به پاسداشت آموزگار دنیای سکوت؛ جبار باغچه بان در یکی از روزهای سال 1264 هجری شمسی در شهر ایروان قفقاز، کودکی چشم به جهان گشود که نامش را جبار گذاشتند. جد او رضا از اهالی تبریز بود و پدرش عسکر، در شهر ایروان به شغل معماری و قنادی روزگار می گذراند و در نقل داستان های کهن و اشعار شاهنامه تبحر داشت.
مادربزرگش، زنی با کفایت و طبیب محل و شاعر بود. این دو، نقش مهمی در پرورش استعدادهای هنری و خلاقیت جبار داشتند. طولی نکشید که این استعدادهای هنری و خلاقیت ها، باغچه بان را به مرحله ای از کمال و دانایی رساند و باعث شد که اندیشمندان و دانشمندان بزرگ دنیا، به تحسین و تکریم او بپردازند.
* دوران تحصیل
تحصیلات جبار باغچه بان به شیوه سنتی و مکتبخانه ای بود و ضمن آموزش در مکتب خانه، در کنار پدر کار می کرد. در پانزده سالگی با مختصر سوادی که داشت، مجبور به ترک تحصیل شد و برای گذران زندگی، مدتی به قنادی و بنایی پرداخت. سرانجام جبار به دنبال تکمیل تحصیلات خود رفت و پس از مدتی، در مدرسه ای که در ایروان به سبک جدید راه اندازی شده بود، به معلمی پذیرفته شد. او از خبرنگاران روزنامه های قفقاز و از فکاهی نویسان نیز به شمار می آمد.
* آغاز فعالیت
جبار باغچه بان در سال 1284 شمسی، به علت درگیری های قومی و مذهبی که در منطقه قفقاز به اوج خود رسیده بود، مدتی به زندان افتاد. او در آنجا به کار روزنامه نگاری می پرداخت و زندان چنان در افکار او تثیر بنیادی پدید آورد که پس از رهایی، با عشق به آرمان صلح و انسان دوستی، فعالانه وارد زندگی فرهنگی و اجتماعی شد.
*ویژگی اخلاقی
جبار باغچه بان در کنار عظمت علمی و هوش و حافظه اعجاب انگیزش، انسانی وارسته و با کمالات شگفت اخلاقی بود. او با زیردستان و فقیران بی اندازه با مهربانی برخورد می کرد. کودکان را دوست می داشت و برای به نشاط درآوردن آنان، داستان های نشاط آور می گفت و در کلاس های درس، از هنرهای پدر خود و نقش و نگارهایی که با دست خود به گچ می داد، صحبت می کرد و به این وسیله، روح هنر را در کودکان بیدار می کرد، به تنگدستان بذل و بخشش می کرد و در برابر بیماران، فروتن و متبسم بود.
جبار در هر مقام و موقعیت شغلی که قرار گرفت، عموم مراجعان را با ملاطفت و خوشرویی می پذیرفت و برای ایجاد فضای صمیمی بین خود و آنان، بیشتر شوخی و مزاح می کرد تا تقاضای خود را بدون خجالت بیان کنند، او هیچ گاه از فکر و یاد طبقه محروم و گمنام غافل نبود.
* تاسیس اولین کودکستان
جبار باغچه بان در سال 1303 به دستور فیوضات رئیس فرهنگ وقت، اولین کودکستان ایرانی را در تبریز به نام «باغچه اطفال» تاسیس کرد و از همان زمان، نام خانوادگی خود را از عسگر زاده، به باغچه بان تغییر داد. در همین کودکستان، جبار با دست خالی برای کودکان وسایلی اسباب بازی و کار دستی تهیه می کرد و با علاقه بسیار، برای آنها زحمت می کشید. او در این «باغچه اطفال»، تنها به فکر تعلیم و تربیت و آموزش کودکان ناشنوا بود و از جان برای این کودکان مایه می گذاشت.
* پیکار مقدس
باغچه بان در سال 1303 شمسی در تبریز به فکر تدریس برای ناشنوایان افتاد و کار تدریس را با سه پسر ناشنوا آغاز کرد. باغچه بان در امر آموزش ناشنوایان، هیچ گونه تجربه قبلی یا دسترسی به کتاب و مقالاتی در این باره نداشت. او در پرتو تجربه شخصی، به نقش مهم حس بینایی و لمس اشیا در آموزش زبان به ناشنوایان پی برد. این معلم نوآور برای این کودکان، بازی ها و کاردستی های جدید و تزئینات و صورتک های گوناگون ساخت. در واقع جبار باغچه بان با تاسیس این مدرسه، به طور رسمی به تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا که در دنیای سکوت به سر می بردند، پرداخت.
* باغچه بان؛ شاعر و ناشر کتاب کودک
شاید بتوان گفت که جبار باغچه بان، نخستین کسی است که شعر کودکان را بنیاد گذاشت. او همچنین نخستین نویسنده و ناشر کتاب کودک در ایران است. یکی از دوستان او در این باره می گوید: «جبار در سال 1307، با وجود دشواری های وسیع چاپ، کتاب های ویژه کودکان را چاپ کرد و نقاشی هایی را که خود می کشید، در آن قرار می داد». همچنین یکی از کتاب های جبار باغچه بان با عنوان بابابرفی توسط کانون پرورش کودکان و نوجوانان به چاپ رسید و شورای جهانی کتاب کودکان، آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.
* اختراع باغچه بان
جبار باغچه بان، با تاسیس دبستان ناشنوایان در تهران، به فکر اختراع دستگاهی افتاد که کودکان ناشنوا بتوانند از آن استفاده کرده و قادر به شنیدن باشند. به همین منظور، در سال 1312 ش دستگاهی اختراع کرد که ناشنواها از راه دندان و حس استخوانی، قادر به شنیدن صداها می شدند و این سمعک، وسیله انتقال صدا از طریق دندان به مرکز شنوایی بود. دستگاه یاد شده پس از تکمیل، به نام «تلفن گنگ» در تاریخ 22 بهمن 1312، به نام جبار باغچه بان در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسید.
* فعالیت های دیگر باغچه بان
جبار باغچه بان، با سعی و تلاش خود، دست به فعالیت های دیگری نیز زد که در امر آموزش کودکان ناشنوا مثمر ثمر واقع شد. با تلاش این مبتکر پرتلاش بود که ناشنوایان کشور نیز توانستند با دنیای اطراف خود و انسان های دیگر تماس برقرار کنند. او با تاسیس مکتب نسوان، برای آموزش دختران نیز دست به ابتکار تازه ای زد. وی در سال 1322، جمعیت حمایت از کودکان کر و لال را تاسیس و در سال بعد، مجله ای به نام «مجله زبان» منتشر کرد و در آن، روش خویش را در اختیار آموزگاران کلاس اول گذاشت.
او طی سال ها تعلیم و تربیت کودکان، به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می گویند. جبار باغچه بان در همین سال، کلاس تربیت معلم ناشنوایان را با همکاری دانشسرای مقدماتی، در آموزشگاه خود تاسیس کرد و بدین ترتیب، اولین گام در تربیت رسمی معلمان کودکان استثنایی برداشته شد.
* تالیفات باغچه بان
جبار باغچه بان در طول زندگی پربار خویش، خدمات ارزنده ای به فرهنگ و ادبیات کودکان استثنایی کرد و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت که هر کدام، نماد عشقی سرشار به فرهنگ ایران زمین است که از آن جمله می توان به زندگانی کودکانه، دستور تعلیم الفبا، الفبای خودآموز برای سالمندان، اسرار تعلیم و تربیت، الفبای باغچه بان، روش آموزش کر و لال ها، آدمی اصیل، بازیچه دانش، من هم در دنیا آرزو دارم و درخت مروارید اشاره کرد که البته ترجمه رباعیات خیام به زبان محلی آذربایجانی، اثری در نوع خود بی نظیر است زیرا ترجمه رباعیات خیام به زبان ترکی و آن هم منظوم و به همان وزن رباعی اصلی، تاکنون سابقه نداشته و در نوع خود شگفت انگیز است.
*درگذشت باغچه بان
سرانجام معلم گل های خاموش ایران، میرزا جبار عسگرزاده باغچه بان پس از عمری تلاش در راه اعتلای فرهنگ ایرانی، در روز چهارم آذرماه سال 1345، در 81 سالگی چشم از جهان فرو بست و در تهران به خاک سپرده شد.
هرچند با مرگ او، کودکان استثنایی، دلسوزترین پدر خود را از دست دادند اما چراغی که این معلم فداکار آموخت، تا همیشه روشن خواهد ماند.
خبرنگار: مریم جلوداران**انتشار: زینب کارگر
انتهای پیام مادربزرگش، زنی با کفایت و طبیب محل و شاعر بود. این دو، نقش مهمی در پرورش استعدادهای هنری و خلاقیت جبار داشتند. طولی نکشید که این استعدادهای هنری و خلاقیت ها، باغچه بان را به مرحله ای از کمال و دانایی رساند و باعث شد که اندیشمندان و دانشمندان بزرگ دنیا، به تحسین و تکریم او بپردازند.
* دوران تحصیل
تحصیلات جبار باغچه بان به شیوه سنتی و مکتبخانه ای بود و ضمن آموزش در مکتب خانه، در کنار پدر کار می کرد. در پانزده سالگی با مختصر سوادی که داشت، مجبور به ترک تحصیل شد و برای گذران زندگی، مدتی به قنادی و بنایی پرداخت. سرانجام جبار به دنبال تکمیل تحصیلات خود رفت و پس از مدتی، در مدرسه ای که در ایروان به سبک جدید راه اندازی شده بود، به معلمی پذیرفته شد. او از خبرنگاران روزنامه های قفقاز و از فکاهی نویسان نیز به شمار می آمد.
* آغاز فعالیت
جبار باغچه بان در سال 1284 شمسی، به علت درگیری های قومی و مذهبی که در منطقه قفقاز به اوج خود رسیده بود، مدتی به زندان افتاد. او در آنجا به کار روزنامه نگاری می پرداخت و زندان چنان در افکار او تثیر بنیادی پدید آورد که پس از رهایی، با عشق به آرمان صلح و انسان دوستی، فعالانه وارد زندگی فرهنگی و اجتماعی شد.
*ویژگی اخلاقی
جبار باغچه بان در کنار عظمت علمی و هوش و حافظه اعجاب انگیزش، انسانی وارسته و با کمالات شگفت اخلاقی بود. او با زیردستان و فقیران بی اندازه با مهربانی برخورد می کرد. کودکان را دوست می داشت و برای به نشاط درآوردن آنان، داستان های نشاط آور می گفت و در کلاس های درس، از هنرهای پدر خود و نقش و نگارهایی که با دست خود به گچ می داد، صحبت می کرد و به این وسیله، روح هنر را در کودکان بیدار می کرد، به تنگدستان بذل و بخشش می کرد و در برابر بیماران، فروتن و متبسم بود.
جبار در هر مقام و موقعیت شغلی که قرار گرفت، عموم مراجعان را با ملاطفت و خوشرویی می پذیرفت و برای ایجاد فضای صمیمی بین خود و آنان، بیشتر شوخی و مزاح می کرد تا تقاضای خود را بدون خجالت بیان کنند، او هیچ گاه از فکر و یاد طبقه محروم و گمنام غافل نبود.
* تاسیس اولین کودکستان
جبار باغچه بان در سال 1303 به دستور فیوضات رئیس فرهنگ وقت، اولین کودکستان ایرانی را در تبریز به نام «باغچه اطفال» تاسیس کرد و از همان زمان، نام خانوادگی خود را از عسگر زاده، به باغچه بان تغییر داد. در همین کودکستان، جبار با دست خالی برای کودکان وسایلی اسباب بازی و کار دستی تهیه می کرد و با علاقه بسیار، برای آنها زحمت می کشید. او در این «باغچه اطفال»، تنها به فکر تعلیم و تربیت و آموزش کودکان ناشنوا بود و از جان برای این کودکان مایه می گذاشت.
* پیکار مقدس
باغچه بان در سال 1303 شمسی در تبریز به فکر تدریس برای ناشنوایان افتاد و کار تدریس را با سه پسر ناشنوا آغاز کرد. باغچه بان در امر آموزش ناشنوایان، هیچ گونه تجربه قبلی یا دسترسی به کتاب و مقالاتی در این باره نداشت. او در پرتو تجربه شخصی، به نقش مهم حس بینایی و لمس اشیا در آموزش زبان به ناشنوایان پی برد. این معلم نوآور برای این کودکان، بازی ها و کاردستی های جدید و تزئینات و صورتک های گوناگون ساخت. در واقع جبار باغچه بان با تاسیس این مدرسه، به طور رسمی به تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا که در دنیای سکوت به سر می بردند، پرداخت.
* باغچه بان؛ شاعر و ناشر کتاب کودک
شاید بتوان گفت که جبار باغچه بان، نخستین کسی است که شعر کودکان را بنیاد گذاشت. او همچنین نخستین نویسنده و ناشر کتاب کودک در ایران است. یکی از دوستان او در این باره می گوید: «جبار در سال 1307، با وجود دشواری های وسیع چاپ، کتاب های ویژه کودکان را چاپ کرد و نقاشی هایی را که خود می کشید، در آن قرار می داد». همچنین یکی از کتاب های جبار باغچه بان با عنوان بابابرفی توسط کانون پرورش کودکان و نوجوانان به چاپ رسید و شورای جهانی کتاب کودکان، آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.
* اختراع باغچه بان
جبار باغچه بان، با تاسیس دبستان ناشنوایان در تهران، به فکر اختراع دستگاهی افتاد که کودکان ناشنوا بتوانند از آن استفاده کرده و قادر به شنیدن باشند. به همین منظور، در سال 1312 ش دستگاهی اختراع کرد که ناشنواها از راه دندان و حس استخوانی، قادر به شنیدن صداها می شدند و این سمعک، وسیله انتقال صدا از طریق دندان به مرکز شنوایی بود. دستگاه یاد شده پس از تکمیل، به نام «تلفن گنگ» در تاریخ 22 بهمن 1312، به نام جبار باغچه بان در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسید.
* فعالیت های دیگر باغچه بان
جبار باغچه بان، با سعی و تلاش خود، دست به فعالیت های دیگری نیز زد که در امر آموزش کودکان ناشنوا مثمر ثمر واقع شد. با تلاش این مبتکر پرتلاش بود که ناشنوایان کشور نیز توانستند با دنیای اطراف خود و انسان های دیگر تماس برقرار کنند. او با تاسیس مکتب نسوان، برای آموزش دختران نیز دست به ابتکار تازه ای زد. وی در سال 1322، جمعیت حمایت از کودکان کر و لال را تاسیس و در سال بعد، مجله ای به نام «مجله زبان» منتشر کرد و در آن، روش خویش را در اختیار آموزگاران کلاس اول گذاشت.
او طی سال ها تعلیم و تربیت کودکان، به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می گویند. جبار باغچه بان در همین سال، کلاس تربیت معلم ناشنوایان را با همکاری دانشسرای مقدماتی، در آموزشگاه خود تاسیس کرد و بدین ترتیب، اولین گام در تربیت رسمی معلمان کودکان استثنایی برداشته شد.
* تالیفات باغچه بان
جبار باغچه بان در طول زندگی پربار خویش، خدمات ارزنده ای به فرهنگ و ادبیات کودکان استثنایی کرد و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت که هر کدام، نماد عشقی سرشار به فرهنگ ایران زمین است که از آن جمله می توان به زندگانی کودکانه، دستور تعلیم الفبا، الفبای خودآموز برای سالمندان، اسرار تعلیم و تربیت، الفبای باغچه بان، روش آموزش کر و لال ها، آدمی اصیل، بازیچه دانش، من هم در دنیا آرزو دارم و درخت مروارید اشاره کرد که البته ترجمه رباعیات خیام به زبان محلی آذربایجانی، اثری در نوع خود بی نظیر است زیرا ترجمه رباعیات خیام به زبان ترکی و آن هم منظوم و به همان وزن رباعی اصلی، تاکنون سابقه نداشته و در نوع خود شگفت انگیز است.
*درگذشت باغچه بان
سرانجام معلم گل های خاموش ایران، میرزا جبار عسگرزاده باغچه بان پس از عمری تلاش در راه اعتلای فرهنگ ایرانی، در روز چهارم آذرماه سال 1345، در 81 سالگی چشم از جهان فرو بست و در تهران به خاک سپرده شد.
هرچند با مرگ او، کودکان استثنایی، دلسوزترین پدر خود را از دست دادند اما چراغی که این معلم فداکار آموخت، تا همیشه روشن خواهد ماند.
خبرنگار: مریم جلوداران**انتشار: زینب کارگر
کپی شد
