پس از دوران طلایی رشد جمعیت در دهه 60، موضوع تنظیم خانواده و کنترل جمعیت به صورت جدی و رسمی از سال 1372 در کشور آغاز شد با این تصور که پایین کشیدن نرخ فرزندآوری می تواند از هزینه های کشور کم کند و اقتصاد را رونق دهد.
کنترل جمعیت آنقدر سفت و محکم اجرا شد که از سال 65 تا 95 رشد سالانه جمعیت کشور از 3.91 به 1.24 درصد رسید؛ یعنی کمتر از یک سوم.
سهم جوانان (گروه سنی 15 تا 29 سال) از جمعیت کشور هم از 35 به 25 درصد کاهش یافت و نرخ باروری از 6.5 به 2 رسید.
گرچه از چند سال گذشته سیاست های کلی جمعیت تغییر کرده اما تاکنون موفق به مهار روند کاهشی جمعیت نشده و اگر شرایط به همین صورت پیش برود، بزودی با رشد چشمگیر جمعیت بالای 60 سال و کاهش جمعیت فعال (15 تا 64 سال) روبرو خواهیم شد و در نهایت صندوق های بازنشستگی و تامین حداقل های معیشتی سالمندان دچار مشکلات جدی و اقتصاد کشور هم زمینگیر می شود.
** کرمانشاه به سرعت در حال پیر شدن
این وضعیت در برخی استان ها به مراتب بدتر از میانگین کشوری است؛ از جمله استان یک میلیون و 952 هزار نفری کرمانشاه.
در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 95، کرمانشاه با نرخ رشد سالانه 'هفت دهم درصد' در رتبه 29 کشور قرار گرفته یعنی نرخ رشد آن 45 درصد از میانگین کشوری هم کمتر است.
سهم استان کرمانشاه از جمعیت کشور نیز از 2.59 درصد در سال 90 به 2.44 درصد در سال 95 کاهش یافته است و این سیر نزولی همچنان ادامه دارد.
گرچه اکنون نزدیک به 40 درصد جمعیت استان جوان و بین 20 تا 40 سال سن دارند اما روند نزولی آمار متولدین کرمانشاه نگران کننده است طوری که جمعیت گروه سنی صفر تا 9 سال استان از 496 هزار نفر در سال 1365 با کاهش 43 درصدی به 294 هزار نفر در سال 95 رسیده است.
این در حالی است که در سال 1365 تنها 274 هزار خانوار وجود داشته اما این رقم در سال 1395 به 576 هزار خانوار رسیده است.
آمار اداره کل آموزش و پرورش استان کرمانشاه هم حاکیست که جمعیت دانش آموزی استان در دهه اخیر همواره روند کاهشی داشته و از 435 هزار نفر در سال تحصیلی 85-84 به 317 هزار نفر در سال 95-94سقوط کرده است.
آنچنان که حسین نظری، معاون اداره کل ثبت احوال کرمانشاه به ایرنا گفت: نرخ باروری استان نسبت به نرخ جانشینی جمعیت 2.1 است در حالی که این رقم در میانگین کشور 2.2 است.
نکته قابل تامل دیگر اینکه فرزندآوری در شرایطی در کرمانشاه رو به افول گذاشته که جمعیت گروه سنی 25 تا 34 سال استان که همان متولدین دهه 60 هستند، در سال 95 بیش از 2 برابر سال 1365 است اما بسیاری از آنان در شرایط فرزندآوری نیستند.
از سوی دیگر با توسعه بهداشت و درمان، نرخ امید به زندگی و طول عمر هم افزایش داشته و جمعیت سالمند و از کارافتاده کرمانشاه به سرعت در حال رشد است.
هم اکنون سن امید به زندگی در مردان استان کرمانشاهی 71.2 سال و در زنان حدود 74 سال است.
میانگین سنی جمعیت استان از حدود 21 سال در 1365 به حدود 32 سال در سرشماری 95 رسیده است که یکسال از میانگین کشوری هم بیشتر است.
** ازدواجِ مشکل، طلاقِ آسان
به گفته محمدابراهیم الهی‌تبار، معاون استاندار کرمانشاه 'بیکاری و بحث مسکن مهمترین دلایل کاهش رشد جمعیت' در استان هستند و برای افزایش نرخ باروری، 'فرهنگ سازی و هم افزایی همه دستگاه های اجرایی برای حل مشکلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استان ضروری است.'
تسهیل ازدواج از مهمترین عوامل رشد نرخ باروری است اما استان کرمانشاه در این زمینه هم گرفتار مشکلات متعددی است.
رتبه اول بیکاری در کشور و قرار داشتن در رتبه های آخر کسب و کار سبب شده که تلاش بسیاری از جوان ها برای تشکیل خانواده به ثمر نرسد یا دست کم سال ها به عقب بیفتد؛ این یعنی محدود شدن شرایط و فرصت فرزندآوری.
طبق آخرین آمارها بیشترین میزان فرزندآوری در گروه سنی مادران 30 تا 34 سال است و تبعا میزان باروری در ازدواج های با سن بالاتر کمتر می شود.
به همان اندازه ای که ورود به زندگی مشترک برای جوانان کرمانشاهی سخت است به همان اندازه هم حفظ کانون خانواده و رابطه زناشویی مشکل است زیرا در کنار آسیب های متعدد اجتماعی، آموزش های کلامی و رفتاری چندان موثری هم برای زوجین وجود ندارد تا بتوانند نیازهای روحی و جسمی یکدیگر را پاسخ دهند و پایه های پیوندشان را مستحکم کنند.
طبق اعلام علیرضا قبادی، مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه، از سال 1391 نرخ ازدواج در استان رو به کاهش گذاشته است.
نتیجه این شرایط، آمار طلاق را در کرمانشاه حسابی بالا کشیده تا جایی که بیشترین طلاق در کشور به نسبت جمعیت، در این استان ثبت می شود.
به گفته معاون اداره کل ثبت احوال استان کرمانشاه، 'به ازای هر 3.3 ازدواج یک طلاق در استان رخ می دهد و 50 درصد از طلاق ها هم در چهار سال اول ازدواج است.'
به عبارت دیگر بسیاری از زوجین پیش از آنکه صاحب فرزند شوند، به زندگی مشترک خود پایان می دهند.
مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه عنوان کرد که نرخ ولادت استان (تعداد ولادت نسبت به هر هزار نفر جمعیت) در سال 96، 17 بود که این میزان از نرخ کشوری حدود 1.8 کمتر است.
** کرمانشاه در حال عبور از پنجره جمعیتی
'پنجره جمعیتی' دوره زمانی کوتاهی از تحولات جمعیتی یک کشور است که در آن نسبت جمعیت در سن فعالیت اقتصادی به بیشترین اندازه می‌رسد و نوعی ساختار جمعیتی مطلوب برای شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی فراهم می‌شود.
هم اکنون سهم جمعیت در سن فعالیت در استان کرمانشاه (15 تا 64 سال) به حداکثر خود یعنی 72 درصد رسیده که به معنی باز شدن پنجره فرصت و سود جمعیتی در مقابل اقتصاد استان است.
اما به گفته مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه 'اگر روند موجود زاد و ولد ادامه یابد، استان به سمت پیرشدن حرکت می‌کند و جمعیت سالمندان استان رو به فزونی می رود.'
برای کنترل این مشکل هم‌اکنون یک شورای راهبردی جمعیت در استانداری کرمانشاه در حال فعالیت و بررسی راهکارهای مناسب برای افزایش جمعیت و جلوگیری از کاهش ولادت و جلوگیری از رشد طلاق است.
** ضرورت آموزش فرصت فرزندآوری و تدوین قوانین جدید
این موضوع بدیهی است که باروری خواسته زوجین متاثر از عوامل مختلفی از جمله سن، طول دوره ازدواج، سواد و تحصیلات، محل زندگی، شغل، درآمد و... قرار دارد و برای همه گروه های سنی و تحصیلی یکسان نیست.
طبیعی است اگر زمینه‌های تحقق باروری ایده آل و خواسته زوجین فراهم نشود، دستیابی به باروری سطح جانشینی امکانپذیر نخواهد بود.
بی شک تدوین مقررات و قوانین حمایتی برای فرزندآوری که امکان ترکیب ادامه تحصیل، اشتغال و فرزندآوری (به عنوان مهمترین مشکل زن خانواده) را فراهم کند، در تثبیت یا افزایش نسبی باروری موثر است.
با توجه به اینکه با افزایش سن، توانایی باروری زن کاهش می‌یابد و با افزایش بیشتر سن این کاهش پرشتاب‌تر می‌شود، ضروری است که برنامه‌ریزان و مشاوران حوزه خانواده و متخصصان و پزشکان در مورد سن مناسب باروری، تاثیر افزایش سن بر ناباروری و پیامدهای باروری در سن بالا، مشاوره‌های لازم را ارائه دهند تا افراد بتوانند با برنامه ریزی مناسب، فرصت فرزندآوری را برای خود فراهم کنند و از بی فرزندی دائمی پیشگیری کنند.
یکی دیگر از عوامل مشکلات جمعیتی، نبود قانون موثر برای ممانعت از پیر شدن جمعیت است.
طی هفت سال گذشته قوانینی از جمله قانون جلوگیری از ناباروری اولیه و حمایت بیمه ای از ناباروری ثانوی در مجلس تصویب شده اما چندان اثرگذار نبوده است.
در این زمینه کمبود یا نبود قوانین لازم درباره 'تسهیل موانع اصلی ازدواج، جلوگیری یا پیشگیری از سقط جنین، ضرورت فرهنگ سازی و آموزش مناسب و موثر تشکیل خانواده در مدارس و رسانه ها و... ' هم باید توسط مجلس شورای اسلامی پوشش داده شود.
** فرهنگ مهمتر از اقتصاد
مشکلات اقتصادی از جمله بیکاری و مسکن از موانع کلیدی ازدواج و یکی از دلایل رشد آمار طلاق است که نهادهای قانونگذار و اجرایی باید برای این حوزه تصمیمات راهگشایی اتخاذ کنند زیرا رشد فرزندآوری با آسان سازی ازدواج است که ممکن می شود.
البته عامل مهمتر و زیربنایی، فرهنگ و سبک زندگی جامعه است؛ در واقع با توجه به تغییرات نگرشی خانواده‌ها و ارزش‌های فرزندآوری آنان که متاثر از تبلیغات بیش از 20 ساله همه ارکان کشور است، حتی چنانچه خانواده‌ها از وضعیت اقتصادی بهتری نیز بهره مند شوند، بیشتر به دنبال بهبود کیفیت زندگی فرزندان خواهند بود تا افزایش تعداد آنان.
به همین دلیل تمایل به تشکیل خانواده و فرزندداری باید از سن پایین و دوران مدرسه در قالب های مناسب و به صورت یک فرهنگ به کودکان آموزش داده شود.
** جمعیت، نیازمند یک متولی فراگیر
بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که حوزه جمعیت بدون متولی رها شده است و ده ها نهادی که در این زمینه مسئولیت دارند، وظایف مشخص و اختیارات کافی ندارند یا در مقابل اندک اختیارات خود پاسخگو نیستند.
بنابراین ضروری است که یک نهاد ملی و متمرکز مسئولیت افزایش نرخ رشد جمعیت و فرزندآوری را بر عهده بگیرد و هماهنگی های بین بخشی و فرادستی را انجام دهد.
این بار همچون گذشته نباید جمعیت بزرگ و جوانی که می تواند به موتور محرکه توسعه و پیشرفت کشور باشد به چشم تهدید دیده شود بلکه با یک برنامه ریزی ملی و گسترده زمینه رشد کمی نسل های بعدی را مهیا و آینده کشور را تضمین کرد.
7444/8066
گزارش از عبدالله الماسی
انتهای پیام کنترل جمعیت آنقدر سفت و محکم اجرا شد که از سال 65 تا 95 رشد سالانه جمعیت کشور از 3.91 به 1.24 درصد رسید؛ یعنی کمتر از یک سوم.
سهم جوانان (گروه سنی 15 تا 29 سال) از جمعیت کشور هم از 35 به 25 درصد کاهش یافت و نرخ باروری از 6.5 به 2 رسید.
گرچه از چند سال گذشته سیاست های کلی جمعیت تغییر کرده اما تاکنون موفق به مهار روند کاهشی جمعیت نشده و اگر شرایط به همین صورت پیش برود، بزودی با رشد چشمگیر جمعیت بالای 60 سال و کاهش جمعیت فعال (15 تا 64 سال) روبرو خواهیم شد و در نهایت صندوق های بازنشستگی و تامین حداقل های معیشتی سالمندان دچار مشکلات جدی و اقتصاد کشور هم زمینگیر می شود.
** کرمانشاه به سرعت در حال پیر شدن
این وضعیت در برخی استان ها به مراتب بدتر از میانگین کشوری است؛ از جمله استان یک میلیون و 952 هزار نفری کرمانشاه.
در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 95، کرمانشاه با نرخ رشد سالانه 'هفت دهم درصد' در رتبه 29 کشور قرار گرفته یعنی نرخ رشد آن 45 درصد از میانگین کشوری هم کمتر است.
سهم استان کرمانشاه از جمعیت کشور نیز از 2.59 درصد در سال 90 به 2.44 درصد در سال 95 کاهش یافته است و این سیر نزولی همچنان ادامه دارد.
گرچه اکنون نزدیک به 40 درصد جمعیت استان جوان و بین 20 تا 40 سال سن دارند اما روند نزولی آمار متولدین کرمانشاه نگران کننده است طوری که جمعیت گروه سنی صفر تا 9 سال استان از 496 هزار نفر در سال 1365 با کاهش 43 درصدی به 294 هزار نفر در سال 95 رسیده است.
این در حالی است که در سال 1365 تنها 274 هزار خانوار وجود داشته اما این رقم در سال 1395 به 576 هزار خانوار رسیده است.
آمار اداره کل آموزش و پرورش استان کرمانشاه هم حاکیست که جمعیت دانش آموزی استان در دهه اخیر همواره روند کاهشی داشته و از 435 هزار نفر در سال تحصیلی 85-84 به 317 هزار نفر در سال 95-94سقوط کرده است.
آنچنان که حسین نظری، معاون اداره کل ثبت احوال کرمانشاه به ایرنا گفت: نرخ باروری استان نسبت به نرخ جانشینی جمعیت 2.1 است در حالی که این رقم در میانگین کشور 2.2 است.
نکته قابل تامل دیگر اینکه فرزندآوری در شرایطی در کرمانشاه رو به افول گذاشته که جمعیت گروه سنی 25 تا 34 سال استان که همان متولدین دهه 60 هستند، در سال 95 بیش از 2 برابر سال 1365 است اما بسیاری از آنان در شرایط فرزندآوری نیستند.
از سوی دیگر با توسعه بهداشت و درمان، نرخ امید به زندگی و طول عمر هم افزایش داشته و جمعیت سالمند و از کارافتاده کرمانشاه به سرعت در حال رشد است.
هم اکنون سن امید به زندگی در مردان استان کرمانشاهی 71.2 سال و در زنان حدود 74 سال است.
میانگین سنی جمعیت استان از حدود 21 سال در 1365 به حدود 32 سال در سرشماری 95 رسیده است که یکسال از میانگین کشوری هم بیشتر است.
** ازدواجِ مشکل، طلاقِ آسان
به گفته محمدابراهیم الهی‌تبار، معاون استاندار کرمانشاه 'بیکاری و بحث مسکن مهمترین دلایل کاهش رشد جمعیت' در استان هستند و برای افزایش نرخ باروری، 'فرهنگ سازی و هم افزایی همه دستگاه های اجرایی برای حل مشکلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استان ضروری است.'
تسهیل ازدواج از مهمترین عوامل رشد نرخ باروری است اما استان کرمانشاه در این زمینه هم گرفتار مشکلات متعددی است.
رتبه اول بیکاری در کشور و قرار داشتن در رتبه های آخر کسب و کار سبب شده که تلاش بسیاری از جوان ها برای تشکیل خانواده به ثمر نرسد یا دست کم سال ها به عقب بیفتد؛ این یعنی محدود شدن شرایط و فرصت فرزندآوری.
طبق آخرین آمارها بیشترین میزان فرزندآوری در گروه سنی مادران 30 تا 34 سال است و تبعا میزان باروری در ازدواج های با سن بالاتر کمتر می شود.
به همان اندازه ای که ورود به زندگی مشترک برای جوانان کرمانشاهی سخت است به همان اندازه هم حفظ کانون خانواده و رابطه زناشویی مشکل است زیرا در کنار آسیب های متعدد اجتماعی، آموزش های کلامی و رفتاری چندان موثری هم برای زوجین وجود ندارد تا بتوانند نیازهای روحی و جسمی یکدیگر را پاسخ دهند و پایه های پیوندشان را مستحکم کنند.
طبق اعلام علیرضا قبادی، مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه، از سال 1391 نرخ ازدواج در استان رو به کاهش گذاشته است.
نتیجه این شرایط، آمار طلاق را در کرمانشاه حسابی بالا کشیده تا جایی که بیشترین طلاق در کشور به نسبت جمعیت، در این استان ثبت می شود.
به گفته معاون اداره کل ثبت احوال استان کرمانشاه، 'به ازای هر 3.3 ازدواج یک طلاق در استان رخ می دهد و 50 درصد از طلاق ها هم در چهار سال اول ازدواج است.'
به عبارت دیگر بسیاری از زوجین پیش از آنکه صاحب فرزند شوند، به زندگی مشترک خود پایان می دهند.
مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه عنوان کرد که نرخ ولادت استان (تعداد ولادت نسبت به هر هزار نفر جمعیت) در سال 96، 17 بود که این میزان از نرخ کشوری حدود 1.8 کمتر است.
** کرمانشاه در حال عبور از پنجره جمعیتی
'پنجره جمعیتی' دوره زمانی کوتاهی از تحولات جمعیتی یک کشور است که در آن نسبت جمعیت در سن فعالیت اقتصادی به بیشترین اندازه می‌رسد و نوعی ساختار جمعیتی مطلوب برای شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی فراهم می‌شود.
هم اکنون سهم جمعیت در سن فعالیت در استان کرمانشاه (15 تا 64 سال) به حداکثر خود یعنی 72 درصد رسیده که به معنی باز شدن پنجره فرصت و سود جمعیتی در مقابل اقتصاد استان است.
اما به گفته مدیرکل ثبت احوال استان کرمانشاه 'اگر روند موجود زاد و ولد ادامه یابد، استان به سمت پیرشدن حرکت می‌کند و جمعیت سالمندان استان رو به فزونی می رود.'
برای کنترل این مشکل هم‌اکنون یک شورای راهبردی جمعیت در استانداری کرمانشاه در حال فعالیت و بررسی راهکارهای مناسب برای افزایش جمعیت و جلوگیری از کاهش ولادت و جلوگیری از رشد طلاق است.
** ضرورت آموزش فرصت فرزندآوری و تدوین قوانین جدید
این موضوع بدیهی است که باروری خواسته زوجین متاثر از عوامل مختلفی از جمله سن، طول دوره ازدواج، سواد و تحصیلات، محل زندگی، شغل، درآمد و... قرار دارد و برای همه گروه های سنی و تحصیلی یکسان نیست.
طبیعی است اگر زمینه‌های تحقق باروری ایده آل و خواسته زوجین فراهم نشود، دستیابی به باروری سطح جانشینی امکانپذیر نخواهد بود.
بی شک تدوین مقررات و قوانین حمایتی برای فرزندآوری که امکان ترکیب ادامه تحصیل، اشتغال و فرزندآوری (به عنوان مهمترین مشکل زن خانواده) را فراهم کند، در تثبیت یا افزایش نسبی باروری موثر است.
با توجه به اینکه با افزایش سن، توانایی باروری زن کاهش می‌یابد و با افزایش بیشتر سن این کاهش پرشتاب‌تر می‌شود، ضروری است که برنامه‌ریزان و مشاوران حوزه خانواده و متخصصان و پزشکان در مورد سن مناسب باروری، تاثیر افزایش سن بر ناباروری و پیامدهای باروری در سن بالا، مشاوره‌های لازم را ارائه دهند تا افراد بتوانند با برنامه ریزی مناسب، فرصت فرزندآوری را برای خود فراهم کنند و از بی فرزندی دائمی پیشگیری کنند.
یکی دیگر از عوامل مشکلات جمعیتی، نبود قانون موثر برای ممانعت از پیر شدن جمعیت است.
طی هفت سال گذشته قوانینی از جمله قانون جلوگیری از ناباروری اولیه و حمایت بیمه ای از ناباروری ثانوی در مجلس تصویب شده اما چندان اثرگذار نبوده است.
در این زمینه کمبود یا نبود قوانین لازم درباره 'تسهیل موانع اصلی ازدواج، جلوگیری یا پیشگیری از سقط جنین، ضرورت فرهنگ سازی و آموزش مناسب و موثر تشکیل خانواده در مدارس و رسانه ها و... ' هم باید توسط مجلس شورای اسلامی پوشش داده شود.
** فرهنگ مهمتر از اقتصاد
مشکلات اقتصادی از جمله بیکاری و مسکن از موانع کلیدی ازدواج و یکی از دلایل رشد آمار طلاق است که نهادهای قانونگذار و اجرایی باید برای این حوزه تصمیمات راهگشایی اتخاذ کنند زیرا رشد فرزندآوری با آسان سازی ازدواج است که ممکن می شود.
البته عامل مهمتر و زیربنایی، فرهنگ و سبک زندگی جامعه است؛ در واقع با توجه به تغییرات نگرشی خانواده‌ها و ارزش‌های فرزندآوری آنان که متاثر از تبلیغات بیش از 20 ساله همه ارکان کشور است، حتی چنانچه خانواده‌ها از وضعیت اقتصادی بهتری نیز بهره مند شوند، بیشتر به دنبال بهبود کیفیت زندگی فرزندان خواهند بود تا افزایش تعداد آنان.
به همین دلیل تمایل به تشکیل خانواده و فرزندداری باید از سن پایین و دوران مدرسه در قالب های مناسب و به صورت یک فرهنگ به کودکان آموزش داده شود.
** جمعیت، نیازمند یک متولی فراگیر
بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که حوزه جمعیت بدون متولی رها شده است و ده ها نهادی که در این زمینه مسئولیت دارند، وظایف مشخص و اختیارات کافی ندارند یا در مقابل اندک اختیارات خود پاسخگو نیستند.
بنابراین ضروری است که یک نهاد ملی و متمرکز مسئولیت افزایش نرخ رشد جمعیت و فرزندآوری را بر عهده بگیرد و هماهنگی های بین بخشی و فرادستی را انجام دهد.
این بار همچون گذشته نباید جمعیت بزرگ و جوانی که می تواند به موتور محرکه توسعه و پیشرفت کشور باشد به چشم تهدید دیده شود بلکه با یک برنامه ریزی ملی و گسترده زمینه رشد کمی نسل های بعدی را مهیا و آینده کشور را تضمین کرد.
7444/8066
گزارش از عبدالله الماسی
کپی شد
