منشورروحانیت این عنوان پیامی است ازامام خمینی( رحمة الله علیه) که سال 67 صادر شده است ازعنوانش هم پیداست که گروه مخاطبین آن روحانیت هستند. به دیداردکترآذربایجانی رفتیم ایشان که ازروحانیان دانشگاهی هستند ودررشته روانشناسی بالینی مدرک کارشناسی ارشد و دررشته فلسفه دین مدرک دکتری دارند، اکنون به عنوان عضو هیئت علمی گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه ودانشگاه مشغول به کارهستند هشت عنوان کتاب و40 مقاله علمی حاصل کارایشان است. متنی که درذیل می آید حاصل مصاحبه با ایشان است پیرامون منشورروحانیت
*با توجه به بخش اول پیام امام من می خواهم که بحث صیانت حوزه های علمیه ازاسلام وتشیع تاریخچه ای را ازاین پاسداری وصیانت بفرمایید ؟
درود می فرستیم به همه شهدای شیعه واسلام وبه ویژه شهدای روحانیت بالاخص حضرت امام رضوان الله تعالی علیه که درحقیقت با انقلابی که درقرن چهارده وبه یک معنا قرن بیستم انجام دادند تحول فرهنگی را درنگاهها ورویکردها به وجود آوردند من قبل ازاینکه به سئوال شما پاسخ بدهم یک نگاه کلی به این منشور دارم که به نظرم خوب است به عنوان مقدمه به آن توجه شود .
نکته اول: حضرت امام روحانیت را به عنوان یک نهاد تاثیرگذارومهم که حامل علم وفرهنگ درجامعه هستند دراقشارمختلف و می توانند بسیارتاثیر گذارباشند مورد خطاب قرارد اده ند وبه صورت اختصاصی پیامی را برای آنها صادر کرده اند ومطالب مهمی را هم دراین پیام متذکرشده اند که نشان ازاهمیت نهاد روحانیت درکلام امام دارد.
نکته دوم: این است که دراین پیام ما یک رویکرد جامعی را به مباحث روحانیت وحوزه مشاهده می کنیم که با نگاه وگفتمان عرفانی ومعنوی آ غازمی شود وبه مباحث علمی فقهی وسایررشته های علمی حوزوی ختم می شود ودرخاتمه پیام اشاره دارد به مباحث ویژه اجتماعی وسیاسی که مورد تاکید خاص حضرت امام بوده است که عمرخودشان را دراین مسیراختصاص داده اند.
درجواب سئوال شما به این نکته اشاره می کنم که امام دراین پیام به وظیفه اصلی حوزه که همان صیانت ازاسلام است تاکید می کنند؛ شاید اگربخواهیم به یک معنا روحانیت را تعریف بکنیم وظیفه اصلی روحانیت درچند محوراساسی خلاصه می شود یکی فهم اسلام است، یعنی یک روحانی دراولین مرحله باید اسلام را بفهمد، یعنی یک فهم تفقهی وعمیق وریشه دار که به مبادی ومبانی ومنابع اسلام راه پیدا بکند وبتواند ازاین منبع اسنباط بکند. دیگراینکه پس ازفهم باید تبیین کند اسلام را ودفاع کند ازمبانی اسلام برای مردم احکامش را تبیین بکند وشبهات را پاسخ بدهد وقدرت تبیین گردی داشته باشد. سوای قدرت تبلیغ که من می خواهم تبیین وتبلیغ را ازهم جدا کنم وتبیین به عبارتی یعنی توانایی حوزه های علمیه دردفاع معقول ازچهارچوب اسلام. وسوم تبلیغ است، یعنی نشرآن به هرروشی که متداول است وچهارم اجرای آن است چه دربعد فردی (چه تذکیه وتکالیف) ودرمرحله بعد باتوجه بسط یدی که دارد درجامعه آن را اجرا بکند.
پس چهارمحورد اریم که با توجه به این محورها می توانیم به جایگاه روحانیت درطول تارخی پی ببریم که این نهاد ازشاگردان امام صادق وسایرائمه شروع می شود تا می برسد به نسلی مثل شیخ الطائفه وسایربزرگان تا دورا ن حاضرالبته گاهی بعضی ازبخشها پررنگ تربوده مثلا دردوره ای ممکن است تبیین بیشتربوده گاهی تبلیغ وگاهی درموارد اندکی اجرای احکام اسلام پررنگ تربوده است؛ مثل آل بویه ودورا ن اندکی ازصفویه ویا دورا ن حاضر که با« ید »قدرتمند حضرت امام به عنوان بنیان گذارانقلاب اسلامی این حرکت آغازشد وادامه پیدا کرد بنا براین صیانت علما ازاسلام دراین چهارلایه ومحورفهم، تبیین، تبلیغ واجرا است .
نکته دیگرکه میخوهم اشاره کنم اینکه گاهی نداهایی برمی خیزد که اسلام منهای روحانیت خوب این تبیینی که من عرض کردم هم پاسخ به این مسئله است که واقعا اسلام منهای روحانیت هیچ گاه نبوده است وقابل تداوم نیست؛ دوم اینکه افرادی که دربحث های دین شناسی کارمی کنند به این مسئله اذعان میکنند که درده عنصری که برای یک دین درنظرمی گیرند عنصردهمی وجود دارد که باعث پایداری آن دین است وآن چیزی نیست جزمعلمان و مفسران آن دین که اینها وظیفه اشان هم تبیین دین است وهم آموزش دین است برای مردم اینها کسانی هستند که به عنوان یک نهاد پایدارمی توانند دین را حفظ وصیانت بکنند.
*تاکید امام خمینی برحوزه سنتی وهمخوانی با پیشرفت روز را چگونه تفسیرمی کنید آیا سرعت درپایان بردن دروس حوزوی بازده آن را پایین نمی آورد یا به قول معروف حوزه را ازداشتن شیخ انصاری ها محروم نمی کند ؟
البته مرحوم امام بین دو موضوع جمع کرده اند ازیک طرف تاکید بسیاراکیدی براینکه روش سنتی را درآموزش حوزه و در پرورش طلاب داشته باشیم، هم دربعد علمی وهم دربعد اخلاقی بخصوص روی فقه جواهری تاکید می کنند چرا ؟ به دلیل نقاط قوتی است که درآن روشها وجود داشته وموفقیت درخروجی های آن است واین مستدل وقابل دفاع است ولی درمقابل می بینیم که درهمین پیام می فرمایند که اجتهاد مصطلح کافی نیست وباید دوعنصرزمان ومکان هم درنظرگرفته شود این نکته به این جهت هست که ما نیازداریم به یک پویایی جدی هم درروشهای درس خارجمان هم دربحث فرایند اجتهاد اینها باید مورد بازبینی قرار بگیرد که بتواند با حفظ اصالت پویایی نسبت به زمان حاضررا تامین بکند، برخی ازنکات مثبتی که ما دردروس دانشگاهی می بینیم مثلا هرچه مقطع بالاترمی رود تعداد دانش پژوهان کمترمی شود اگردردرسهای خارجمان این را لحاظ کنیم قطعا تاثیرگذاریش بیشتراست.
*درحال حاضروظیفه حوزه های علمیه وطلاب علوم دینی نسبت به حفظ وحدت درعین اختلاف سلیقه های سیاسی که دارند، چیست ؟
مرحوم امام درقسمتهایی ازاین پیام به این مطلب تصریح دارند که هردوگروه ازروحانیت که درآن زمان مطرح بودند اینها حضورداشته باشند و مورد تایید باشند، به صورت اجمالی این روند باید علی القاعده ادامه پیدا بکند برای اینکه جامعه ما تک صدایی نشود وجامعه بتواند ازهمه نیروهای دلسوز انقلاب استفاده بکند این روند جزو ضرورتهایی هست که مرحوم امام هم به آن اشاره دارند که افرادی که واقعا دلسوزکشورونظام هستند اینها را باید با یک نگاه حد اقلی درباب معیارها به رسمیت بشناسیم وحفظشان بکنیم حالا ممکن است دربعضی قسمتها دیدگاهها یشان را هم نپذیریم .
ازآن طرف هم رفتارهایی که ساختارشکن وبنیان افکن است این صریحا مورد نهی امام قرارگرفته است باید ازآن طرف هم مراقب باشیم که وحدت کلی جامعه حفظ بشود .
واگراختلاف نظر های تند و تیز بین علما وجود داشته باشد مردم شکننده می شوند واعتقاد وایمان خود را ازدست می دهند.
*روحانی متعهد به صرف اینکه امکانات ندارد وتریبون ندارد می تواند خانه نشین شود؟
تشخیص موقعیت بسیارمشکل است بخصوص وقتی درسیره ائمه بررسی می کنیم می بینیم یکسان عمل نکر ده اند گاهی مثل سید الشهدا بودند و درمقاطعی کناره می گرفته اند البته ما همیشه برایمان مسئولیت وجود دارد. کمترینش مسئولیت فرهنگی است. مسئولیت های آگاهی بخشی است. تا آن حدی که می توانیم باید این آگاهی بخشی را انجام دهیم نسبت به بدعتها نسبت به بد فهمیها نسبت به برداشتها یی که نابجا است وگاهی درتریبونها اعلام می شود ،سکوت دراین موارد جایزنیست.
*با توجه به توصیه موکدی که امام برای ورود روحانیت به صحنه مدیریتی جامعه دارند آیا هرحوزوی با اندک مدراج تحصیلی می تواند دنبال پست ومقام برود یا نه ؟
امام جایی که فرمودند طلبه باید جای خالی را پرکند ومنصب امامت جمعه وقضاوت وارشاد را خالی نگذارد قطعا مرادشان این نیست که کسی وارد حوزه شود که مدرکی بگیرد ومیزی دست وپا کند .
این با محکمات امام نمی سازد؛ نیت اخلاقی که باید داشته باشیم؛ ازاول که وارد حوزه می شویم، می آییم برای انجام یک وظیفه الهی که همان ارکان چهارگانه ای است که عرض کردم واگرواقعا نیازهای جامعه سراغ ما بیاید واقتضائات چنین ایجاب کند بحث دیگری است .
البته حضرت امام متذکرمی شدند برای طلبه هایی که میانه راه هستند و پختگی لازم را پیدا نکرده اند ازنظر علمی ازنظر اخلاقی بخصوص درچهل حدیث این بحث را دارند که به شدت نهی می کنند ازاین مطلب، که تا پخته نشده اید وارد مناصب اجتماعی ومسئولیت ها نشوید که چنین افرادی خطرشان بیشتراست، درمجموع نباید بی تفاوت بود نسبت به مسئولیتها ولی با حد نصابی ازرشد علمی واخلاقی .
*با توجه به بخش اول پیام امام من می خواهم که بحث صیانت حوزه های علمیه ازاسلام وتشیع تاریخچه ای را ازاین پاسداری وصیانت بفرمایید ؟
درود می فرستیم به همه شهدای شیعه واسلام وبه ویژه شهدای روحانیت بالاخص حضرت امام رضوان الله تعالی علیه که درحقیقت با انقلابی که درقرن چهارده وبه یک معنا قرن بیستم انجام دادند تحول فرهنگی را درنگاهها ورویکردها به وجود آوردند من قبل ازاینکه به سئوال شما پاسخ بدهم یک نگاه کلی به این منشور دارم که به نظرم خوب است به عنوان مقدمه به آن توجه شود .
نکته اول: حضرت امام روحانیت را به عنوان یک نهاد تاثیرگذارومهم که حامل علم وفرهنگ درجامعه هستند دراقشارمختلف و می توانند بسیارتاثیر گذارباشند مورد خطاب قرارد اده ند وبه صورت اختصاصی پیامی را برای آنها صادر کرده اند ومطالب مهمی را هم دراین پیام متذکرشده اند که نشان ازاهمیت نهاد روحانیت درکلام امام دارد.
نکته دوم: این است که دراین پیام ما یک رویکرد جامعی را به مباحث روحانیت وحوزه مشاهده می کنیم که با نگاه وگفتمان عرفانی ومعنوی آ غازمی شود وبه مباحث علمی فقهی وسایررشته های علمی حوزوی ختم می شود ودرخاتمه پیام اشاره دارد به مباحث ویژه اجتماعی وسیاسی که مورد تاکید خاص حضرت امام بوده است که عمرخودشان را دراین مسیراختصاص داده اند.
درجواب سئوال شما به این نکته اشاره می کنم که امام دراین پیام به وظیفه اصلی حوزه که همان صیانت ازاسلام است تاکید می کنند؛ شاید اگربخواهیم به یک معنا روحانیت را تعریف بکنیم وظیفه اصلی روحانیت درچند محوراساسی خلاصه می شود یکی فهم اسلام است، یعنی یک روحانی دراولین مرحله باید اسلام را بفهمد، یعنی یک فهم تفقهی وعمیق وریشه دار که به مبادی ومبانی ومنابع اسلام راه پیدا بکند وبتواند ازاین منبع اسنباط بکند. دیگراینکه پس ازفهم باید تبیین کند اسلام را ودفاع کند ازمبانی اسلام برای مردم احکامش را تبیین بکند وشبهات را پاسخ بدهد وقدرت تبیین گردی داشته باشد. سوای قدرت تبلیغ که من می خواهم تبیین وتبلیغ را ازهم جدا کنم وتبیین به عبارتی یعنی توانایی حوزه های علمیه دردفاع معقول ازچهارچوب اسلام. وسوم تبلیغ است، یعنی نشرآن به هرروشی که متداول است وچهارم اجرای آن است چه دربعد فردی (چه تذکیه وتکالیف) ودرمرحله بعد باتوجه بسط یدی که دارد درجامعه آن را اجرا بکند.
پس چهارمحورد اریم که با توجه به این محورها می توانیم به جایگاه روحانیت درطول تارخی پی ببریم که این نهاد ازشاگردان امام صادق وسایرائمه شروع می شود تا می برسد به نسلی مثل شیخ الطائفه وسایربزرگان تا دورا ن حاضرالبته گاهی بعضی ازبخشها پررنگ تربوده مثلا دردوره ای ممکن است تبیین بیشتربوده گاهی تبلیغ وگاهی درموارد اندکی اجرای احکام اسلام پررنگ تربوده است؛ مثل آل بویه ودورا ن اندکی ازصفویه ویا دورا ن حاضر که با« ید »قدرتمند حضرت امام به عنوان بنیان گذارانقلاب اسلامی این حرکت آغازشد وادامه پیدا کرد بنا براین صیانت علما ازاسلام دراین چهارلایه ومحورفهم، تبیین، تبلیغ واجرا است .
نکته دیگرکه میخوهم اشاره کنم اینکه گاهی نداهایی برمی خیزد که اسلام منهای روحانیت خوب این تبیینی که من عرض کردم هم پاسخ به این مسئله است که واقعا اسلام منهای روحانیت هیچ گاه نبوده است وقابل تداوم نیست؛ دوم اینکه افرادی که دربحث های دین شناسی کارمی کنند به این مسئله اذعان میکنند که درده عنصری که برای یک دین درنظرمی گیرند عنصردهمی وجود دارد که باعث پایداری آن دین است وآن چیزی نیست جزمعلمان و مفسران آن دین که اینها وظیفه اشان هم تبیین دین است وهم آموزش دین است برای مردم اینها کسانی هستند که به عنوان یک نهاد پایدارمی توانند دین را حفظ وصیانت بکنند.
*تاکید امام خمینی برحوزه سنتی وهمخوانی با پیشرفت روز را چگونه تفسیرمی کنید آیا سرعت درپایان بردن دروس حوزوی بازده آن را پایین نمی آورد یا به قول معروف حوزه را ازداشتن شیخ انصاری ها محروم نمی کند ؟
البته مرحوم امام بین دو موضوع جمع کرده اند ازیک طرف تاکید بسیاراکیدی براینکه روش سنتی را درآموزش حوزه و در پرورش طلاب داشته باشیم، هم دربعد علمی وهم دربعد اخلاقی بخصوص روی فقه جواهری تاکید می کنند چرا ؟ به دلیل نقاط قوتی است که درآن روشها وجود داشته وموفقیت درخروجی های آن است واین مستدل وقابل دفاع است ولی درمقابل می بینیم که درهمین پیام می فرمایند که اجتهاد مصطلح کافی نیست وباید دوعنصرزمان ومکان هم درنظرگرفته شود این نکته به این جهت هست که ما نیازداریم به یک پویایی جدی هم درروشهای درس خارجمان هم دربحث فرایند اجتهاد اینها باید مورد بازبینی قرار بگیرد که بتواند با حفظ اصالت پویایی نسبت به زمان حاضررا تامین بکند، برخی ازنکات مثبتی که ما دردروس دانشگاهی می بینیم مثلا هرچه مقطع بالاترمی رود تعداد دانش پژوهان کمترمی شود اگردردرسهای خارجمان این را لحاظ کنیم قطعا تاثیرگذاریش بیشتراست.
*درحال حاضروظیفه حوزه های علمیه وطلاب علوم دینی نسبت به حفظ وحدت درعین اختلاف سلیقه های سیاسی که دارند، چیست ؟
مرحوم امام درقسمتهایی ازاین پیام به این مطلب تصریح دارند که هردوگروه ازروحانیت که درآن زمان مطرح بودند اینها حضورداشته باشند و مورد تایید باشند، به صورت اجمالی این روند باید علی القاعده ادامه پیدا بکند برای اینکه جامعه ما تک صدایی نشود وجامعه بتواند ازهمه نیروهای دلسوز انقلاب استفاده بکند این روند جزو ضرورتهایی هست که مرحوم امام هم به آن اشاره دارند که افرادی که واقعا دلسوزکشورونظام هستند اینها را باید با یک نگاه حد اقلی درباب معیارها به رسمیت بشناسیم وحفظشان بکنیم حالا ممکن است دربعضی قسمتها دیدگاهها یشان را هم نپذیریم .
ازآن طرف هم رفتارهایی که ساختارشکن وبنیان افکن است این صریحا مورد نهی امام قرارگرفته است باید ازآن طرف هم مراقب باشیم که وحدت کلی جامعه حفظ بشود .
واگراختلاف نظر های تند و تیز بین علما وجود داشته باشد مردم شکننده می شوند واعتقاد وایمان خود را ازدست می دهند.
*روحانی متعهد به صرف اینکه امکانات ندارد وتریبون ندارد می تواند خانه نشین شود؟
تشخیص موقعیت بسیارمشکل است بخصوص وقتی درسیره ائمه بررسی می کنیم می بینیم یکسان عمل نکر ده اند گاهی مثل سید الشهدا بودند و درمقاطعی کناره می گرفته اند البته ما همیشه برایمان مسئولیت وجود دارد. کمترینش مسئولیت فرهنگی است. مسئولیت های آگاهی بخشی است. تا آن حدی که می توانیم باید این آگاهی بخشی را انجام دهیم نسبت به بدعتها نسبت به بد فهمیها نسبت به برداشتها یی که نابجا است وگاهی درتریبونها اعلام می شود ،سکوت دراین موارد جایزنیست.
*با توجه به توصیه موکدی که امام برای ورود روحانیت به صحنه مدیریتی جامعه دارند آیا هرحوزوی با اندک مدراج تحصیلی می تواند دنبال پست ومقام برود یا نه ؟
امام جایی که فرمودند طلبه باید جای خالی را پرکند ومنصب امامت جمعه وقضاوت وارشاد را خالی نگذارد قطعا مرادشان این نیست که کسی وارد حوزه شود که مدرکی بگیرد ومیزی دست وپا کند .
این با محکمات امام نمی سازد؛ نیت اخلاقی که باید داشته باشیم؛ ازاول که وارد حوزه می شویم، می آییم برای انجام یک وظیفه الهی که همان ارکان چهارگانه ای است که عرض کردم واگرواقعا نیازهای جامعه سراغ ما بیاید واقتضائات چنین ایجاب کند بحث دیگری است .
البته حضرت امام متذکرمی شدند برای طلبه هایی که میانه راه هستند و پختگی لازم را پیدا نکرده اند ازنظر علمی ازنظر اخلاقی بخصوص درچهل حدیث این بحث را دارند که به شدت نهی می کنند ازاین مطلب، که تا پخته نشده اید وارد مناصب اجتماعی ومسئولیت ها نشوید که چنین افرادی خطرشان بیشتراست، درمجموع نباید بی تفاوت بود نسبت به مسئولیتها ولی با حد نصابی ازرشد علمی واخلاقی .
کپی شد
