انتظار از نهادهای علمی و فرهنگی ما برای تحقق اهداف دیپلماسی بالاست/ همت خود را بر تحکیم و تقویت وحدت در میان امت اسلامی معطوف کنیم

به گزارش جماران، متن پیام محمد جواد ظریف به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

قبل از هر چیز از اینکه به دلیل انجام سفر پیش بینی نشده نخست وزیر پاکستان به تهران نتوانستم در جمع شما عزیزان، دانشجویان، طلاب، فضلا و اندیشمندان حضور پیدا کنم، عذرخواهی نموده و امیدوارم در زمان مناسب دیگری، افتخار حضور در آن دانشگاه نصیب بنده شود. از دعوت حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای نواب، مدیر محترم دانشگاه و فرصتی که برای ارائه مطالب بنده اختصاص دادند، بسیار سپاسگزارم.

حضار گرامی،  

در نظام جهانی در حال گذار، دولت­ها به دنبال تغییر جایگاه با هدف تبدیل خواست، اراده و نگرانی خود به خواست، اراده و نگرانی جمعی هستند. در این فرایند، آن دسته از کشورهایی که ارزیابی درستی از شرایط انتقالی و توانمندی­ها و آسیب ­پذیری­های خود ندارند، بتدریج موقعیت و نفوذ فعلی خود را از دست می­دهند و به حاشیه رانده می­شوند. هدف تمام دولت­ها، تغییر و ارتقای جایگاه­شان در نظام جهانی است. تحقق چنین هدف کلانی، بدون برخورداری از دیپلماسی کارآمد، خلاق و مبتکر و استفاده بهینه، منسجم و هدفمند از اشکال مختلف دیپلماسی که در گذر زمان تکامل یافته است، امکان­پذیر نخواهد بود. دیپلماسی در ارتقای کم ­هزینه اما کارآمد جایگاه یک کشور و هم چنین کاهش سطوح اصطکاک­ها میان دولت­ها نقش­ آفرینی بی بدیلی دارد و همواره به مثابه یک منبع قدرت کشورها کارکردهای ویژه­ای دارد.  

به باور بسیاری از صاحب‌نظران روابط بین‌الملل و سیاست خارجی، برای کسب توفیقات اثربخش، پایدار و بلندمدت در حوزه سیاست خارجی، استفاده درست از ظرفیت­ها و سازوکارهای فرهنگی و علمی در چارچوب «دیپلماسی فرهنگی و علمی» یک الزام اجتناب ناپذیر است. در کنار بکارگیری دیپلماسی متعارف و رسمی از سوی دستگاه­های مرتبط با روابط خارجی، دیپلماسی فرهنگی و علمی بستر مناسبی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایجاد می­کند. به همین دلیل، همیشه تاکید کرده­ام که این بخش توجه ویژه ­ای از سوی همه دست اندرکاران را می­ طلبد و ضروری است که با برنامه‌ریزی حساب‌شده در حوزه‌های آموزشی، علمی و فرهنگی، هنری، ترویج ارزش­های مطلوب و تأمین منافع کشور بیش از گذشته مدنظر قرار گیرد. دیپلماسی فرهنگی عرصة ظهور ظرفیت­های اعتقادی–دینی و تاریخی-تمدنی کشور در زیرشاخه‌های مختلف قدرت معنایی است. با ابزارهایی از جنس فرهنگ می‌توان در عمق باورها و اعتقادات سایر ملت­ها رسوخ کرد و بسترهای لازم را برای همزیستی صلح ­آمیز، امنیت پایدار و بهره­مندی از مواهب توسعه­ ای فراهم نمود.

با وقوع انقلاب اسلامی و گسترش پیام فرهنگی این انقلاب، خوشبختانه توان و ظرفیت لازم برای به منصه ظهور رسیدن بار قدرت معنایی جمهوری اسلامی ایران به بهترین نحو ممکن فراهم شده است. این ما هستیم که می­توانیم با اندیشه، قلم، بیان و خلق آثار فرهنگی و هنری از این توان و ظرفیت به صورت بهینه در جهت تامین منافع ملی بهره ببریم. پس قدر این ظرفیت­ها را بدانیم. شاید اگر انقلاب اسلامی ایران، شالوده‌اش فرهنگی نبود، تا این حد دستخوش توطئه‌ها و هجمه‌های دشمن واقع نمی‌شد. دشمنان از همان ابتدای شکل گیری جمهوری اسلامی ایران احساس خطر ‌کردند که این انقلاب به یک الگوی فرهنگی، اخلاقی و معنایی بویژه برای کشورهای منطقه تبدیل شود. به همین دلیل هم بیشترین تلاش خود را بکار گرفته ­اند تا این بخش از ظرفیت­ها را محدود و به هر روشی برای مخدوش کردن چهره جمهوری اسلامی ایران متوسل شوند.

بنابراین انتظار از نهادهای علمی و فرهنگی ما برای تحقق اهداف دیپلماسی بالا بوده و این سطح انتظار تکالیف بسیاری برای شما و ما ایجاد کرده است. همانگونه که علما، دانشمندان، ادیبان و نخبگان این سرزمین در طول تاریخ، نقش مؤثری در معرفی فرهنگ و تمدن درخشان ایرانی–اسلامی ما داشته­اند، چنین انتظاری از نسل معاصر نیز وجود دارد که با اتکا به پیشینه غنی و ظرفیت­های بی ­نظیر کشورمان، نقش مؤثری در عرصه معرفی اندیشه­ های نوین و پاسخ به نیازهای معنوی، فرهنگی و علمی نسل امروز داشته باشند. بویژه در اوضاع و احوال کنونی که عده­ای جاهل متعصب آگاهانه یا ناآگاهانه با خشونت، افراط ­گرایی و تندروی به نام اسلام، چهره راستین اسلام را مشوه نموده­ اند، این تعهد و مسئولیت مضاعف شده است. جنگ با افراط­گرایی و خشونت تنها در میدان نبرد در عراق و سوریه نیست بلکه باید با ریشه ­های این انحرافات در عرصه های فرهنگی و اعتقادی و دینی مقابله بنیادین نمود. در کنار آن شرایطی فراهم کنیم که چهره­ای از ایران اسلامی ارائه شود که بیشترین امکان نفوذ در دل­های مخاطبان خارجی را فراهم نماید.

اندیشمندان محترم،

همانگونه که خود شاهد هستید، حوزه منطقه ما و در گستره­ای وسیع­تر، جهان اسلام، پرالتهاب و پرتنش‌ است و چشم انداز بهبود روند امور در کوتاه مدت وجود ندارد. بخشی از مشکلات کنونی منطقه، به خاطر تفرقه و دشمنی غیرضروری میان کشورهای اسلامی است. دشمنانی هستند که از مسأله تفاوت­های شیعه و سنى به عنوان یکى از ابزارها براى زمین­گیر کردن امت اسلامى بهره می­برند. باید هشیار باشیم مبادا که خود ما ناخواسته ترویج­گر این اختلافات باشیم و البته این امر هوشمندی و درایت راهبردی را می­طلبد. مدیریت تفاوت­ها همچنین ابزارهایی لازم دارد. گفتگو و درک متقابل، راهکار مهمی برای ارتباط بین جوامع مختلف است و با توجه به توصیه­ های دین مبین اسلام از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. هدف از این گفتگو، می­تواند دستیابی به مبانی مشترک فکری و نظری میان مذاهب اسلامی و افزایش سطح مدارا برای پذیرش سلایق متفاوت همراه با احترام و تکریم باشد. ترویج این نوع نگاه، می­تواند به نزدیکی هر چه بیش­تر جوامع اسلامی، کنار گذاشتن اختلافات جزیی و غیرضرور و گردآمدن پیرامون «حبل الله» به بهترین نحو کمک کند.

در این شرایط خطیر، باید بیش از پیش همت خود را بر تحکیم و تقویت وحدت در میان امت اسلامی و طرد تفرقه­ افکنان معطوف نماییم. به باور من، مرکزی مانند دانشگاه ادیان و مذاهب که هم نگاه حوزوی و هم علمی-دانشگاهی دارد، هم از شناخت عمیق از دین مبین اسلام و مذهب شیعه برخوردار است و هم امکان مطالعه در مورد سایر مذاهب و ادیان را دارد، می­تواند در تحقق این مسیر نقش مهمی ایفا کند. بویژه شرایط امروز منطقه و جهان نقش مراکزی مانند این دانشگاه را برجسته­تر نموده است.

در طول تاریخ، دوره ­های زیادی داشته­ایم که هم تفرقه و هم وحدت پیروان رسول گرامی حضرت محمد­(ص) تجربه شده و سود و زیان آن هم توسط مسلمانان دیده شده است. با توجه به وضعیت منطقه و جهان اسلام، باید همگان را تشویق کنیم که به جای طرح مسائل تفرقه­انگیز و مخرب، به موضوعات وحدت­ بخش و سازنده روی آورند. بهره­ گیری از راهبرد تقریب و انسجام میان مذاهب اسلامی در مقابله با تفرقه و تجزیه، به شدت در عصر حاضر احساس می­شود. ایده ­ای که امام امت و مقام معظم رهبری بسیار به آن توجه و عنایت داشته و دارند و همواره منادی آن بوده ­اند. کاملا روشن و بدیهی است که امروزه این ایده از ضروریات جهان اسلام و یکی از مهم‌ترین راهبردها برای مقابله با توطئه‌های آمریکا و سایر قدرت­های استکباری است. باید مستمر از خود سوال کنیم که برای تحقق این ایده راهبردی چه برنامه­هایی داریم و چه زمینه­هایی فراهم کرده­ایم؟

ما نیاز داریم که ضمن احترام به عقاید و تفکرات دیگر مذاهب و ادیان، بر اساس مشترکات با هم به تفاهم برسیم. یکی از عوامل عزّت و اقتدار اسلام، می­تواند تقریب مذاهب مختلف اسلامی با وجود تمایزات و اختلافات باشد. به تعبیر مقام معظم رهبری «مراد ما از وحدت اسلامی، یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست.» به هر میزان، این تقریب در میان فرقه‌های اسلامی اعم از شیعه و سنی پررنگ‌تر شود، به همان اندازه نیز فرصت­های بی‌شماری برای قدرت­نمایی امت اسلامی در برابر زیاده‌خواهی‌ دنیای زر و زور مهیا خواهد شد. با وجود عناصر واگرا مانند تفاوت در مذهب و نیز منافع و دیدگاه‌های سیاسی و اقتصادی، می‌توان همواره امیدوار بود که با توسل به اشتراکات دینی و با کمک اندیشمندان و متفکران جهان اسلام، جریانی از گفتگو و هم­اندیشی را آغاز نمود تا این راهبرد، زمینه را برای گفتگو‌های میان نخبگان کشورهای اسلامی بر اساس اشتراکات دینی و منطقه‌ای فراهم گرداند. این دقیقا همان چیزی است که از دیپلماسی فرهنگی و علمی انتظار می­رود و می­تواند بهترین پشتیبان سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوره کنونی باشد.

اگر دولت جمهوری اسلامی ایران امروز «پویش صلح هرمز» یا (HOPE- Hormuz Peace Endeavor) را مطرح می­کند و انتظار دارد که این پویش همراه با روش­های اعتمادساز و تعهد همه طرف­ها به حسن همجواری و عدم تجاوز و تعرض، راه خود را در میان کشورهای منطقه باز کند، دولت باید این اطمینان را داشته باشد که دیپلماسی فرهنگی و علمی در کنار دیپلماسی رسمی وزارت امور خارجه، ضمن تبیین ابعاد مختلف این ابتکار، زمینه به بارنشستن آنرا فراهم کند. جلب حمایت نخبگان دینی و دانشگاهی و مردم سایر کشورهای منطقه و مسلمان وظیفه حساسی است که شما می­توانید با روش­های خلاقانه و مدبرانه آنرا هدایت و راهبری نمائید. ظرفیت­های این دانشگاه و سایر مراکز مطالعاتی دینی و فرهنگی کشور از جمله در شهر مقدس قم بسیار گسترده است. مهم آن است که این ظرفیت­ها در کنار یکدیگر هم­افزایی داشته و بتوانند اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران را در یک چارچوب هماهنگ و منسجم محقق سازند.  

اساتید و پژوهشگران عالی­قدر،

همگی، به طور ملموس میوه تلخ تکفیر و اقدامات داعش و امثالهم را دیدیم که چیزی جز ویرانی، نابودی و تحلیل رفتن بنیه دین و دینداری نداشت. خوشبختانه شیعیان در کنار برادران و خواهران اهل سنت همواره نیروی عمده مقابله با افراط و داعشی­گری بوده­اند. البته اندیشه­های افراطی، شیعه و سنی نمی­شناسد و برای حفظ شیعه و سنی باید همین مسیر اعتدال را بپیمائیم. یکی از اولویت­ها و راهبردهای انقلاب ما برای مقابله با پروژه­های اسلام هراسی، شیعه­ هراسی و شیعه ­گریزی، معرفی اسلام اعتدالی بوده است. اعتدال، یعنی میانه­روی و حد فاصل میان افراط و تفریط که چنین کاری از نظر اسلام، در همه چیز مطلوب است. خداوند در قرآن کریم (سوره بقره، آیه 143)، مسلمانان را به سبب پیروی از اسلام به عنوان «امت وسط» معرفی می­کند و می­فرماید: «وَکَذلِکَ جَعَلناکُم أُمَّةً وَسَطًا». مراکز فکری و پژوهشی اسلامی و حوزه­های علمیه شیعی مروج همین گفتمان اعتدالی اسلام بوده و با انتشار بیش از پیش این گونه روایت­های صحیح از اسلام می­توانند اثرگذاری قابل توجهی در جای جای دنیای امروز داشته باشند. دنیایی که تشنه شنیدن حقایق دینی و اخلاقی است. دنیایی که از جنگ و خشونت و زورگویی به ستوه آمده و پیام­های صلح­دوستانه را با جان و دل پذیرا می­شود.

در پایان، امیدوارم که با شناخت صحیح ظرفیت های غنی علمی، فرهنگی و معنوی خودمان و هم چنین آشنایی مناسب با محیط بین­ الملل و الزامات کار در آن، بتوانیم دست در دست یکدیگر در راستای اعتلای جمهوری اسلامی ایران، منطقه و جهان اسلام گام برداریم. آشنایی با محیط بین­ الملل و ارتباط با این محیط نیاز به ابزار و لوازمی دارد. کاری که در این دانشگاه دنبال می­شود همین فراهم کردن ابزار کار در محیط­های فراملی است. مجهز شدن به توانمندی­های علمی در کنار تسلط به روش­های ارتباطی و ترویج افکار و ابتکارات سازنده فرهنگی بخشی از این ابزارها هستند. از خداوند توفیق روزافزون شما را خواستارم و از توجه شما متشکرم.