به گزارش ایرنا از زمانی که کرونا پا به زندگی ما گذاشت بسیاری از عادات و رفتار را مجبور به تغییر و ترک کرد که مهمترین آن ماندن در خانه و دوری از جامعه بود، جامعه ای که به لطف ایرانی بودنمان قرن هاست جزیی از زندگی شخصی ما محسوب می شود و در مناطقی همچون لرستان به واقع حکم خانواده دوم را دارد.
لرستان از استان های طایفه گرا و متشکل از قومیت های مختلف و شناسنامه دار است که در دهه اخیر هرچند رشد مدرنیته را به خوبی تجربه اما همچنان سنت و گرایش های اجتماعی بر مبنای طایفه گرایی را در پس روابط شهری و روستایی حفظ کرده است.
استان لرستان همچنان که در خط مدرنیته پیش می رود کوله باری از آداب و رسوم سنتی و قوم گرایانه را به همراه دارد، فرهنگ هایی که فارغ از درست یا غلط بودن، نقش بسزایی در روابط اجتماعی مردمان این سرزمین و دایره ارتباطات آنها با اطرافیانشان بازی می کند.
نقش بلاعزل خوانین و ریش سفیدان، برگزاری مراسم عزا و عروسی چندهزار نفری و حضور اقوام درجه چندم در این مناسبت ها، ازدواج های فامیلی برای تقویت پیوندهای طایفه ای و به اصطلاح" پشت گرمی قومی"،حفظ سبک زندگی روستایی و عشایری و رگه هایی از مردسالاری از مهمترین مشخصه های زندگی اجتماعی قوم لر در بستر طایفه گرایی به شمار می رود که در کنار این موارد مشورت و اطلاع رسانی به اعضای فامیل به عنوان همفکری برای کوچکترین امور نیز در رفتار بسیاری از مردم این استان دیده می شود.
تعلق خاطر به هم خون و هم زبان در جوامع محلی و طایفه ای همچون لرستان آنچنان پررنگ است که حتی در سیاسیون نیز رخنه می کند و در مواقعی منجر به واکنش آنان در خصوص انتصاب مدیران غیربومی برای مردم استان می شود.
یکی دیگر از زمینه های فرهنگ طایفه ای و روابط اجتماعی گسترده در لرستان رسم زیبای" خون بس" است که همچنان در هیاهوی قطار توسعه ی مدرن خودنمایی کرده و مردان ایلاتی با ریش سفیدان و معتمدان جوامع محلی، خونخواهی بر حق خانواده مقتول را به سرانجام زیبای بخشش و گذشت می رسانند.
اینها نمونه های بارزی از تداوم زندگی طایفه ای و اجتماعی گسترده در لرستان است که این روزها تحت تاثیر خانه نشینی کرونا قرار گرفته تا جاییکه برخی از مردم همچنان در مقابل تهدید کرونا مقاومت کرده و شاید از برگزاری مراسم عروسی و جشن ها پرهیز کنند اما عدم حضور در آیین عزا و سوگواری را به سختی می پذیرند.
از طرفی با توجه به بستر اجتماعی بسیار قوی زندگی مردم لرستان، قرنطینه و خانه نشینی موجب کاهش شدید روابط اجتماعی و طایفه ای شده که این امر به گفته کارشناسان مزایا و معایبی دارد و حتی اختلافات خانوادگی این روزها که در همه ی فرهنگ ها گزارش شده، ممکن است در جوامع محلی و قوم گرا به نتیجه متفاوتی بینجامد که یک جامه شناس از آن به عنوان طلاق عاطفی کووید ۱۹ یاد می کند.
خانه نشینی بستر تقویت چالش های منفی
علی سیاه منصور دکترای روانشناسی می گوید: با توجه به اینکه در قرنطینه های خانگی افراد ساعات بیشتری در کنار هم هستند زمینه برای تقویت و بروز مجدد چالش های منفی گذشته فراهم می شود.
وی گفت: پیشنهاد می شود رسانه های رسمی و فضای مجازی ارایه راهکارهای کاهش تنش و افزایش مهارت کنار هم بودن در روزهای قرنطینه را به صورت متمرکز در دستور کار قرار دهند که اصلی ترین این راهکارها با هدف کاهش استرس باید تدوین شود.
این دکترای روانشناسی افزود: همچنین باید حرکت رسانه ها به سمت انتشار اخبار مثبت و امید آفرین باشد و جنبه های منفی کرونا بزرگنمایی نشود.
سیاه منصور با بیان اینکه انسان موجودی سازگار است ادامه داد: افراد منطقی تر در این شرایط راحت تر سازگار می شوند و تلاش می کنند آگاهی خود را افزایش دهند و چنانچه سه مولفه اساسی همدردی، همدلی و تفاوت فردی لازم در دوران قرنطینه مدنظر قرار گیرد حجم بسیاری از اختلافات کاهش می یابد.
نیازهای عاطفی گسترده و محدودیت های شدید خانه نشینی در جوامع قوم گرا
این استاد دانشگاه معتقد است: جوامع عشیره ای وسنتی نیاز و ارتباطات عاطفی بیشتری دارند که در روزهای خانه نشینی کرونا کمتر برآورده می شود.
سیاه منصور افزود: در شرایط کنونی که ارتباط خانواده ها بسیار کم شده فشار روحی بر افرادی که پیش از این روابط گسترده و صمیمانه ای داشته اند مضاعف و همین امر موجب افزایش تنش درون این خانواده ها می شود چراکه نیازهای روحی شان کمتر برطرف شده است.
وی تصریح کرد: این درحالیست که این فشار احساسی در جوامع غربی و حتی شهرهای بزرگ کشور که فرهنگ های کلان مشابهی دارند و در بعد عاطفی نیازهای اجتماعی محدودتری دارند کمتر است چراکه دایره ارتباط آنها از گذشته، کم بوده و اکنون نیز راحت تر با شرایط خانه نشینی کنار می آیند.
وی تاکید کرد: با توجه به این خلا روابط اجتماعی مرسوم در خانواده های قوم گرا، اعضای خانواده باید مهارت کنار هم ماندن در ساعات بیشتری از روز را داشته باشند تا بتوانند بر این خلا چیزه شوند اما متاسفانه نبود ابزار آموزشی همچون برنامه های فراگیر صدا و سیمای محلی کمکی به این مساله نکرده است.
خانه نشینی و تضاد نقش در خانواده های مردسالار
این روانشناس تربیتی همچنین در خصوص تضاد نقش های خانواده در شرایط خانه نشینی گفت: متاسفانه در خانواد های سنتی نقش مرد و پدرسالاری تا حدودی باقی مانده که این امر موجب افزایش فشار روحی و جسمی به سایر اعضا از جمله مادر خانواده می شود.
وی تصریح کرد: به عنوان مثال فردی که در اداره ای به زیردستان خود دستور می داده اکنون با دورکاری و کاهش ساعات حضور در اداره، ساعات بیشتری در کنار خانواده می گذراند و به دلیل داشتن ایده های مردسالارانه در خانه نیز ناخواسته تلاش می کند بیش از گذشته به فرزندان یا همسر خود دستور دهد که این نوع رفتار موجب تضاد در نقش ها و نارضایتی بقیه اعضا می شود.
سیاه منصور گفت:همچنین در خانواده های عشایری و سنتی نیز برای مردی که تاکنون با مابقی اعضا دستوری رفتار کرده اکنون قابل قبول نیست در کارهای منزل به همسر خود کمک کند چراکه فرهنگ پدرسالاری در روحیه این مرد حاکم است و همین امر نیز موجب نارضایتی های پنهان و عواقب روحی بعدی برای سایر اعضا خواهد شد.
وی با تاکید بر پیشگیری از تداخل نقش های بیرون و درون خانه در روزهای خانه نشینی کرونا افزود: مردانی که روحیه اینچنینی دارند باید انتظارات خود را کاهش داده و از بروز فشار روانی به خانواده خود جلوگیری کنند چراکه در غیراینصورت در نقش های فردی خانواده اختلال و در جمع خانواده اختلاف ایجاد می شود.
کاهش روابط اجتماعی و دست خالی خانواده ها از ابزار تقویت روابط
یک جامعه شناس و مدرس دانشگاه نیز با اشاره به کاهش شدید روابط عینی و چهره به چهره در دوران قرنطینه گفت: اولین اثر خانه نشینی کاهش شدید روابط اجتماعی است که خلا این روابط در مناطق قوم گرا و محلی بیشتر نمود دارد.
فرهاد طهماسبی افزود: خانه نشینی افراد را به اجبار وارد فضا و سبک جدیدی از زندگی کرده در حالیکه اعصاب و ابزار لازم برای تقویت روابط درون خانوادگی را نداریم اما متاسفانه آثار این امر که در خانه مشهود می شود کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی با تاکید بر ضرورت اقدام سیاست گذاران در این زمینه تصریح کرد: برنامه های صدا و سیما در ایام قرنطینه به شدت بی کیفیت بود و این رسانه نتوانست نقشی که سال های گذشته در ایجاد نشاط وشادی داشت را ایفا کند.
کرونا و کاهش مداخلات اطرافیان در زندگی خانواده ها
وی یکی از آثار مثبت خانه نشینی کرونا در جوامع طایفه گرا و محلی را کاهش دخالت اطرافیان در زندگی خانواده ها برشمرد و گفت: به طور معمول زندگی های طایفه ای باسطح بالای روابط اجتماعی با دخالت های گسترده همراه است.
وی توضیح داد: مداخله های بیخود و غیرضروری در جوامع محلی نمود بیشتری داشته و افراد طایفه در قبال خانواده های فامیل احساس مسولیت زیادی دارند که با خانه نشینی کرونا و کم شدن روابط چهره به چهره این دخالت ها نیز کمتر شده است.
این جامعه شناس با بیان اینکه در زندگی طایفه ای هر فرد در مقابل سایر بستگان احساس مسوولیت می کند ادامه داد: این دیدگاه در برخی موارد موجب اظهارنظرهای بی فایده و حتی تخریب روابط می شد که یکی از پیامدهای مثبت قرنطینه برای جوامع محلی کاهش احساس مسوولیت های بی مورد بوده است.
احتمال سردشدن روابط اجتماعی قوم ها در پساکرونا
طهماسبی با هشدار در خصوص سرد شدن روابط اجتماعی قوم و طایفه ها در دوران پساکرونا گفت: این سرد شدن ارتباطات طایفه ای و کم شدن روابط چهره به چهره شاید در آینده ادامه داشته باشد.
وی اظهار داشت: با توجه به اینکه عادت کردن و وفق یافتن با شرایط از ویژگی های بشر می باشد ممکن است اگر یکی از اعضای طایفه در دوران پساکرونا دچار مشکلی شود، دیگران نسبت به قبل از این وضعیت، اهمیت کمتری برای او قائل شوند و این به معنای کاهش تعلق خاطر در جوامع محلی خواهد بود.
وی ایفای تعهد و همبستگی متقابل را از ویژگی های جوامع محلی برشمرد و افزود: با سرد شدن روابط اجتماعی و تداوم روند خانه نشینی شاید این ویژگی ها تضعیف شده و به یک روال عادی تبدیل شود.
مردسالاری مدرن و طلاق عاطفی کووید ۱۹ در جوامع محلی و طایفه ای
طهماسبی اضافه کرد: در خانه ماندن موجب می شود افراد خانه بیشتر بر رفتار یکدیگر دقیق و حساس شوند که این امر باعث بروز اختلافات خانوادگی می شود تا جاییکه در برخی کشورها منجر به طلاق زوجین شده است.
وی ادامه داد: مردسالاری هرچند امروز شکل مدرنی به خود گرفته اما از گذشته تاکنون در جامعه ما وجود داشته و از شکل فیزیکی و برخورد بدنی اکنون به گفتار و کلام رسیده که در روزهای قرنطینه خانگی به دلیل افزایش حساسیتها و کاهش سطح تاب اوری، شدت یافته است.
وی گفت: نارضایتی زوجین طی این مدت زمینه را بری اقدام به طلاق تقویت می کند تا جاییکه در کشورهای مختلف گزارش هایی در خصوص طلاق های پساکرونا منتشر شده اما در لرستان که قالب قوم گرا و طایفه ای دارد شاید طلاق های محضری افزایش نداشته باشد اما بدون شک طلاق عاطفی کووید ۱۹ دور از انتظار نخواهد بود.
این جامعه شناسی ادامه داد: رودربایستی و فکر کردن به نظر و واکنش های اعضای فامیل و طایفه تا حدود بسیاری موجب جلوگیری از اقدم به طلاق می شود اما در خانواده ای که به دلایل مختلف از جمله مردسالاری مدرن دچار ناراحتی و اختلاف شده اند،«دل چرکینی» در زمان پساکرونا وجود دارد و زوجین با دلخوری های بسیار اما به علت حفظ آبروی خانواده و تعصبات ایلی به زندگی مشترک ادامه می دهند.
طهماسبی افزود: ادامه زندگی مشترک برخی از این زوج ها با توجه به مردسالاری و مشارکت کمتر انها در امور منزل و نارضایتی همسرانشان این روزها در حالی ادامه می یابد که عملا یک طلاق عاطفی میان انها شکل گرفته و بهبود این وضعیت شاید مدت های بسیاری به طول بینجامدکه بدون شک تداوم زندگی بی کیفیت زن و شوهر بر نحوه تربیت فرزندان و حضور آنها در جامعه تاثیر خواهد داشت.
راهکار چیست؟
این استاد دانشگاه در خصوص راهکار کاهش پیامدهای منفی خانه نشینی گفت: کمیته اجتماعی و امنیت کرونا فقط وظیفه فاصله گذاری ندارد و باید پروتکل های سلامت روان و روابط اجتماعی در خانه را تدوین و عملی کند.
طهماسبی با تاکید بر استفاده بهینه از ابزار رسانه توسط ستاد مدیریت کرونا تصریح کرد: با توجه به مشکلات جوامع محلی در قرنطینه خانگی کرونا، شبکه های استانی صدا و سیما باید از نخبگان و کارشناسان محلی استفاده کرده و برنامه های هدفمندی را برای آسیب شناسی و ارایه راهکار به مردم استان تولید کنند.
وی همچنین تولید محتوا در فضای مجازی برای قرنطینه های خانگی را ضعیف دانست و افزود: متاسفانه برنامه های گفتگو محور رسانه ملی در سطح کلان و استانی نتوانسته به خوبی به این مسایل بپردازد و تنها به کلیات اکتفا کرده در حالیکه به نظر می رسد برای استان هایی همچون لرستان که بافت قومی و روابط اجتماعی گسترده ای دارند باید برنامه هایی به صورت بومی تهیه و پخش شود.
