به گزارش ایرنا، سری که به تاریخ بزنیم می بینیم بشر همواره برای آسایش خود، به دنبال خلاقیت در ایجاد رفاه و امنیت بوده است؛ زندگی شهر نشینی نیز یکی از مهمترین خلاقیت های بشر برای آغاز راه جدید در تکامل انسان بود به طوری که در سراسر دنیا معماری متفاوتی از شهرسازی دیده می شود.
اما زندگی در دل زمین معماری متفاوتی بود که برخی با ابداع آن اهدافی داشتند. شهرهای زیر زمینی، نمونه ای بی نظیر از پدافند غیرعامل هستند و استتار در برابر دشمنان خارجی، مهم ترین هدف سازنده گان این شهرهای عجیب و دیدنی است.
بیشتر این شهرها به منظور حفاظت ساکنان شهر در جنگها و غارهای محلی مورد استفاده قرار می گرفتند.
همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین جاذبه های گردشگری فراوانی دارد و حرف از همدان و جاذبه های گردشگری اش که می شود همه به یاد گنجنامه، غارعلیصدر و یا آرامگاه بوعلی می افتند.
هرچند غار علیصدر آنقدر شگفت انگیز است که برای انتخاب همدان به عنوان مقصد گردشگری کافیست؛ اما جاذبه های تاریخی همدان از دیرباز زبان زد خاص و عام بوده است.
جاذبه های طبیعی همدان از سویی و همچنین وجود آرامگاه مشاهیر سرشناسی همچون حکیم هزاره ها بوعلی سینا، همواره همدان را جز شهرهای مقصد گردشگری قرار داده است؛ اما عده زیادی از گردشگران از وجود شهرهای زیر زمینی در استان بی خبرند در حالی که اینجا در هگمتانه پایتخت مادها، سه شهر زیر زمینی و دستکند وجود دارد.
***سامن؛ عبادتگاهی در دل زمین
شهر زیر زمینی سامن در جنوب استان و در شهر سامن شهرستان ملایر واقع شده‌است. و در سال 1384 به طور اتفاقی در جریان برخی حفاری ها کشف شد.
باستان شناسان هسته اولیه شهر را متعلق به قبل از دوره اشکانیان می دانند که در طول تاریخ به وسعت آن افزوده شده است.
این شهر به صورت دستکند بر بستری از سنگ گرانیت قرار دارد و وسعت آن بیش از سه هکتار برآورده شده که در حال حاضر حدود 25 اتاق این شهر در زیر منطقه ای به نام سرقلا کشف شده است.
به گفته باستان شناسان احتمال می رود گذشتگان از این مکان به عنوان عبادتگاه استفاده می کردند؛ امکان بازید از این اثر ثبت شده ملی، به علت عوامل باستان شناسی و عمرانی امکان پذیر نیست.
***ارزانفود؛ دالانهایی به اعماق تاریخ
ارزانفود شهر زیرزمینی با قدمتی 3 هزار ساله یکی دیگر از دستکندهای تاریخی همدان است که در منطقه شرقی کوهستان الوند واقع شده است.
محوطه تاریخی و زیررزمینی ارزانفود یکی از مجموعه معماری های دستکند استان است که در سال 1389 به صورت اتفاقی در اثر فعالیت های عمرانی معدن کاران منطقه کشف شد.
این شهر زیر زمینی یکی از عجیب ترین سازه های دستکند در ایران است که به دلیل حفر اتاق های متصل به یکدیگر در طبقات مختلف و در دل تپه ای از سنگ سلیس و همچنین تعبیه کانال های آبرسان و حوضچه های ذخیره آب از دیگر مجموعه های دستکند ایران متمایز است.
اتاق های شهر زیرزمینی ارزانفود توسط ساختارهای لانه مورچه ای به یکدیگر متصل هستند و این شهر پنج الی 6 متر زیر زمین است و به احتمال زیاد در دوره اشکانی ایجاد شده ولی شاید در دوره های بعد به خصوص دوره اسلامی به عنوان پناهگاه استفاده می شد؛ با این حال کاربری اولیه آن هنوز مشخص نیست.
کاوش ها در این دستکند هنوز ادامه دارد و برای ثبت جهانی به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) معرفی شده است. هنوز مجوز بلیت فروشی برای این مکان صادر نشده است و علاقمندان باید منتظر بمانند تا پس از صدور مجوز، بتوانند از دالان های پر پیچ و خم و رمز آلود این اثر بازدید کنند.
***قلعه جوق؛ قلعه ای استوار
اما 70 کیلومتر آنطرف تر از ارزانفود دستکند دیگری به نام قلعه جوق کشف شده است؛ دستکندی که زمان دقیق حفر و ایجاد آن مشخص نیست ولی تاریخ ایجاد آن به قبل از میلاد و به دوره مادها برمی گردد.
این دستکند در دیواره سنگی، رو به دره فردجام قلعه جوق قرار دارد و دهانه ورودی آن در حدود 20 متر از سطح زمین ارتفاع دارد.
در قله کوه مقابل به این دستکند برجی وجود دارد که برای دیدبانی از آن استفاده می شده است. مهندسی قلعه جوق بسیار عجیب و پیشرفته است، به طوری که فضا و حجم اتاق ها با هم به طور کامل قرینه است و این هنر حجاران ایرانی دوره مادها را نشان می دهد.
این آثار نشان می دهد که گذشتگان ما سبکی از زندگی در زیر زمین را تجربه کرده اند. وجود این سه اثر در اطراف همدان و یا چند اثر دیگر که هنوز کشف نشده است نشان می دهد که در این منطقه ایجاد شهرهای زیر زمینی رواج داشته است.
*** همدان میزبان همایش بین المللی معماری دستکند
حالا وجود این آثار باعث شد تا سومین همایش بین المللی معماری دستکند در همدان برگزار شود.
دبیر علمی همایش بین المللی معماری دستکند گفت: سومین همایش بین‌المللی معماری دستکند با عنوان «میراث معماری دستکند برای نسل‌ها» در هماهنگی با شعار سال ایکوموس (شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها) جهانی در همدان در حال برگزاری است.
مهناز اشرفی روز سه شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: این همایش با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان، دفتر امور پایگاه ها، دانشگاه بوعلی سینا و مراکز علمی، از جمله موسسه فرهنگی ICOMOS (شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها)، از 17 تا 19 مهر برگزار می شود.
وی اظهار داشت: در این همایش پنج موضوع مفاهیم و مبانی نظری در معماری دستکند، بستر فرهنگی معماری دستکند، بستر طبیعی و طبیعت معماری دستکند، حفاظت در معماری دستکند، فناوری و معماری دستکند مورد بررسی قرار می گیرد.
رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت های فرهنگی و تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور عنوان کرد: در این کنفرانس بین المللی برترین متخصصان معماری دستکند از کشور های ایران، ایتالیا، فرانسه، الجزایر و افغانستان شرکت می کنند.
وی با اشاره به اینکه بیش از 110 مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شد افزود: از این تعداد 80 مقاله از 75 پژوهشگر پذیرفته شده است که در نهایت 60 مقاله به مرحله نهایی همایش راه یافت.
اشرفی ادامه داد: این مقالات در بخش های پوستر، سخنرانی و چاپ در مجموعه مقالات مورد بررسی قرار می گیرند.
*** شناسایی 200 دستکند در کشور
وی با بیان اینکه همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران دارای دستکندهای متنوع و متعددی است، اظهار داشت: این ویژگی در کنار امکانات و آمادگی این استان باعث شد تا همدان به عنوان میزبان سومین دوره این همایش انتخاب شود.
دبیر علمی همایش بین المللی معماری دستکند تاکید کرد: بیش از 200 مکان دستکند در کشور شناسایی شده است اما تعداد آنها خیلی بیشتر از اینها است که برخی از آنها به دست فراموشی سپرده شده اند و یکی از اهداف این همایش ترمیم نگهداری و حفظ آثار دستکند است.
اشرفی افزود: ایران به لحاظ وسعت جغرافیایی و تاریخ و فرهنگ، از لحاظ تنوع و تعداد آثار دستکند بسیار غنی است و حرف های زیادی در این بخش برای گفتن دارد.
وی با اشاره به اینکه روستای دستکند میمند کرمان در سال 1394 ثبت جهانی شد، اظهار داشت: با برنامه های حفاظتی و نگهداری کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تلاش داریم تا دستکند هایی همچون ارزانفود و ثامن همدان را در فهرست میراث جهانی ثبت کنیم.
رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت های فرهنگی و تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور گفت: معماری دستکند از جمله گونه های معماری است که به عنوان هنر خلاقانه بشر در به آشتی با طبیعت در دو دهه اخیر توجه مجامع حرفه ای و علمی جهانی را به خود جلب کرده است.
وی با اشاره به اینکه برخی از دستکند های کشور به صورت پایگاه میراث ملی ثبت شده است، عنوان کرد: در ادامه برگزاری این همایش، تبادل نظرات علمی و کارشناسی، برای تهیه دستورالعمل و ضوابط معرفی، مستندسازی، استحکام بخشی و حفاظت از دستکندهای کشور اقدام می شود.
افشار تاکید کرد: برگزاری موفق همایش‌های پیشین، استقبال بی نظیر پژوهشگران و متخصصان حوزه‌های مرتبط منجر به برقراری ارتباط علمی بین پژوهشگران این حوزه و انتشار کتاب های چکیده و مجموعه مقالات این همایش‌ها شده است.
وی با اشاره به اینکه نخستین دوره این همایش سال 1391 در کرمان و دومین دوره آن سال 1394 در تهران برگزار شد، افزود: توجه مجامع علمی و حرفه ای جهانی به موضوع معماری دستکند باعث شده تا این همایش هر سه سال یکبار با هدف شناخت و توسعه هنر خلاقانه بشر در به آشتی رسیدن با طبیعت به صورت بین‌المللی برگزار شود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز اظهار داشت: گذشتگان برای آینده نگری، حفظ امنیت، جلوگیری از خطرات احتمالی و بی قراری های خود، شهرهای زیرزمینی دستکند را ساختند.
سیدمحمد بهشتی شیرازی افزود: معماری دستکند بیشتر در مخروط افکن ها احداث شده است تا از خطراتی همچون جنگ و حوادث طبیعی که جان انسان را به خطر می اندازد، جلوگیری کنند.
وی با بیان اینکه معماری ساخت این دستکندها به گونه ای است که در برابر بسیاری از حوادث استحکام دارد، اظهار داشت: تپه نوشیجان که قدمت آن به دوره مادها برمی گردد یکی از آثار باستانی ارزشمند همدان در این حوزه است.
بهشتی اضافه کرد: در تاریخ ایران سازه های چادری بسیار زیادی برای اسکان موقت وجود داشته است که امیدواریم در همایشی به این سازه ها نیز پرداخته شود.
حال که همدان به عنوان پایتخت گردشگری کشور های آسیایی در سال 2018 میلادی انتخاب شده است و همچنین چهلمین نشست اعضای سازمان جهانی گردشگری در آبان ماه به میزبانی این شهر برگزار می شود، انتظار می رود وجود این همه جاذبه گردشگری، گردشگران زیادی را در چند سال آینده به پایتخت تاریخ و تمدن ایران جذب کند.
همدان با داشتن بیش از یکهزار و 800 جاذبه گردشگری جز پنج شهر گردشگرپذیر کشور است.
9904/2090
انتهای پیام اما زندگی در دل زمین معماری متفاوتی بود که برخی با ابداع آن اهدافی داشتند. شهرهای زیر زمینی، نمونه ای بی نظیر از پدافند غیرعامل هستند و استتار در برابر دشمنان خارجی، مهم ترین هدف سازنده گان این شهرهای عجیب و دیدنی است.
بیشتر این شهرها به منظور حفاظت ساکنان شهر در جنگها و غارهای محلی مورد استفاده قرار می گرفتند.
همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین جاذبه های گردشگری فراوانی دارد و حرف از همدان و جاذبه های گردشگری اش که می شود همه به یاد گنجنامه، غارعلیصدر و یا آرامگاه بوعلی می افتند.
هرچند غار علیصدر آنقدر شگفت انگیز است که برای انتخاب همدان به عنوان مقصد گردشگری کافیست؛ اما جاذبه های تاریخی همدان از دیرباز زبان زد خاص و عام بوده است.
جاذبه های طبیعی همدان از سویی و همچنین وجود آرامگاه مشاهیر سرشناسی همچون حکیم هزاره ها بوعلی سینا، همواره همدان را جز شهرهای مقصد گردشگری قرار داده است؛ اما عده زیادی از گردشگران از وجود شهرهای زیر زمینی در استان بی خبرند در حالی که اینجا در هگمتانه پایتخت مادها، سه شهر زیر زمینی و دستکند وجود دارد.
***سامن؛ عبادتگاهی در دل زمین
شهر زیر زمینی سامن در جنوب استان و در شهر سامن شهرستان ملایر واقع شده‌است. و در سال 1384 به طور اتفاقی در جریان برخی حفاری ها کشف شد.
باستان شناسان هسته اولیه شهر را متعلق به قبل از دوره اشکانیان می دانند که در طول تاریخ به وسعت آن افزوده شده است.
این شهر به صورت دستکند بر بستری از سنگ گرانیت قرار دارد و وسعت آن بیش از سه هکتار برآورده شده که در حال حاضر حدود 25 اتاق این شهر در زیر منطقه ای به نام سرقلا کشف شده است.
به گفته باستان شناسان احتمال می رود گذشتگان از این مکان به عنوان عبادتگاه استفاده می کردند؛ امکان بازید از این اثر ثبت شده ملی، به علت عوامل باستان شناسی و عمرانی امکان پذیر نیست.
***ارزانفود؛ دالانهایی به اعماق تاریخ
ارزانفود شهر زیرزمینی با قدمتی 3 هزار ساله یکی دیگر از دستکندهای تاریخی همدان است که در منطقه شرقی کوهستان الوند واقع شده است.
محوطه تاریخی و زیررزمینی ارزانفود یکی از مجموعه معماری های دستکند استان است که در سال 1389 به صورت اتفاقی در اثر فعالیت های عمرانی معدن کاران منطقه کشف شد.
این شهر زیر زمینی یکی از عجیب ترین سازه های دستکند در ایران است که به دلیل حفر اتاق های متصل به یکدیگر در طبقات مختلف و در دل تپه ای از سنگ سلیس و همچنین تعبیه کانال های آبرسان و حوضچه های ذخیره آب از دیگر مجموعه های دستکند ایران متمایز است.
اتاق های شهر زیرزمینی ارزانفود توسط ساختارهای لانه مورچه ای به یکدیگر متصل هستند و این شهر پنج الی 6 متر زیر زمین است و به احتمال زیاد در دوره اشکانی ایجاد شده ولی شاید در دوره های بعد به خصوص دوره اسلامی به عنوان پناهگاه استفاده می شد؛ با این حال کاربری اولیه آن هنوز مشخص نیست.
کاوش ها در این دستکند هنوز ادامه دارد و برای ثبت جهانی به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) معرفی شده است. هنوز مجوز بلیت فروشی برای این مکان صادر نشده است و علاقمندان باید منتظر بمانند تا پس از صدور مجوز، بتوانند از دالان های پر پیچ و خم و رمز آلود این اثر بازدید کنند.
***قلعه جوق؛ قلعه ای استوار
اما 70 کیلومتر آنطرف تر از ارزانفود دستکند دیگری به نام قلعه جوق کشف شده است؛ دستکندی که زمان دقیق حفر و ایجاد آن مشخص نیست ولی تاریخ ایجاد آن به قبل از میلاد و به دوره مادها برمی گردد.
این دستکند در دیواره سنگی، رو به دره فردجام قلعه جوق قرار دارد و دهانه ورودی آن در حدود 20 متر از سطح زمین ارتفاع دارد.
در قله کوه مقابل به این دستکند برجی وجود دارد که برای دیدبانی از آن استفاده می شده است. مهندسی قلعه جوق بسیار عجیب و پیشرفته است، به طوری که فضا و حجم اتاق ها با هم به طور کامل قرینه است و این هنر حجاران ایرانی دوره مادها را نشان می دهد.
این آثار نشان می دهد که گذشتگان ما سبکی از زندگی در زیر زمین را تجربه کرده اند. وجود این سه اثر در اطراف همدان و یا چند اثر دیگر که هنوز کشف نشده است نشان می دهد که در این منطقه ایجاد شهرهای زیر زمینی رواج داشته است.
*** همدان میزبان همایش بین المللی معماری دستکند
حالا وجود این آثار باعث شد تا سومین همایش بین المللی معماری دستکند در همدان برگزار شود.
دبیر علمی همایش بین المللی معماری دستکند گفت: سومین همایش بین‌المللی معماری دستکند با عنوان «میراث معماری دستکند برای نسل‌ها» در هماهنگی با شعار سال ایکوموس (شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها) جهانی در همدان در حال برگزاری است.
مهناز اشرفی روز سه شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: این همایش با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان، دفتر امور پایگاه ها، دانشگاه بوعلی سینا و مراکز علمی، از جمله موسسه فرهنگی ICOMOS (شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها)، از 17 تا 19 مهر برگزار می شود.
وی اظهار داشت: در این همایش پنج موضوع مفاهیم و مبانی نظری در معماری دستکند، بستر فرهنگی معماری دستکند، بستر طبیعی و طبیعت معماری دستکند، حفاظت در معماری دستکند، فناوری و معماری دستکند مورد بررسی قرار می گیرد.
رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت های فرهنگی و تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور عنوان کرد: در این کنفرانس بین المللی برترین متخصصان معماری دستکند از کشور های ایران، ایتالیا، فرانسه، الجزایر و افغانستان شرکت می کنند.
وی با اشاره به اینکه بیش از 110 مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شد افزود: از این تعداد 80 مقاله از 75 پژوهشگر پذیرفته شده است که در نهایت 60 مقاله به مرحله نهایی همایش راه یافت.
اشرفی ادامه داد: این مقالات در بخش های پوستر، سخنرانی و چاپ در مجموعه مقالات مورد بررسی قرار می گیرند.
*** شناسایی 200 دستکند در کشور
وی با بیان اینکه همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران دارای دستکندهای متنوع و متعددی است، اظهار داشت: این ویژگی در کنار امکانات و آمادگی این استان باعث شد تا همدان به عنوان میزبان سومین دوره این همایش انتخاب شود.
دبیر علمی همایش بین المللی معماری دستکند تاکید کرد: بیش از 200 مکان دستکند در کشور شناسایی شده است اما تعداد آنها خیلی بیشتر از اینها است که برخی از آنها به دست فراموشی سپرده شده اند و یکی از اهداف این همایش ترمیم نگهداری و حفظ آثار دستکند است.
اشرفی افزود: ایران به لحاظ وسعت جغرافیایی و تاریخ و فرهنگ، از لحاظ تنوع و تعداد آثار دستکند بسیار غنی است و حرف های زیادی در این بخش برای گفتن دارد.
وی با اشاره به اینکه روستای دستکند میمند کرمان در سال 1394 ثبت جهانی شد، اظهار داشت: با برنامه های حفاظتی و نگهداری کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تلاش داریم تا دستکند هایی همچون ارزانفود و ثامن همدان را در فهرست میراث جهانی ثبت کنیم.
رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت های فرهنگی و تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور گفت: معماری دستکند از جمله گونه های معماری است که به عنوان هنر خلاقانه بشر در به آشتی با طبیعت در دو دهه اخیر توجه مجامع حرفه ای و علمی جهانی را به خود جلب کرده است.
وی با اشاره به اینکه برخی از دستکند های کشور به صورت پایگاه میراث ملی ثبت شده است، عنوان کرد: در ادامه برگزاری این همایش، تبادل نظرات علمی و کارشناسی، برای تهیه دستورالعمل و ضوابط معرفی، مستندسازی، استحکام بخشی و حفاظت از دستکندهای کشور اقدام می شود.
افشار تاکید کرد: برگزاری موفق همایش‌های پیشین، استقبال بی نظیر پژوهشگران و متخصصان حوزه‌های مرتبط منجر به برقراری ارتباط علمی بین پژوهشگران این حوزه و انتشار کتاب های چکیده و مجموعه مقالات این همایش‌ها شده است.
وی با اشاره به اینکه نخستین دوره این همایش سال 1391 در کرمان و دومین دوره آن سال 1394 در تهران برگزار شد، افزود: توجه مجامع علمی و حرفه ای جهانی به موضوع معماری دستکند باعث شده تا این همایش هر سه سال یکبار با هدف شناخت و توسعه هنر خلاقانه بشر در به آشتی رسیدن با طبیعت به صورت بین‌المللی برگزار شود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز اظهار داشت: گذشتگان برای آینده نگری، حفظ امنیت، جلوگیری از خطرات احتمالی و بی قراری های خود، شهرهای زیرزمینی دستکند را ساختند.
سیدمحمد بهشتی شیرازی افزود: معماری دستکند بیشتر در مخروط افکن ها احداث شده است تا از خطراتی همچون جنگ و حوادث طبیعی که جان انسان را به خطر می اندازد، جلوگیری کنند.
وی با بیان اینکه معماری ساخت این دستکندها به گونه ای است که در برابر بسیاری از حوادث استحکام دارد، اظهار داشت: تپه نوشیجان که قدمت آن به دوره مادها برمی گردد یکی از آثار باستانی ارزشمند همدان در این حوزه است.
بهشتی اضافه کرد: در تاریخ ایران سازه های چادری بسیار زیادی برای اسکان موقت وجود داشته است که امیدواریم در همایشی به این سازه ها نیز پرداخته شود.
حال که همدان به عنوان پایتخت گردشگری کشور های آسیایی در سال 2018 میلادی انتخاب شده است و همچنین چهلمین نشست اعضای سازمان جهانی گردشگری در آبان ماه به میزبانی این شهر برگزار می شود، انتظار می رود وجود این همه جاذبه گردشگری، گردشگران زیادی را در چند سال آینده به پایتخت تاریخ و تمدن ایران جذب کند.
همدان با داشتن بیش از یکهزار و 800 جاذبه گردشگری جز پنج شهر گردشگرپذیر کشور است.
9904/2090
کپی شد
