مازندران یکی از استان‌های با سابقه طوانی در امر روزنامه داری و رسانه های مکتوب است . نخستین روزنامه در مازندران ۱۰۲ سال پیش یعنی در سال ۱۲۹۶ به مدیر مسئولی ادیب اسماعیلی طاهری با عنوان "سماوات" در شهر ساری منتشر شد. از آن زمان تاکنون به مرور زمان رسانه های مکتوب جای مهمی در زندگی اجتماعی مردم مازندران پیدا کردند به طوری که امروزه تعداد ۱۶ روزنامه محلی فعال و ۵۴ نشریه هفته نامه در مازندران چاپ و منتشر می شود.
با وجود اینکه در یک دهه اخیر با ورود فضای مجازی به عرصه خبر مراجعه مردم به روزنامه ها و نشریات مکتوب محلی و حتی ملی کم‌سو شده است ، افزایش قیمت ارز طی یک سال اخیر و به تبع آن ایجاد برخی مشکلات در حوزه کاغذ و چاپ سبب شده بود تا حوزه نشریات به خصوص روزنامه های محلی در مازندران با مشکل جدی تری مواجع شوند و کار نشر را متوقف کرده و یا به نامنظیم کنند.
به گفته برخی از مسئولان روزنامه های مازندران ، نشریات استان همانند دیگر مناطق کشور با مشکلاتی از جمله مطالبات معوقه از ادارات، هزینه بالای چاپ، فقدان وجود سهمیه کاغذ و کاهش فروش دست و پنجه نرم می کنند ، مشکلاتی که با روشن شدن تنور انتخابات تا حدودی زیادی رفع شده است و بازار چاپ و نشر رسانه های مکتوب یک بار دیگر رونق گرفته است.
انجام تبلیغات انتخاباتی توسط نامزدهای احتمالی انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با عناوین مختلف آورده مثبتی را برای نشریات مازندران به همراه داشته است. به گفته چند تن از مدیران روزنامه‌های قدیمی مازندران ، در ماه های اخیر هرچند به دلیل ریزش کلی خوانندگان روزنامه افزایش محسوس چاپ در استان مازندران وجود نداشت، اما تبلیغات خوبی از نامزدهای احتمالی به روزنامه‌ها سفارش شد که تا حدودی توانست مشکلاتشان را التیام ببخشد.
با وجود اینکه روزنامه داران مازندرانی این رونق را کوتاه مدت و منتهی به ایام انتخابات عنوان کردند، اما این طور به نظر می رسد که همین رونق انتخاباتی توانسته آنها را در گردونه قرار دهد.
البته تنور داغ انتخابات صرفا به نفع اصحاب نشریات نبوده و پیگیری نشان می دهد صنعت چاپ نیز از این رونق فصلی بی بهره نبوده است ، رونقی که با ورود تبلیغات به مرحله قانونی و علنی دوچندان خواهد شد.
اما از انتخابات که بگذریم سئوال اصلی که می توان در این زمینه مطرح کرد این است که چرا روزنامه های نتوانستند مخاطبان خود را حفظ و جایگاهشان را در عرصه خبر حفظ کنند؟
افول رسانه‌های مکتوب با مرگ تولید محتوا
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در پاسخ به این پرسش اظهار داشت: برخلاف بسیاری که معتقد هستند نشرات و رسانه های مکتوب با ورود فضای مجازی در یک دهه اخیر رنگ باختند، من معتقد هستم که برعکس آسیب پذیری رسانه ها ریشه اش از حدود ۲ دهه پیش شروع شد.
عباس زارع نخستین ضربه به نشریات را از جانب خود آنها عنوان کرد و افزد : خارج شدن از فضای تولید محتوا و تحلیل جامعه از یک سو و تکیه بر شخصیت ها یه جای تکیه بر مخاطب و جامعه آغاز راه افول رسانه های کشور بود.
وی با بیان اینکه اغلب رسانه های مازندران و حتی در سطح ملی دنباله روی محتوای فضای مجازی هستند، گفت: اما به وضوح می توان دید که روزنامه و نشریاتی که در حوزه تولید محتوایی فعال هستند با اختلاف فاحشی در وضعیت مناسبی قرار داشته و مخاطبان خود را حفظ کرده اند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اشلامی مازندران ادامه داد: امروزه در کشورهای توسعه یافته شاهد این هستیم که روزنامه‌هایی همچون واشنگتن پست و نیویورک تایمز همانند یکصد سال گذشته خود مخاطب و فروش دارد که نشان می دهد بهانه فضای مجازی نادرست است.
وی حتی نشریات مکتوب محلی را در کشورهای توسعه یافته رسانه ای قدتمند توصیف کرد و افزود: این درحالی است که تنوع شبکه های اجتماعی در کشورهای غربی بیش از ایران است اما با وجود این تنوع هنوز استناد به روزنامه ها در قوی‌ترین سطح قرار دارد.
حضور اشتباه در عرصه رسانه
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اشلامی مازندران یکی از دلایل کاهش مخطبان برخی نشریات و مشکلات اقتصادی آنها را حضور اشتباه در عرصه رسانه عنوان کرد و افزود: متاسفانه عده قابل توجهی در چند دهه اخیر با تکیه بر منافع اقتصادی و سیاسی پا به عرصه روزنامه نگاری گذاشتند.
وی افزود : این دسته از نشریات به دلیل عدم تعلق به رسالت رسانه ای هیچگاه نتوانستند مخاطبان خود را حفظ کنند و صرفا به صورت مقطعی منافع کوتاه مدت خود را در رسانه دنبال کرده اند.
زارع اظهار داشت : تعداد قابل توجهی از روزنامه های ملی و محلی کشور بر خلاف رسالت رسانه ای خود امروز دچار روزمرگی و دنباله روی شدند به جای اینکه افکار عمومی را دنبال خود بکشند ، خود دنبال رو اشخاص و شخصیت های عموما سیاسی هستند.
به گفته او ، اغلب رسانه‌های کشور چه محلی و ملی نه تنها برای جامعه محتوای مورد نیاز زندگی اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی آنها تولید نمی کنند، بلکه تکیه آنها بر اشخاص آنقدر مشهود و علنی است که به جای حرکت بر ریل بی طرفی و فقدان قضاوت، خود قاضی بوده و به عنوان رسانه جهت دار مردم را دچار دلزدگی کرده اند.
افزایش قیمت نفت و وابستگی دولتی
پیمان ملکی کارشناس ارشد علوم ارتباطات و روزنامه نگار نیز با قبول افول تولید محتوا در نشریات کشور، این مسئله را علت ندانسته و آن را به عنوان معلول نگاه می کند.
وی علت اصلی آسیب پذیری رسانه های مکتوب را ریشه در افزایش قیمت نفت در اواسط دهه ۸۰ دانست و گفت: سرازیر شدن بی حساب و کتاب پول ناشی از افزایش فروش نفت به ادارات و سازمان‌های دولتی همراه با کاهش مخاطبان نشریات ناشی از توسعه خبرگزاری های اینترنتی سبب شد تا روزنامه ها به نهادهای دولتی برای کسب سود بیشتر حرکت کنند.
ملکی وابستگی به پول دستگاه های دولتی را در سطح محلی بیشتر عنوان کرد و افزود : تبلیغات گسترده و بی حد و اندازه مدیران محلی در دهه ۸۰ با پول نفت منجر شد که روزنامه ها استقبال خوبی از تبلیغات مدیران و روسای ادارات داشته باشند و در واقع تبدیل به رسانه آنان شوند.
این فعال حوزه روزنامه گفت: اگر نگاهی به روزنامه های ملی و محلی از دهه ۸۰ به بعد بیندازیم خواهیم دید که اغلب صفحات به شخصیت های اجرایی اختصاص داده شده است.
وی کاهش بودجه های دولتی در سالهای اخیر و سخت گیری دولت در هزینه های ادارات را نیز نقطه آغاز کاهش درآمد روزنامه ها عنوان کرد و افزود : درحال حاضر نیز بیشترین درآمد روزنامه ها نه از فروش ، بلکه از تبلیغات روسای اجرایی با عنوان رپورتاژ است.
فضای مجازی ، تیر خلاص
ملکی فضای مجازی را نیز در آسیب پذیری نشریات مکتوب موثر دانست و گفت : در مجموع کاهش درآمدهای ناشی از تبلیغات نهادهای دولتی همراه با تهی شدن نشریات از محتوا با حرکت مخاطبان به سمت فجای مجازی، رسانه های مکتوب را تقریبا از گردونه خارج کرد ، چون رسانه های مجازی هم ارزانتر و سریع تر و هم به راحتی در دسترس هستند و از طرف دیگر نیز بر خلاف رسانه های مکتوب به صورت ۲۴ساعته و در لحظه ای اطلاعات ارائه می دهند.
وی با اظهار این که رسانه های مکتوب این بار هم به جای اصلاح خود به بهانه فضای مجازی و ایجاد مشکلات در پی کسب پول از دولت هستند ، افزود: نشریات سعی می کنند با این روش در زمینه کاغذ، تسهیلات و دیگر موارد از دولت امتیازاتی دریافت کنند و موفق هم می شوند چون اختصاص سهمیه کاغذ یارانه‌ای نمونه بارز روش موفق نشریات برای امتیازگیری از دولت ها است.
این فعال رسانه ای تاکید کرد : واقعیت این است که این گونه کمک های دولتی و یا رونق گرفتن در موسم انتخابات تنها مسکن محسوب می شود و راه درمان رسانه های مکتوب این است که تولید محتوای مخاطب پسند و بی طرفانه را در دستور کار قرار دهند تا بتوانند با پیدا کردن مخاطب از وابستگی های مختف رهیده و کار و بارشان به جای رونق موسمی ، همواره با رونق همراه شود.
