فلاکس چای برای چثه کودکانه‌اش بزرگ بود، وارد مجتمع تجاری کردستان شد همراهش شدم تا از کار و کاسبی نیفتد، راضی نبود مصاحبه کند پیشنهاد دادم به فضای سبز نزدیک مجتمع برویم تا هم من از او چای بخرم و هم او برایم حرف بزند اما گفت: نمی‌شود دوستان پدرم آنجا زیاد هستند و ما را می‌بینند.
می‌گفت: به کلاس هشتم می‌رود، از شغل و کاسبی پدرش که پرسیدم، کمی جا خوردم، پدرش راننده کامیون بود، از همان شغل‌هایی که زحمت زیاد دارد ولی درآمدش بد نیست، حداقل آنقدرها بد نیست که کودک چنین پدرانی، کودکان کار شوند.
اسمش را گفت ولی خواست که در گزارش نیاورم، یک خواهر کوچکتر هم داشت، می‌گفت برای خودم کار می‌کنم و خانواده‌ام احتیاجی به این پول ندارند ولی از من حمایت می‌کنند تا کار کنم.
از حسابی گفت که به نام خودش بود ولی در دست پدر و عمویش، می‌گفت وقتی پدرم در خانه نیست، عمویم مواظب ماست، عمویش خیاط بود.
چای را کیلویی ۱۰۰ هزار و قند را هشت هزار تومان می‌خرید شاید از معدود بچه‌هایی بود که در این سن و سال قیمت قند و چای را دقیق می‌دانست و حساب سود و زیانش را داشت، کمی سود می‌کرد.
هر روز از ۸ صبح تا حوالی ساعت ۱۲ چای می‌فروخت و حدود ۲۰ هزار تومان درآمد روزانه‌اش بود، درباره بعدازظهرهایش حرفی نزد، به کلاس‌های تقویتی علاقه‌ای نداشت و می گفت: زبان بلدم ولی عاشق ورزش هستم.
آدامس فروشی در خیابان باکلاس‌ها
هورام آدامس فروش است پاتوقش میدان آزادی کنار بانکی ملی است، ابتدای محلی که همه می‌گویند خیابان با کلاس‌هاست.
آدامس‌هایی که می‌فروشد با کلاس نیست و مشتری چندانی ندارد، میگوید قبلا ترازو داشت و درآمدش خوب نبود، برای همین تغییر شغل داد.
خودش ۱۴ سال دارد و پنج سال است که آدامس می‌فروشد و تا کلاس ششم درس خوانده و بعد از آن ترک تحصیل کرده است.
حسرت کودکانه دانش‌آموزی
آبان پارسال بود که معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان اعلام کرد: در سال تحصیلی جاری ۳۵۰ کودک بازمانده از تحصیل در مقطع ابتدایی شناسایی و مقدمات ادامه تحصیل آنها انجام شده است.
صدیقه عبداللهی این را هم گفته بود که در حال حاضر پوشش واقعی کودکان لازم‌التعلیم در استان ۹۹.۷ درصد است و با تلاش‌های انجام شده، ۲۳۴ نفر از این افراد در کلاس‌های درس حاضر شدند.
معاوی همان وقت‌ها گفت: از ۱۱۶ کودک باقی مانده که هنوز موفق به جذب آنان در مدارس نشده‌ایم تعدادی آموزش پذیر نبوده بلکه تربیت‌پذیر هستند و باید تحت نظر بهزیستی قرار گیرند.
عبداللهی فقر فرهنگی و اقتصادی را یکی از مهمترین علل ترک تحصیل دانش آموزان اعلام و اظهار کرده بود: کودکان و نوجوانان زیادی هستند که به دلیل فقر و تنگدستی والدین خود و یا سنت های قدیمی حاکم بر خانواده ها از چرخه تعلیم و تربیت باز مانده اند.
تک پسری و سرپرستی
و هورام از دسته آخر این گروه است، کودکی که فقر پدر او را در سن و سال کم روانه بازار کار کرده بود.
درباره پدرش میگوید: کارگر است، ناراحتی اعصاب و قلب و پشت درد از دردهایی است که پدر دارد و من تنها پسر خانواده هستم.
پرهام هم سن و سال هورام است، همکار که نیستند ولی دوست چرا.
ترازویی دارد که خوب می داند در کدام نقطه شهر برپا کند، جایی که ۱۰۰ گرم اضافه وزن گاهی تمام زندگی یک فرد را به هم می‌ریزد و حتی کودکان گرسنه ای را که ترازویشان سیری آنان را وزن می‌کند، نمی‌بینند.
۲ سال است که مردم را وزن می کند و پای پدرش بخاطر تصادف آسیب دیده و پلاتین دارد، می گوید: یک بردار سه ساله دارم و پدرم تا پارسال گاهی وقت‌ها با ماشین پیکانش کار می کرد اما ماشینش خراب شده و دیگر نمی تواند مسافرکشی کند.
پسر عموی کوچک پرهام رقیب او در کار و کاسبی است، آرتین ۸ سال دارد و و با زبان شیرین کُردی و نگاهی نگران و مکث درباره پدری میگوید: که دیسک کمر دارد و نمی تواند کار کند.
این را که می گوید هورام و پرهام با صدای بلند می‌خندند، علت را می پرسم و پرهام که پسرعموی آرتین است می گوید: پدر و مادرش از هم جدا شده‌اند.
آرتین سکوت می کند و پرهام ادامه حرف‌هایش را می گیرد و می گوید: ۲ برادر و یک خواهر دارد که فقط یکی از بردارهایش درس می خواند و یکی از برادرهایش هم کارگر رستوران است.
آرتین که حالا کمی راحت تر می تواند قصه زندگیش را بگوید، ادامه دهد: مادرم در یک کلانه پزی مشغول به کار است و خودم دوست دارم کار کنم.
همه این بچه ها مبلغ درآمدشان را ۲۰ هزار تومان در روز اعلام می کنند و می خندند، از صبح ساعت ۸ سرکار می آیند و تا ۱۰ و ۱۱ شب بساطشان پهن است.
هورام می گوید اجاره نشین هستند و وقتی می پرسم اجاره را از کجا میآورید با افتخار و مثل یک مرد دستش را به سینه می زند و می گوید: من می دهم، ماهی ۳۵۰ هزار تومان اجاره خانه مان است.
با این حرف او آرتین و پرهام این بار می خندند و می گویند: دروغ می گوید، خانه شان کوچک است که هورام در جوابشان می گوید: اسباب کشی کرده و به خانه ای رفته ایم که روی خیابان اصلی است.
درباره کلاس های تابستانی از آنان سوال می کنم که هورام با ناراحتی میگوید: با این پول گاهی قرض دار هم می شویم، چه کلاسی.
چند دانه ای آدامس می گیرم و خودم را با ترازوی پرهام و آرتین وزن می کنم، فقط می دانم ترازوی هر کدامشان عدد متفاوتی را نشان داد.
مخاطرات روانی برای کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج می گوید: یکی از مهمترین نکته ها برای کار کودکان این است که فرصت رشد طبیعی و نیازهای هیجانی، عاطفی، روانی و اجتماعی آنان دچار مخاطره نشود.
عطا شاکریان افزود: این کودکان به دلیل نوع فعالیت خود در معرض آسیب‌های مختلفی قرار دارند که کودک آزادی، سو استفاده جنسی، بدآموزی و تجربه های زودرس ناخوشایند مانند کشیدن سیگار و مواد مخدر از جمله آنها است.
وی به کار مثبت کودکان هم اشاره کرد و افزود: کار با نظارت والدین نه تنها مخرب نیست که می تواند به رشد اجتماعی کودک هم کمک کند.
شاکریان علل روی آوردن کودکان به کار را علت‌های زمینه ای مانند فقر اقتصادی و فرهنگی، تنش های خانوادگی، دسترسی کم به امکانات زندگی و آموزشی اعلام کرد.
مافیای کودکان کار در میان نیست
یک پژوهشگر حوزه کودکان کار می گوید: برخی تلقی‌ها در جامعه مبنی بر مافیای کودکان کار وجود دارد که این را در می کنم و چنین چیزی وجود ندارد.
فرشید خضری تاکید کرد: در ایران هیچ مافیایی نیست و بیشتر شبکه های خانوادگی و فامیلی پشت آن است و این خانواده ها هستند که کودک را مجبور به کار می کنند تا مافیایی رسمی پشت آین قضیه وجود داشته باشد.
وی این کودکان را به عنوان کودکان خیابان معرف کرده و اضافه می کند: این کودکان دارای خانواده هستند که در خیابان ها برای کسب درآمد برای خانواده کار می کنند و شب ها به خانه بر می گردند و میزان ارتباط این کودکان با خانواده خود متفاوت است.
خضری افزود: این کودکان در معرض انواع خطرات مختلف قرار دارند و در واقع این گروه آسیب پذیر ترین افرادی هستند که در خیابان ها زندگی می کنند که با خیابان ها عجین شده اند.
این جامعه شناس با بیان اینکه همه کودکان خیابانی به طرق مختلف آسیب دیده اند و این آسیب دیدگی ممکن است جدی تر و حادتر شود، گفت: کودک خیابانی، کودکی خود را در خیابانها با کارکردن سپری می‌کند.
وی تاکید کرد: خیابان جای خوبی برای کودک نیست این کودکان در معرض تجاوز و سوء استفاده جنسی و همچنین استثمار جنسی قرار دارند که خطر ابتلا به بیماری ایدز که می تواند حاصل تجاوز و سوء استفاده جنسی یا مواد مخدر و بهداشت باشد، افزایش دهد.
خضری یادآور شد: گرسنگی، خشونت و بیماری برای این کودکان همیشه وجود دارد و همچنین مصرف مواد شایع است و به عنوان راهی برای فرار از ترس، گرسنگی، فراموش کردن مشکلات، نابودی، ناامیدی از زندگی استفاده می شود.
وی با بیان اینکه هر اندازه که مسئله حمایت از کودکان در واقع سرمایه‌گذاری برای آینده جامعه انجام شده است، ادامه داد: تاکنون هیچ اقدام موثری برای این موضوع صورت نگرفته است حتی آمارگیری میدانی دقیقی وجود ندارد و آمار جامعی از وضعیت کودکان کار در دست نیست.
این جامعه شناس یادآور شد: هرچند این پدیده سیال است و دسترسی به آمار دقیق در این بخش کار راحتی نیست، اما این به معنای امکان‌پذیر نبودن این موضوع هم نیست.
سمنها مامن کودکان کار
حرکت نهادهای مدنی و پیگیری و بررسی مساله کودک کار به صورت داوطلبانه، کمک موثری به جامعه و این کودکان است.
کمک‌های داوطلبانه به بهبود شرایط و وضعیت کودکان کمک می‌کند وفارغ شدن یک کودک از کار اجباری و کمک به ایجاد شرایط مناسب زندگی در حقیقت مصداق پرورش یک جوان فعال برای آینده است، جوان فعالی که می‌تواند در پیشرفت جامعه موثر باشد.
یکی از سمن‌هایی که در سنندج برای حمایت از کودکان فعال است، سمن سپهر آبیدر فرداست که ۶ خانم با سابقه دوستی چندین ساله، گردهم آمده اند و حالا سه سال از تاسیس این سمن می گذرد.
ندا سلیمانی مسئول هیات موسس این سمن می گوید: از حدود ۱۵۰ دانش آموز نیازمند شناسایی شده در مناطق حاشیه ای سنندج حدود ۵۰ نفر را زیر پوشش داریم و ملزومات مدرسه و زندگی را برایشان تهیه می کنیم.
وی با بیان اینکه هدف اصلی این موسسه، حمایت های آموزشی بود افزود: در گام های بعدی به فقر فرهنگی و اقتصادی خانواده ها پرداختیم و کارگاههایی برای آموزش کار به مادران راه اندازی کردیم که ۱۰ مادر سال گذشته آموزش خیاطی دیدند و حالا چهار نفر از آنان در همین کارگاه مشغول به کار هستند.
وی با بیان اینکه این موسسه از ۱۰ کودک کار حمایت می کند، اضافه کرد: این کودکان تا ورود به دانشگاه حمایت می شوند.
سلیمانی به فعالیت خیرخواهانه چند پزشک و روانپزشک در این مرکز اشاره کرد و افزود: همه مربیانی که کار آموزش کودکان و مادران را بر عهده دارند به صورت داوطلبانه با این مرکز همکاری می کنند و تمام دغدغه آنان کمک به حل این معضل اجتماعی است.
تمام اعضای این موسسه دهه هفتادی هستند و وقتی دلیل این فعالیت اجتماعی را از آنان می پرسم، جواب قانع کننده ای دارند: قرار است فردا فرزندان ما هم در این جامعه با همین کودکان بزرگ شوند، پس برای فرزندان خودمان سرمایه گذاری می کنیم.
مردم هم به آنها اعتماد دارند و اسرین مرادی از اعضای هیات موسس این سمن می گوید: یک خانم خیر قروه‌ای یکی از بچه‌های تحت پوشش ما را بیمه عمر کرده است.
طرحی برای ساماندهی کودکان کار
معاون امور اجتماعی بهزیستی کردستان آماری از تعداد کودکان کار شناسایی شده در استان ارائه نمی دهد اما می گوید: طرح ساماندهی این کودکان از سال ۷۸ آغاز شده است.
محسن شجاعی با بیان اینکه کودکان کار در استان شناسایی و ساماندهی شده‌اند، از اجرای طرحی جدید از سه سال قبل در استان خبرداد و گفت: این طرح حمایتی- آموزشی کودک و خانواده است که به صورت اختصاصی به کودکان کار و خانواده آنان خدمات ارائه می‌دهد.
وی گفت: در این طرح سعی بر آن است تا همه خدمات لازم به کودک و خانواده ارائه شود تا کودکان وارد خیابان نشوند، اما با شرایط اقتصادی موجود نمی توان انتظار داشت تا کودکان راهی خیابان نشوند.
معاون امور اجتماعی بهزیستی کردستان با بیان اینکه از زمان ورود تا خروج کودکان کار به این طرح حدود پنج سال طول می کشد، اضافه کرد: در این طرح کودک و خانواده وی زمانی از طرح خارج می‌شوند که به حدی از توانمندی و یا رشد عاطفی اجتماعی رسیده باشد که دیگر کودکان مجبور به کار نباشند.
روز دارند ولی روزگارشان سیاه است
سازمان بین‌المللی کار روز جهانی مبارزه علیه کار کودکان را در سال ۲۰۰۲ راه‌اندازی کرد تا توجه جهانیان را به این معضل جلب کند.
نامگذاری یک روز جهانی به نام «کودکان کار» نشان می‌دهد این موضوع یک مسئله جهانی است که سالانه زندگی بسیاری از کودکان را دستخوش آسیب و تغییر قرار می‌دهد.
کودک کار، کودکی است که کودکی از او گرفته شده و به کار واگذارش کرده‌اند و کار برای دستان کوچک، تن ضعیف، پاهای کم‌توان و شانه‌های کوچکش سرپرست خوبی نیست، اما کودک بزرگوارانه سعی دارد برای مادر و پدر فقیر، درگیر اعتیاد، بیمار و برای خواهر و برادرانش سرپرست خوبی باشد.
برای نجات کودک از کار باید اقدامات جهانی گسترده‌ای انجام شود، اما در کنار این اقدامات جهانی نیاز است هر یک از کشورها برنامه و راهکار موثر و مناسب را در این حوزه تعریف کنند.
در ایران نیز نیاز به رسیدگی به این موضوع بیش از پیش احساس می‌شود و هر اندازه که در خصوص این قضیه تعلل شود بر تعداد کودکان کار افزوده خواهد شد.
۹۹۳۷/۹۱۰۲
