ارگ بم، ققنوس جاودانه کویر

به گزارش ایرنا، تلخی زلزله صبحگاه پنجم دیماه 82 هیچگاه از یاد جهانیان و ایرانیان نخواهد رفت، ارگ بم با قدمتی کهن تاب غم و رنج مردمش را نتوانست ببیند و فرو ریخت.
ارگ بم، بزرگترین بنای خشتی جهان، در طول قرون متمادی حافظ مردمان نجیب و کوشای کویر از شر یاغیان داخلی و مهاجمان خارجی بود، اما پس از زلزله ویرانگر درهم تنیده و بی دفاع ماند.
اما ارگ به مدد یاریگرانش مانند ققنوس پرنده افسانه ای، از میان خاکسترهای زلزله دوباره به آسمان برخاست و با همت متولیان بازسازی آن، امروز باز هم عظمت خود را به رخ می کشد.
دست تقدیر روزگار قبل از زلزله به یاری این بنای تاریخی شتافته بود و در تاریخ 17 تیر 82 و چند ماه قبل از زلزله، ارگ بم و منظر فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو رسیده بود و همین موضوع نگاه ها و توجهات ملی و بین المللی را برای بازسازی این مجموعه گرانبها و ارزشمند به خود جلب کرد.
با پایان گرفتن عملیات امداد و نجات، آوار برداری و اسکان موقت مردم زلزله زده بم، کار بازسازی اماکن، خانه ها، ارگ بم و دیگر بناهای تاریخی این شهرستان نیز که آسیب دیده بودند، آغاز شد که پس از 15 سال به نتایج بسیار خوب و دلگرم کننده ای منتهی شده است.
اگر چه زلزله 6.3ریشتری حدود 80 درصد از ارگ بم را با خاک یکسان کرد، اما اسرار نهفته در دیوارها و برج و باروهای این دژ باستانی را هویدا و آشکار کرد که تحقیقات باستان شناسی زیادی بر روی آن انجام شده است.
اینک پس از گذشت قریب به 15 سال از آن حادثه تلخ، ارگ بم در کنار نخلستان های زیباو قنات های جهانی این منطقه قامت راست کرده و مانند مردمانش از خاک به افلاک بازگشته است.
به مناسبت برگزاری اولین جشن سالروز ثبت جهانی ارگ تاریخی بم و منظر فرهنگی آن در 21 تیر، به روند بازسازی و وضعیت فعلی این نگین زیبای کویر می پردازیم.
*نگاهی به تاریخچه و مختصات ارگ بم
ارگ بم در نزدیکی شهر بم و در جنوب شرقی ایران و در حاشیه کویر لوت واقع شده که با قرار گرفتن بر سر راه ابریشم روزگار پر رونقی را تجربه کرده و در طول تاریخ همواره به عنوان حصاری مستحکم از شرق ایران زمین محافظت می کرده است.
این بنا در سال ۱۳۴۵، با شماره ۵۱۹ در فهرست میراث ملی به ثبت رسید و به عنوان یکی از مقاصد اصلی و مهم گردشگران داخلی و خارجی بشمار می آید.
ارگ تاریخی بم، به مساحت تقریبی 200 هزار متر مربع از گونه ‌های معماری متعددی از جمله دیوار حصار، برج و بارو و دروازه‌های متعدد، مسجد، بازار، تکیه، کاروانسرا، مدرسه، حمام، زورخانه و محله‌های مسکونی با خانه‌های اعیان نشین یا عامه نشین، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم، عمارت چهارفصل و برج دیده بانی تشکیل شده است.
ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌ های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می رود، در میان قلعه عمارت حاکم نشین روی صخره ‌ای طبیعی بنا شده بود که دارای پنج طبقه بود و همگی از جنس خشت و گل، ستون‌ ها و قوس ‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه‌ های نانوایی، روغن گیری و قفسه ‌های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت، ارگ بم نمونه کاملی از شیوه ‌های معماری ایران است.
به نظر کارشناسان ارگ بم به دلایل متعدد از جمله دارا بودن گونه های متعدد بناهای تاریخی و محله‌های مسکونی و شیوه ترکیب و اتصال آنها با یکدیگر و شکل قرار گیری بناها بر روی شیب تپه و ختم شدن کل مجموعه در انتها به عمارت منحصر بفرد چهار فصل در بالاترین نقطه، دارای ارزشهای فراوان معماری و شهر سازی است.
این بنا با قدمت 2 هزار و 500 ساله تا 2 قرن پیش سکونتگاه مردم بم بود و حوادث و اتفاقات زیادی را در طول قرن ها به خود دیده و در همین مکان لطفعلی خان زند به اسارت حاکم قلعه درآمد و به آقا محمدخان قاجار تحویل شد.
ارگ بم پس از غائله آقاخان محلاتی از سکنه خالی و ارتش نیز در سال 1309 نیز از ارگ خارج شد و از آن زمان به عنوان یک اثر تاریخی از آن حفاظت می شود.
** ققنوس کویر برمی خیزد
مدیر پایگاه میراث جهانی و منظر فرهنگی بم گفت: پس از زلزله ویرانگر سال 82، ستاد نجات بخشی میراث فرهنگی بم شکل گرفت که به تاسیس کارگاه بین المللی و بیانیه بم منتهی شد.
افشین ابراهیمی افزود: در این بیانیه خط مشی پایگاه میراث جهانی در قبال اقدامات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای بازسازی منظر فرهنگی بم مشخص شد.
وی با بیان اینکه طرح جامع مدیریت حفاظتی بم در سال 86 تهیه شد اظهار داشت: این طرح در سال 88 به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسید و تمام اقدامات پایگاه جهانی در چهارچوب طرح انجام گرفته است.
مدیر پایگاه میراث جهانی و منظر فرهنگی بم تصریح کرد: عملیات آواربرداری ارگ بم از سال 83 آغاز شد که حدود هفت سال طول کشید و در کنار آواربرداری کار مطالعه و مستندسازی نیز انجام گرفت.
وی ادامه داد: اقدامات مرمتی نیز از سال 85 آغاز شد، اما مرمت و بازسازی ارگ بم از سال 88 به طور جدی پیگیری شد و عملیات بسیاری از قسمت های این بنای تاریخی به پایان رسیده است.
ابراهیمی گفت: در خارج از ارگ بم نیز بازسازی بناهای تاریخی این شهرستان مانند کوشک رحیم آباد، قلعه دختر، مجموعه عامری یخدان ارگ و مجموعه وکیل نیز انجام گرفته و یا در دست اقدام است.
وی با بیان اینکه قرار نیست به چهره پیشین ارگ بم قبل از زلزله برگردیم تاکید کرد: زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم شده است و برخی نقاط ارگ در همان وضعیت زلزله نگهداری می شود.
مدیر پایگاه جهانی و منظر فرهنگی بم افزود: پس از وقوع زلزله و تخریب ارگ، شواهد معماری از دوران گذشته بدست آمده که نباید در لایه های مرمتی پنهان شود و ما در بازسازی ارگ بم به چهره قبل از زلزله آن نزدیک می شویم.
وی تاکید کرد: ما در بازسازی ارگ بم تمام تلاشمان را انجام دادیم که در صورت وقوع زلزله دیگر خسارات به حداقل ممکن برسد و از ویرانی گسترده این بنا جلوگیری شود.
ابراهیمی با اشاره به کمک ها و مشاوره های برخی کشورها برای بازسازی ارگ بم تاکید کرد: 99 درصد عملیات مرمت ارگ و منظر فرهنگی بم توسط نیروهای بومی انجام شده است و هم اکنون قسمت های اصلی برای بازدید گردشگران ایمن سازی و باز است.
وی تصریح کرد: هر بنای تاریخی مثل ارگ بم نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد، هر چند شکل رسیدگی در دوره های مختلف، متفاوت است.
ابراهیمی تاکید کرد: تمام نهادها و سازمان های متولی برای حفظ میراث و منظر فرهنگی بم دست یاری دهند و کمک کنند تا منظر فرهنگی مخدوش نشود.
وی با اشاره به برگزاری جشن نخستین سالروز ثبت جهانی ارگ بم و منظر فرهنگی آن گفت: این جشن حرکت بسیار خوبی برای معرفی دستاوردها و افرادی است که برای بازسازی این بنای تاریخی همت کردند و زحمت کشیدند.
7437/ 5054