خانه آوانسیان در سال 1895میلادی ( ناصرالدین شاه قاجار) توسط خاندان آوادیس هوردانانیان ساخته شد در سال 1905میلادی به تملک آوانِس آوانسیان درآمد که سال ها در تملک آن خاندان بود و پس از آن اداره کل ارشاد اسلامی بنای مورد نظر را خریداری نمود.
در زمستان سال 1383به علت ریزش برف از سقف مجتمع خاتم انبیا به روی سقف این بنا، به آن آسیب رسیده و اداره فوق تصمیم به تخریب بنا و احداث پارکینگ در محل مذکور را گرفت که این موضوع با پیگیری های جدی مردم، منتفی شد. در تاریخ 26/12/1386 به شماره 22237 در فهرست آثار ملی ثبت شده و سقف بنا توسط اداره کل سازمان میراث فرهنگی استان، بازسازی گردید.
(تصاویر 1 تا 3)
بنای موجود بخشی از بنای اولیه آوانسیان و دارای دو بخش است. بخش غربی متقارن و متشکل از سه اتاق با ارتباط مستقیم به ایوان که از جبهه جنوب نور می گیرند و بخش شرقی نیز دارای سه اتاق بوده که در حال حاضی دو اتاق بجای مانده دارای وضعیت مناسبی نیست. پلان فعلی دارای کشیدگی شرقی- غربی است.
در بخش غربی شاه نشین و دو اتاق در طرفین آن قرار دارند. ارسی که شاخص ترین عنصرِ شاه نشین به شمار می رود از گره درودگری تشکیل شده است. این پنجره کف تا انتهای سقف را پوشانده و فضای مفرحی در اتاق بوجود آورده است.
کف اتاق ها تخته کوب و سقف برخی اتاق ها با لایه ای از گچ پوشانده شده و برخی دیگر لمبه کوبی است. بخش شرقی بنا به دلیل نامعلومی در تراز بالاتری قرار گرفته و یکی از اتاق های این جبهه (جنوب شرقی) کاملاً تخریب شده و بازشوهای جبهه شرقی مفقود شده است. (تصاویر 4 تا 6)
این بنا دارای گچبری های بسیار فاخر دوره قاجاری بوده و ایوان دارای ستون های چوبی با سر ستون های تزیینی است. در شاه نشین، بخاری دیواری با گچ بری ها پرکار به چشم می خورد که دهانه آتش دان آن، طاقی شکل است.کلیه بازشوها دارای دارای قوس نیم دایره با کتیبه خورشیدی است. ( تصاویر 7 تا 11) بالا
آسیب شناسی بنا
اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان، طی تحلیلی نادرست، ساختمان را به دو بخش قدیمی و جدید یعنی اتاق های جبهه شرقی تقسیم نموده و در صدد تخریب بخش جدید (به زعم خود) و تبدیل آن به پارکینگ بر آمدند؛ که این موضوع، صدمات جبران ناپذیری به بنا وارد نموده و قطعاً در آینده نیز به پایداری بنا آسیب های بیشتری وارد خواهد آورد. چنان که هم اکنون نیز شکل اولیه آن دگرگون و نقاشی های ارزشمند آن در زیر لایه هایی از گچ دیوار مستور شده است. (تصاویر12و13)
تصاویر12 و13- تخریب بخش شرقی بنا، قبل و بعد از تسطیح (احداث پارکینگ).
کارشناسان میراث طی بازدید از بنا و انجام بررسی های لازم اعلام کردند که بنای مذکور دارای کالبد معماری یکپارچه بوده که این خود نشان دهنده همزمانی کلیه بخش های بنا است. با حضور نیروهای یگان حفاظت، عملیات تخریب بنا متوقف شده و بنا در حال حاضر توسط میراث حفاظت می شود.
یکی از مهمترین عوامل آسیب رسان چسبندگی بنا به مجتمع خاتم الانبیاء در جبهه شمالی است که مانعی برای ایجاد کوران در در داخل اتاق ها و به ویژه گربه رو است؛ بنابراین گربه رو که خود عامل تهویه و تبرید بنا است در اثر چسبندگی به بنای خاتم الانبیا کارآیی خود را از دست داده که این امر به نابودی نازک کاری و نیز سفت کاری دیدارها در گربه رو و سپس اتاق ها کمک خواهد کرد. (تصاویر14 تا 18)
تهیه و تنظیم: دکتر مینو خاکپور عضو هیات علمی دانشگاه
۴۶
