نکات مهم برای تشخیص زود هنگام بیماری های دستگاه ادراری

جی پلاس، غربالگری در همه رشته‌های علوم پزشکی از جمله اورولوژی –شناخت و درمان بیماری های دستگاه ادراری و تناسلی- انجام می‌شود اما این کار برای همه بیماری‌ها ضرورتی ندارد و برای انجام غربالگری معیارهایی را باید مدنظر قرار داد. سازمان بهداشت جهانی برای انجام برنامه غربالگری 10 معیار قرار داده است. گرچه باز هم سازمان بهداشت کشورها درست مطابق سازمان بهداشت جهانی عمل نمی‌کنند و هر کشور تغییراتی را متناسب با شرایط خود در این معیارها ایجاد می‌کند و بر اساس آن معیارها تصمیم می‌گیرد برای کدام بیماری‌ها باید غربالگری انجام شود.

بهداشت نیوز نوشت: در تمامی جوامع غربالگری بیماری برعهده انجمن‌های علمی است که بازوی کمکی وزارت بهداشت هستند. این انجمن‌ها تعیین می‌کنند چه بیماری‌ای در جامعه شیوع بیشتری دارد و برای جلوگیری یا تشخیص زودرس بیماری چه نوع غربالگری، از چه سنی و با چه آزمایش‌هایی باید انجام گیرد و در نهایت چه بهره‌ای از این غربالگری حاصل می‌شود؟ در کشور ما غربالگری‌های لازم به خوبی انجام نمی‌شود و سال‌هاست بحث‌ها درباره بعضی از غربالگری‌ها همچنان بی‌نتیجه ادامه دارد. «محمدرضا صفری‌نژاد»، اورولوژیست و عضو هیات‌علمی دانشگاه برای ما توضیح داده اند که بر اساس معیارهای جهانی، غربالگری به روش درست در هر سنی باید چه ویژگی‌ها داشته باشد.

1. غربالگری در رشته اورولوژی باید از سنین پایین شروع شود

در اروپا و آمریکا از همه کودکان در دوران ابتدایی آزمایش ادرار از نظر وجود 3 عنصر در ادرار درخواست می‌شود. این 3 عنصر باکتری، پروتئین و خون در ادرار است که با آزمایش ادرار مشخص می‌شود. آزمایش ادرار ساده و مقرون به‌صرفه است و اگر مشخص شود کودکی یکی از این عناصر را در ادرار دارد، بلافاصله درمان آغاز و جلوی بسیاری از بیماری‌های مربوط به اورولوژی در آینده گرفته می‌شود. چنانچه کودکی برای اولین‌بار دچار عفونت ادراری تب‌دار شود حتما باید از او کشت ادرار به عمل آید زیرا ممکن است برگشت ادرار به کلیه‌ها مطرح باشد. برگشت ادراری با گذشت زمان روی کلیه‌ها اثر می‌گذارد و باعث از بین رفتن آنها می‌شود.

2. کودکان نزدیک سن بلوغ باید غربالگری شوند

کودکان دختر یا پسر حول و حوش سن بلوغ (دختر 12-10 سال) و (پسر 5/14-5/13 سال) باید توسط پزشک متخصص اورولوژی معاینه شوند و اگر دختر یا پسر علائم بلوغ را نداشته باشد، نشانه زنگ خطری برای بلوغ دیررس یا عدم بلوغ است. متاسفانه آگاهی‌ها درباره بلوغ آنقدر اندک است که گاهی با بیماران تحصیلکرده در سنین بالا مواجه می‌شویم که هنوز به بلوغ جنسی نرسیده‌اند. بعضی از کودکان هم خیلی زود دچار بلوغ جنسی می‌شوند که این نیز می‌تواند تاثیر منفی در آینده کودک داشته باشد.

3. نوزادان پسر با بیضه نزول‌نکرده نیاز به غربالگری دارند

غربالگری دیگری در رشته اورولوژی برای پسران با بیضه نزول‌نکرده هنگام تولد انجام می‌شود. مشکل بسیاری از این پسرها حتی تا سن سربازی تشخیص داده نمی‌شوند. بیضه‌ها باید تا یک‌سالگی از طریق جراحی وارد کیسه بیضه شوند. احتمال سرطانی‌شدن این بیضه‌ها در آینده حتی اگر جراحی شوند، وجود دارد. این افراد باید از نظر سرطان بیضه هر سال معاینه یا غربالگری شوند. حتی لازم است به کودکان نحوه معاینه بیضه‌ها را از نظر وجود سفتی یا توده در بیضه آموزش داد.

4. غربالگری باروری برای مردان لازم است

مردها باید از نظر باروری بررسی شوند. بسیاری از مردها بدون اطلاع از ناباروری خود ازدواج می‌کنند و بعدها مشخص می‌شود نابارور مطلق هستند. حتما باید قبل از ازدواج تست‌های مربوط به باروری و تست‌های مربوط به تشخیص بیماری‌های منتقله از راه جنسی را جزو آزمایش‌های اجباری قرار داد.

5. سابقه ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری‌ کلیه پلی‌کیستیک، انجام غربالگری را الزامی می‌کند

در دهه سوم و چهارم زندگی بیماری‌های فامیلی مطرح می‌شود. اگر در خانواده سابقه ابتلای یکی از اعضا به بیماری کلیه پلی‌کیستیک وجود داشته باشد، بقیه افراد باید غربالگری شوند. این بیماری 50 درصد احتمال دارد که فرزندان فرد مبتلا را گرفتار کند. سرانجام بیماری پلی‌کیستیک، نارسایی کلیه، دیالیز و پیوند کلیه است. تا قبل از دهه سوم زندگی کیست‌های داخل کلیه قابل‌تشخیص نیستند. بعد از دهه سوم زندگی، کیست‌ها در سونوگرافی قابل‌تشخیص‌اند. تشخیص زودرس از این نظر مهم است که بتوان طول عمر کلیه بیمار را افزایش داد و دیالیز و پیوند کلیه را به تعویق انداخت. البته تست ژنتیکی برای نوزادانی که یکی از والد آنها به کلیه پلی‌کیستیک مبتلاست را نیز می‌توان انجام داد.

6. خون در ادرار به غربالگری نیاز دارد

وجود هر گونه خون در ادرار مهم است. 2 نوع خون در ادرار وجود دارد؛ خونی که آزمایشگاه گزارش می‌کند و خونی که فرد به طور واضح در ادرار می‌بیند. وجود خون در ادرار دلالت بر بیماری مهمی دارد. بیماران باید از نظر ابتلا به سرطان مثانه غربالگری شوند. برای غربالگری سرطان مثانه باید تستی به نام سیتولوژی ادرار و سیستوسکوپی از مثانه انجام شود.

7. سنگ کلیه خانوادگی به غربالگری نیاز دارد

خانواده‌هایی که در آن ابتلا به سنگ کلیه و نشانگان نفروتیک (در این بیماری پروتئین بیش از حد طبیعی از ادرار دفع می‌شود) دیده می‌شود، اعضا باید از نظر سنگ کلیه و وجود پروتئین در ادرار غربالگری شوند.

8. سرطان پروستات و غربالگری

مهم‌ترین تستی که سابق بر این توصیه می‌شد مردان در دهه پنجم زندگی انجام دهند، تست سرطان پروستات بود. اتحادیه اروپا و آمریکا تست غربالگری سرطان پروستات در مردان را ممنوع اعلام کرده و عقیده دارد مردان از این تست سودی نمی‌برند و فقط 2 گروه از مردان را از نظر تشخیص زودرس این بیماری غربالگری می‌کنند؛ مردانی که بستگان درجه اولشان مانند پدر و برادر به این سرطان مبتلا بودند و مردانی که سیاهپوست هستند. در ایران متاسفانه برنامه‌ای برای انجام یا عدم انجام غربالگری سرطان پروستات برای مردان وجود ندارد.

9. یائسگی مردان باید زودتر تشخیص داده شود

در دهه ششم و هفتم زندگی، اصطلاحی به نام یائسگی مردانه وجود دارد. یائسگی در خانم‌ها ناگهانی و علامت‌دارتر است ولی مردان به مرور یائسه می‌شوند. یائسگی در مردان عوارضی برجای می‌گذارد. شایع‌ترین علت شکستگی سراستخوان ران در مردها، یائسگی است. اگر این افراد به‌موقع تشخیص داده شوند با دادن دارو و پیگیری‌های بیمار جلوی شکستگی گرفته خواهد شد. یائسگی مردانه باعث ریزش موهای بدن، اختلال در حافظه نزدیک، اختلال در خواب، ازبین رفتن توده عضلانی، خستگی مفرط و اختلال در انجام کارهای روزانه می‌شود.

9معیار غربالگری سازمان جهانی بهداشت

     1. غربالگری بیماری باید از نظر بهداشتی، مهم باشد.

     2. بیماری تشخیص داده شده در غربالگری، باید قابل‌درمان باشد.

     3. بیماری باید مراحل زودرس و دیررس داشته باشد.

     4. تست غربالگری باید حساسیت و دقت کافی داشته باشد.

     5. طبیعت بیماری باید به خوبی مشخص شده باشد؛ یعنی بیماری شناخته شده باشد.

     6. امکانات درمانی کافی از نظر علمی و از نظر مالی باید وجود داشته باشد.

     7.تست غربالگری باید از نظر سهولت انجام، برای مردم قابل‌پذیرش باشد و ارزش صرف هزینه را داشته باشد.

     8. آزمایش‌ها باید در دسترس و مقرون به‌صرفه باشد تا مردم تحت فشار قرار نگیرند.

     9. غربالگری باید مانع پیشرفت بیماری شود.