بومگردی شاخه‌ای از صنعت گردشگری است که به‌صورت هدفمند امکان استفاده از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌ها در کالبد خرده فرهنگ‌های بومی را مهیا می‌کند و نگاه اصولی به این بخش و رعایت ضوابط آن عامل جذب گردشگر و توسعه این صنعت می‌شود.
راهبردهایی در سطح کلان کشور برای تقویت اکوتوریسم و طبیعت‌گردی در سال‌های اخیر آغاز شده که هدف آن پایداری زیست بوم و فرهنگ مناطق گردشگری در کنار فرصت سازی برای اشتغال جوامع محلی و بهبود شاخص‌های گردشگری است و در این راستا برای سفر به مناطق دیدنی و بکر محل های اسکان به‌عنوان اقامتگاه های بومگردی مطرح شده که چگونگی شکل‌گیری آن‌ها و ارایه خرده‌فرهنگ‌ها به‌صورت زنده از طریق آن، در کنار رضایتمندی از خدمات رفاهی به گردشگر مسئله‌ای کلیدی است که باید مدنظر قرار گیرد.
اقامتگاه‌های بومگردی باید بر اساس ضوابط زیست محیطی و گردشگری در محیط های طبیعی و بومی با رعایت شاخص‌های معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی هر منطقه شکل بگیرد و با بیشترین تعامل جامعه محلی و توجه به اقلیم، زمینه حضور گردشگران، خدمات کیفیی و سازگار با فرهنگ بومی را فراهم کنند.
در بومگردی، گردشگر با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می‌شود و در فعالیت‌های روزانه آنان مشارکت دارد و در ارتباط ایجاد شده بین میزبانان و گردشگران، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و برآیند آن بهبود تعامل فرهنگی و رونق اقتصادی برای جامعه هدف گردشگری بر اساس داشته‌های بومی است.
آموزش افراد در به حداقل رساندن آسیب‌های زیستی محیط گردشگری در طول سفر، احترام به طبیعت و اعتقادات بومیان ساکن منطقه و ایجاد تاسیسات بومگردی بر مبنای سازگاری و مولفه‌های رایج و اصیل فرهنگ الفبای بومگردی است و اکنون که این مهم به عنوان اولویت در امور مسوولان پی گرفته می‌شود باید در مقاصد گردشگری کشور و به‌ویژه در جنوب استان مرکزی با ظرافت و حساسیت در قالب برنامه هدفمند پی گرفته شود تا ضمن حفظ داشته‌های فرهنگی بتوان از این قابلیت‌ها در بهبود مناسبات معیشتی مردم و اشتغال‍‌زایی بهره گرفت.
ایران از نظر داشته‌های طبیعی و فرهنگی در زمره ۱۰ کشور برتر جهان است و وجود یک میلیون سایت تاریخی، ۳۴ هزار اثر تاریخی با ثبت ملی و ۲۳ اثر با ثبت جهانی این خطه را به یکی از کانون‌های اصلی گردشگری تبدیل کرده است.
شهرستان خمین در نوار جنوبی استان مرکزی ۲۵۰ اثر تاریخی و طبیعی دارد که در سایه راهبردهای هدفمند و حساب شده می‌توان از آن‌ها در قالب اکوتوریسم و بومگردی، منافع متعددی را به دست آورد.
وجود دستکندها و سنگ‌نگاره ها با قدمت بالا در خمین این شهرستان را در رتبه نخست مزیت‌های مذکور قرار داده و می‌توان با کمی درایت و برنامه حساب شده از این ظرفیت‌ها در راستای توسعه اقتصادی منطقه سود جست.
خمین از نظر بهره‌مندی از کبوترخانه ها رتبه نخست استان مرکزی را دارد و بسیاری از روستاهای آن با سبک زندگی سنتی بکر و رسوم زیبا و جذاب در کنار طبیعت دیدنی و تولیدات سنتی نظیر دست بافته‌ها و زیراندازها، عسل، لوبیا، زعفران، انگور، گل و گیاه زینتی و محصولات سردرختی شرایط خاصی را ایجاد کرده‌اند که باید با نگاهی علمی به مقصد گردشگری تبدیل شوند و در این راستا ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی با مولفه‌های محیطی سازگار اهمیت زیادی دارد تا بتواند آوازه دیدنی‌های اکوتوریسم این منطقه را سر زبان‌ها بیندازد.
نقش بومگردی در صنعت گردشگری کشور
در اخبار منتشر شده به نقل از وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ هدف از توسعه گردشگری در کشور ایجاد بازارهای جدید و بهبود سهم این حوزه در اقتصاد عنوان شده است و در این راستا شمار اقامتگاه‌های بومگردی در کشور از ۴۰۰ واحد به ۲ هزار واحد افزایش یافته است.
«علی اصغر مونسان» تنوع واحدهای بومگردی و خدمات قابل ارایه از طریق آن‌ها به‌ویژه در زمینه طبیعت‌گردی و گردشگری سلامت را موجب توسعه ظرفیت‌های گردشگری در کشور دانسته است.
وی با اشاره به ضرورت توجه به صنعت گردشگری برای بهبود جایگاه این صنعت به رتبه اول و دوم در اقتصاد کشور، اظهار داشته است: ایجاد زیرساخت‌های گردشگری موجب توقف مهاجرت و حتی معکوس شدن آن می‌شود.
راهبرد بومگردی نباید تصنعی و تکلیفی باشد
«نیما مولوی» راهنمای طبیعت‌گردی نیز گفت: راهبرد جدیدی که در حوزه اکوتوریسم و بومگردی کشور آغاز شده مبارک است اما باید هوشیار بود که به صورت تکلیفی و تصنعتی به پیش نرود چرا که اگر دچار این آسیب شود به شدت در صنعت گردشگری آثار سوء خواهد داشت.
وی توضیح داد: گردشگران طبیعی و فرهنگی از مولفه‌های زندگی شهرنشینی خسته‌اند و به دنبال گریزگاه بکر و یافته‌های فرهنگی و طبیعی ناب هستند که به صورت دست‌نخورده تجربه کنند و از آن لذت ببرند و اگر حوزه اکوتوریسم و بومگردی به معنای واقعی این جذابیت را فراهم نکند آنان از پذیرش مقصد منصرف خواهند شد.
این راهنمای طبیعت‌گردی اظهار داشت: اقامتگاه بوم‌گری را نباید ساخت بلکه باید بر مبنای فرهنگ و ویژگی‌های بومی تجهیز کرد و مکان‌یابی و کیفیت خدمات نیز در آن اهمیت زیادی دارد چرا که گردشگر می‌خواهد به معنای واقعی با مردمان آن منطقه در مدت اقامت زندگی کند و در امور روزمره آنان شریک باشد،از غذای آنان تناول کند و با رسومات آنان همراه شود.
مولوی بیان کرد: بسیاری از اقامتگاه‌های بومگردی کنونی با صرف هزینه زیاد دایر شده‌اند اما مشتری در حد کافی ندارند و سطحی از بی‌اعتمادی بومیان منطقه از گردشگران و یا بر عکس آن رخ می‌دهد که ضعف در زیرساخت آموزش را نشان می‌دهد و دیدن مناظر پر از پسماند در طبیعت و آسیب‌های پیامد حضور گردشگر در ظرفیت‌های زیستی و فرهنگی موضوعی است که باید از سوی مسوولان امر جدی گرفته شود.
گردشگری نیازمند آموزش است
«سعید مشرفی» یکی دیگر از راهنمایان طبیعت‌گردی استان مرکزی گفت: گردشگری قبل از هرچیز تشنه آموزش است و جامعه محلی و گردشگر باید ضوابط و قوانین را بدانند و رعایت کنند و نباید در این حوزه فرهنگ و داشته‌های مناطق آسیب ببینند.
وی افزود: هر اقدامی باید ابتدا به خوبی تجزیه و تفسیر شود و اگر کشورهای دیگر در بومگردی حرفهای زیادی برای گفتن دارند به دلیل برنامه‌ریزی و نظارت است و حوزه جوان اکوتوریسم کشور و استان مرکزی نیز باید واقع‌گرایانه و با وسواس در حفاظت از منابع پایه در این زمینه وارد شود.
این راهنمای طبیعت‌گردی بیان کرد: وجود غارهای اعجاب‌انگیز، کویر، جاذبه‌های تاریخی ، روستاهای با اصالت، زیرساخت‌های توریسم سلامت و ده‌ها قابلیت دیگر گردشگری در نوار جنوبی استان و شهرستان‌های خمین، دلیجان و محلات موقعیتی استثنایی است که می‌تواند اقتصاد این مناطق را متحول کند به شرطی که مسوولان، جوامع محلی، راهنمایان تورها و آژانس‌ها و گردشگران هر کدام حریم و تکالیف خود را بدانند و در گفتمانی هدفمند حرکت کنند.
مشرفی بیان کرد: ایجاد مکانی با شمایل سنتی در یک روستا، برای بومگردی علمی کفایت نمی‌کند و باید کلیت فرهنگ آن منطقه در برنامه هدفمند به گردشگر ارایه شود ضمن آنکه فضای تقابل جوامع محلی و گردشگر باید هرچه زودتر شکسته شود و نمی‌توان بدون برنامه و خارج از عرف و اعتقادات جوامع محلی پذیرای گردشگر بود و نسبت به خطر آسیب‌پذیری فرهنگ بومی بی‌تفاوت بود و این اتفاقی است که اکنون بسیاری از دلسوزان حوزه گردشگری را نگران کرده است.
لزوم رعایت مسایل رفتاری در بومگردی
«مهری اسدی» یکی از طبیعت‌گران حرفهای خمین گفت: بسیاری از گردشگران بدون رعایت مسایل رفتاری عرف جامعه هدف در سایت گردشگری حاضر می‌شوند و این دلزدگی را در جوامع محلی ایجاد می‌کند و آرامش آنان را برهم می‌زنند که جبران آن دشوار است.
وی افزود: برخی از تاسیسات بومگردی ایجاد شده به‌دلیل کم بودن شمار مشتریان خدمات به روز و مورد انتظار گردشگران را ندارند و آسیب دیگر شاید این باشد که تنها چند نفر از منافع آن بهره‌مند هستند و هنوز برنامه جامعی وجود ندارد که همه روستا و یا ساکنان بومی بتوانند از حضور گردشگر در اقتصاد خود منفعت ببرند و این نقیصه باید رفع شود.
این طبیعت‌گرد گفت: بسیاری از طبیعت‌گران متاسفانه رفتارهایی را در زمان حضورشان در سایت‌های گردشگری دارند که دل هر کسی را به درد می‌آورد و آثار تخریبی آنان را نمی توان با هیچ پولی جبران کرد بنابراین نیاز است قبل از تبلیغ برای طبیعت‌گردی، ابتدا فرهنگ آن جا بیفتند و در غیر این صورت بهتر است که ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی کشور معرفی نشوند تا کمتر آسیب ببینند.
صدور مجوز اصلاح و ایجاد ۱۴ اقامتگاه بومگردی
مسوول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خمین نیز از صدور مجوز برای اصلاح و ایجاد ۱۴ اقامتگاه بومگردی در این شهرستان در سال جاری خبرداد و گفت:
مجوز راه‌ا اندازی اقامتگاه در روستاهای «یوجان»، «حسین آباد»، «رشیدآباد»، «کفسان»، «زورقان»، «رباط‌مراد»، «قورچی‌باشی»، «کاظم‌آباد»، «آشناخور»، «اسدآباد»، «فرج‌آباد»، «بهدشت»، «سرکوبه»، «خان‌آباد» و «رضاآباد» صادر شده است.
«علی مشهدی» افزود: ۲ اقامتگاه در سرکوبه و بهدشت راه‌اندازی شده است و بقیه در حال تغییر و تبدیل فضای فیزیکی خانه‌های روستایی با کاربری اقامتگاه بومگردی است و این اقامتگاه‌ها در مسیر محور گردشگری خمین - دلیجان و شازند راه‌اندازی می‌شوند.
وی با بیان اینکه با راه‌اندازی هر اقامتگاه بومگردی حداقل سه فرصت شغلی مستقیم فراهم می‌شود.، اظهار داشت: به‌منظور ساخت اماکن بومگردی و تبدیل خانه‌های روستایی به اقامتگاه، تسهیلات کم‌بهره ۶ درصدی پیش‌بینی شده است.
مسوول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خمین ادامه داد: هر سال در فصول مختلف روستاهای خمین پذیرای گردشگران زیادی است و باید اماکن اقامتی در روستاهای هدف تقویت شود.
مشهدی با تاکید بر بازاریابی، تبلیغات و معرفی اقامتگاه‌های بومگردی گفت: خمین مقصد گردشگری نیست و گردشگران برای اقامت در این شهرستان حضور پیدا نمی‌کنند و ابتدا باید این مسئله از سوی تصمیم سازان و مردم مدنظر باشد.
وی توضیح داد: بخش خصوصی در زمینه تبلیغات برای اقامت گردشگران در خمین عملکرد موفقی ندارد و باید از تبلیغات چهره به چهره، فضای مجازی و نمایشگاهی برای ماندگاری گردشگران در این شهرستان استفاده کند.
مسوول اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خمین افزود: توسعه اقامتگاه‌های بومگردی راهکاری برای حل مشکل کوتاه بودن زمان اقامت گردشگران در این شهرستان است.
حوزه بومگردی در صنعت گردشگری خمین مغفول مانده است
بخشدار کمره خمین با بیان اینکه حوزه بومگردی در صنعت گردشگری شهرستان مغفول مانده است، گفت: این شهرستان ظرفیت‌های بکر و موقعیت‌های استثنایی چون بیت تاریخی امام خمینی(ره)، سنگ نگاره‌ها، دستکن‌ها و طبیعت منحصر به‌فرد را دارد.
« احمد اسدی» از مصوبه هیات دولت درباره محور گردشگری دلیجان، محلات، خمین و شازند خبر داد و افزود: غار نخجیر در دلیجان، گلخانه های محلات، ارگ تاریخی میشیجان، بیت تاریخی امام راحل، سنگ نگاره‌های تیمره، امامزادگان ، قبرستان ارامنه و کلیسا در خمین و پیست اسکی در شازند چهار شهرستان استان مرکزی را در محور گردشگری قرار داده است.
بخشدار بخش کمره خمین تصریح کرد: ایجاد جاده مواصلاتی این محور گردشگری امکان حضور روستاییان برای فروش محصولات خود را فراهم می‌کند، ضمن آنکه عبور مسافران یزد، شیراز و اصفهان از این مسیر به غرب کشور سبب بازدید از مناطق گردشگری و اسکان در روستا و فروش محصولات و صنایع دستی روستایی می‌شود.
وی اضافه کرد: بومگردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم منطقه محسوب شده و از روی آوردن افراد محلی به راه‌های دیگر کسب درآمد مانند فروش زمین‌های کشاورزی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی جلوگیری کند.
وی اظهار داشت: مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی و مشارکت دادن آنان در فعالیت‌های روزانه خود و حضور در اقامتگاه های بومگردی می‌توانند درآمد کسب کنند اما باید بدانند اولین چیز در این خصوص حفظ اصالت فرهنگی است و باید در این مورد اگاهانه عمل کنند.
اسدی اظهار داشت: گردشگران نیز به‌واسطه حضور در اقامتگاه‌های بومگردی حاضر به صرف هزینه هستند و انتظار دارند که در قبال آن بهترین خدمات رفاهی و تجربه زیست در فرهنگ بومی نصیبشان شود.
اقامتگاه‌های بومگردی و توسعه پایدار گردشگری
یک فعال گردشگری خمین گفت: اقامتگاه های بوم گردی سبب توسعه پایدار گردشگری، احیای ارزش‌های سنتی و بومی، کمک به اقتصاد جامعه محلی و حفظ محیط زیست می‌شود.
« تقی قاسمی » افزود: گردشگری فرصت‌های بسیاری را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی و جوامع محلی ایجاد می‌کند که از جمله آن توسعه اقامتگاه‌های بومگردی در نواحی مختلف کشور است.
وی ادامه داد: در بیشتر این اقامتگاه‌ها که به‌صورت خانوادگی خدمات ارایه می دهند، سعی بر این است که مهمانان با شیوه سنتی زندگی در آن محل آشنا شوند و از غذاهای محلی آن استفاده کنند.
این فعال گردشگری، با بیان اینکه پرداخت تسهیلات مناسب و بازپرداخت چندین ساله از جمله مشوق های لازم برای راه اندازی اقامتگاه های بوم گردی است، اضافه کرد: مناطق روستایی خمین ظرفیت زیادی برای توسعه گردشگری روستایی دارد اما این ظرفیت شناسایی و استفاده نشده است.
وی، بومگردی را راهکاری برای احیای شغل‌های سنتی دانست و گفت: به‌تازگی بازار سنتی دچار تحول شده و خیلی از شغل‌های سنتی فراموش شده دوباره در چرخه احیا قرار گرفته است.
قاسمی ادامه داد: بسیاری از جوانان که در شهرهای بزرگ رشد یافته‌اند دوست دارند با فرهنگ گذشتگان آشنا شوند و به‌همین دلیل صنعت بومگردی می تواند راهی برای احیای سنت ها و آیین‌های قدیمی باشد.
بیکاری و مهاجرت جوانان تحصیل کرده از روستا به شهر یکی از معضلات مهم خمین است که سبب حاشیه‌نشینی و افزایش آسیب‌های اجتماعی در این شهرستان شده است و
توسعه صنعت گردشگری و تشویق جوانان برای فعالیت در این بخش می‌توانند در افزایش اشتغال و توسعه اقتصادی خمین تاثیرگذار باشد.
