات آبرفتی گسترده شده اند که برونزد نداشته و قابل شناسایی نیستند؛ فعالیت این گسلها گاهی باعث ایجاد زلزله های بزرگ و گاهی فاجعه بار میشوند.
"بهزاد زمانی" در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی، اظهار کرد: استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل از نظر موقعیت تکتونیکی، در شرق دریاچه ارومیه با ارتفاع متوسط بیش از دو هزار متر از سطح این دریاچه، یک فلات را تشکیل میدهند که به آن "فلات آذربایجان شرقی" می‌گوییم.
وی ادامه داد: محدوده ی این فلات به غیر از مرزهای استانی بوده و در واقع بین افتادگی دریای خزر در شرق و افتادگی دریاچه ارومیه در غرب و از طرف دیگر در جنوب قفقاز کوچک قرار گرفته که از سمت جنوب نیز از طریق مرز گسلی "گسل شمال تبریز" با ایران مرکزی و یا به عبارت دیگر از فروافتادگی شمال زنجان فاصله پیدا کرده است.
وی افزود: بعضی از محققین، نام "میکروپلیت" را به آذربایجان دادهاند، در حالیکه آن خصوصیات میکروپلیتی را ندارد؛ ما میکروپلیت را بهعنوان قطعه کوچکی میشناسیم که در مرزهای آن زلزله اتفاق میافتد اما در داخل آن انتظار رویداد زلزله را نداریم.
وی در این خصوص تأکید کرد: در حالی که در فلات آذربایجان این چنین نبوده و در داخل آن زلزلههای متعددی رخ میدهد، از جمله آن زلزله اهر و ورزقان است که در بخش مرکزی این فلات اتفاق افتاده بود؛ به همین دلیل بهتر است که نام فلات را برای این محدوده استفاده کنیم.
زمانی اضافه کرد: این فلات با چهار گسل مهم و بزرگ که از نوع گسلهای امتدادلغز هستند، از جمله در بخش شمال با گسل ارس، در شرق با گسل آستارا- اردبیل، در جنوب و غرب با گسل تبریز و در جنوب و جنوبشرق با گسل فیروزآباد یا "گسل میانه- اردبیل" مشخص شده است.
به گفته وی این چهار گسل یک بلوک لوزی شکل را به وجود میآورند که در داخل آن، فلات آذربایجان شرقی قرار گرفته است؛ این گسلها فعال، جوان و زلزله زا هستند، به طوری که در تاریخ نوشته شده در مدت 1500 سال بعد از اسلام، زلزله های متعددی از آن ثبت شده است.
وی با اشاره به اینکه بعضی از گسل ها مانند گسل های تبریز، میانه-اردبیل و آستارا-اردبیل، زلزله های ثبت شده دستگاهی نیز دارند، یادآور شد: توان لرزهزایی این چهار گسل زیاد بوده به طوری که زلزله بزرگ سال 1995 میلادی در اردبیل منسوب به گسل میانه-اردبیل است.
وی همچنین افزود: سه زلزله ثبت شده با بزرگی پنج تا شش ریشتر برای گسل اردبیل-آستارا داریم. یک زلزله دستگاهی نیز با بزرگی 5.3 و همچنین 12 زلزله تاریخی با بزرگی 6.5 تا 7.5 برای گسل تبریز در تاریخ ذکر شده اند.
دانشیار تکتونیک دانشگاه تبریز با بیان اینکه در مورد گسل ارس زلزله دستگاهی ثبت شده بزرگ وجود ندارد و زلزههای تاریخی آن نیز به دلیل فاصله گسل از شهرهای بزرگ گزارش نشده است، اظهار کرد: بر اساس مطالعاتی که سه سال پیش در قالب یک پایاننامه و دو مقاله در رابطه با این گسل انجام دادهایم و همچنین با توجه به نشانه‌های مورفوتکتونیکی آن، گسل ارس یک گسل جوان و فعال محسوب میشود.
وی اضافه کرد: علاوه بر این گسل ها که بخش های مرزی فلات آذربایجان شرقی را تشکیل داده اند، گسل های دیگری نیز در بخش داخلی فلات وجود دارند.
وی در این خصوص ادامه داد: از جمله این گسل ها در بخش جنوبی، گسل های شمال و جنوب بزقوش است که مرزهای رشته کوه های بزقوش را تشکیل میدهند؛ این دو گسل از جمله گسل های فعال داخل فلات محسوب میشوند.
زمانی افزود: بعضی از محققان معتقدند که گسل جنوب بزقوش، ادامه شرقی گسل تبریز است که به گسل بناروان در شمال میانه منتهی میشود؛ این گسل از گسلهای فعال و مهم در این بخش بوده و در فاصله حدود 15 کیلومتری شمال شهر میانه قرار گرفته است و طول حدود 40 کیلومتر دارد.
وی ادامه داد: گسل شمال بزقوش نیز در فاصله تقریبی 15 کیلومتری جنوب شهر سراب قرار گرفته و مرز دامنه شمالی رشته کوه بزقوش با دشت سراب را بهوجود آورده است.
وی اظهار کرد: مطالعات دو سال گذشته حاکی از فعال و جوان بودن هر دوی این گسل ها بوده به طوری که بعضی از زلزله های تاریخی نیز به این گسل ها نسبت داده شده اند.
وی همچنین با تأکید بر چند شاخه فرعی و موازی گسل شمال بزقوش در شمالشرق شهر تبریز، در مجاورت شهرهای مهربان و شربیان، گفت: اینها از جمله گسل هایی هستند که با سیستم راندگی متأثر از گسل تبریز و گسل شمال بزقوش هرازگاهی حرکت داشته و موجب ایجاد زلزله هایی با بزرگای در حد چهار تا 5.5 می شوند.
زمانی اضافه کرد: رو به شمال در بخش های میانی فلات در دامنه شمالی گردنه گویجه بل، گسل راندگی جنوب اهر قرار دارد که کنگلومرای پلیستوسن را بر روی شیلهای کرتاسه رانده که به وضوح قابل تشخیص است و از جمله دیگر گسل های جوان و فعال محسوب میشود.
وی ادامه داد: این گسل در سال 1389 شناسایی و مطالعه شده و در کنفرانس انجمن زمینشناسی ایران معرفی گردیده است؛ از این گسل به فاصله حدود 500متر، گسل اهر-ورزقان قرار گرفته که یک گسل امتدادلغز است و از آن در سال1391، دو زلزله پی درپی با بزرگی 6.2 و 6.4 ثبت شده است.
وی همچنین با بیان اینکه به فاصله حدود دو کیلومتر از شمال شهر تبریز و گسل شمال تبریز، گسل نهند قرار گرفته است، گفت: طول تقریبی گسل نهند 25 کیلومتر بوده که در سال 1389 در قالب یک پایاننامه مطالعه و معرفی شده است؛ این گسل نیز جزء گسل های فعال محسوب می شود به طوریکه در صورت حرکت می تواند روستاهای اطراف از جمله اسپران، نهند و حتی شهر تبریز را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد.
دانشیار تکتونیک دانشگاه همچنین با اشاره به گسل نهند- ورکش، گسل دیگر موجود در منطقه با طول بیش از 40 کیلومتر و روند شمالغرب- جنوبشرق، بیان کرد: این گسل، مرز سازندهای جوان در غرب با سازندهای مزوزوئیک در شرق را تشکیل داده و میتواند زلزلههای در حد 5/5 ریشتر را در بخش های غربی استان به وجود آورد.
وی اظهار کرد: از دیگر گسل های فعال، گسل شبستر در جنوب کوههای میشو است که در بخش غرب به سمت گسل تسوج ادامه پیدا می کند.
وی ادامه داد: گسلهای شمال و جنوب میشو، گسل هایی جوان و فعال هستند، به طوری که گسل تسوج در سال های گذشته چند زلزله با بزرگی در حد پنج تا 5/5 و حتی زلزله های تاریخی بزرگتر نیز داشته است.
زمانی همچنین تأکید کرد: راندگی های شمال شرق شهر قره آغاج در مجاورت روستای ساری قمیش، راندگی های جوانی هستند که با توجه به طول حدود 40 کیلومتری که دارند، حرکاتشان می تواند در این محدوده مخاطراتی را در پی داشته باشد.
وی با بیان اینکه در بخش شمال فلات آذربایجان شرقی در مجاورت شهر کلیبر، در بخش های جنوبی و شمالی آن، گسلها و راندگی های متعددی وجود دارند، خاطرنشان کرد: این گسلها با توجه به طول، مکانیسم و سازوکارشان، در زمره گسل هایی قرار دارند که خطرپذیری آنها باید به طور دقیق مطالعه و شناسایی شود؛ در این خصوص از راندگی خاروانا می توان نام برد که سازندهای جوان را بر روی چین های مزوزوئیک رو رانده است.
وی همچنین به دیگر گسل های شمال کلیبر مانند گسل منجاو و گسل هوراند اشاره کرد و گفت: گسل منجاو با طول بیش از 20 کیلومتر و گسل هوراند نیز با طول بیش از 30 کیلومتر از گسل های راندگی در بخش شمالی فلات آذربایجان شرقی به شمار می رود.
زمانی اضافه کرد: گسل مجیدآباد با طول بیش از 35 کیلومتر و با روند شمالشرق- جنوبغرب از دیگر گسلهای جوان و فعال منطقه است که حرکات آن در این ناحیه می تواند باعث ایجاد مخاطراتی شود.
وی همچنین با اشاره به گسل های فعال دیگر در این منطقه یعنی گسل محمدآباد با بیش از 20 کیلومتر طول و گسل قلعهملک- مختکان با بیش از 45 کیلومتر طول، ادامه داد: این گسلها به دلیل جوان بودنشان در صورت حرکت میتوانند زمین لرزه های بیش از پنج ریشتر را به وجود آورند؛ گسلی به موازات آنها نیز از روستای جوانشیخ تا شهر کلیبر به طول 30 کیلومتر، دیگر گسل جوانی است که در این منطقه می تواند مخاطره ایجاد کند.
وی اظهار کرد: در بخش های شمالی تر در کوههای ارسباران، گسل های مختلفی در سیستم رانده-چین خورده این رشته کوهها وجود دارند که به طور متوسط طول های بیش از 40 تا 50 کیلومتر را دارا هستند.
وی با تأکید بر اینکه تعدادی از این گسل ها نامگذاری نشده اند، ادامه داد: در این میان می توان به گسل محمدان چارقشلاق که در بخش میانی این رشته کوه در شمال تاقدیس تکداغ قرار گرفته است و همچنین گسل شمال ناودیس شاعرلو، گسل شمال خروسلوداغ و گسل شمال تاقدیس دیگداش اشاره کرد.
دانشیار تکتونیک دانشگاه تبریز، تأکید کرد: این گسل ها از طول های بزرگی برخوردار هستند و میتوانند توان لرزه زایی پنج تا شش ریشتری را داشته باشند؛ بنابراین مطالعات بیشتری را از نظر توان لرزهخیزی میطلبند.
وی همچنین اظهار کرد: در بخش جنوبی شهر سیه رود، گسل های مهم سیه رود- پهناور به طول 20 کیلومتر، گسل دوزالجنگللو با طول تقریبی 25 کیلومتر، گسل راندگی لیلاب-علییار با طول 12 کیلومتر، گسل کمار-ایریچای با طول 20 کیلومتر و گسل راندگی استرخان-کمار با 25 کیلومتر طول وجود دارند.
وی افزود: در شمال شهر اسکو، گسل مهمی که این منطقه را تحت تأثیر قرار می دهد، گسلی است که از محدوده ی روستای اربط آغاز شده و از جنوب روستای ارشدچمن تا شمال کوه سهند و درویش داغی امتداد داشته و طولی بالغ بر 35 کیلومتر دارد.
زمانی یادآور شد: یکی از مهمترین گسل هایی که در تاریخچه رویداد زلزله های آذربایجان شرقی گزارش شده، زلزله گس لهای شهر دهخارقان یا آذرشهر بوده است؛ این شهر چند بار در اثر زمینلرزه ویران شده، هر چند که تاکنون زمین لرزه دستگاهی مهمی در مجاورت این شهر ثبت نشده است.
وی با اشاره به یکی از گسل های مهم از نوع راندگی در این محدوده و در جنوب شهر آذرشهر یعنی گسل بوکت داشکسن گفت: این گسل طولی بیش از 25 کیلومتر دارد اما اگر قطعات دیگری را هم به آن اضافه کنیم طول آن بیشتر هم خواهد شد؛ زلزله های تاریخی این محدوده نیز مربوط به این گسل عمده و گسل های پنهان در زیر رسوبات جوان شهر آذرشهر و به موازات گسل بوکت-داشکسن هستند.
وی همچنین تأکید کرد: در بسیاری از بخش های فلات آذربایجان شرقی، گسلهای راندگی پنهان و جوان " Blind Fault " در زیر رسوبات آبرفتی گسترده شدهاند که برونزد نداشته و قابل شناسایی نیستند.
وی در ادامه یادآور شد: گاهی فعالیت این گسلها باعث ایجاد زلزلههای بزرگ و حتی گاهی فاجعهبار میشوند که در این خصوص می توان از زلزله اهر- ورزقان یاد کرد که در امتداد یک گسل ناشناس و پنهان صورت گرفته بود.
وی با اشاره به مطالعاتی که در زمینه فلات آذربایجان شرقی انجام داده است، گفت: نتایج این مطالعات را در قالب مقالهای در سال 2014 میلادی با همکاری پروفسور " Masson Fredric " به چاپ رسانده ایم که بر اساس آن، فلات آذربایجان شرقی متشکل از مجموعه ای از چند رشته کوه بوده که شامل رشته کوه های رانده و چین خورده ی بزقوش، قره داغ و ارسباران است.
وی خاطرنشان کرد: در درون این رشته کوه ها، راندگی های متعدد به صورت پنهان نهفته است که مطالعه مخاطرات آنها نیاز به بررسی های زیرزمینی، ژئوفیزیکی و مطالعات ریزلرزه ها دارد.
انتهای پیام
کپی شد
