به گزارش جماران، حریم امام نوشت: آیت الله هاشم‌زاده هریسی نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان رهبری ضمن تأیید و تأکید بر برگزاری مراسم عزاداری محرم، مباحث فقهی کرونا و عزاداری و جمع بین آن دو را مورد توجه قرار داد و از رویکرد‌ها و نزاع‌های سیاسی و سوء استفاده‌هایی که ممکن است در این میان صورت بگیرد سخن گفت.
مشروح گفت و گوی حریم امام با آیت الله هاشم هاشم زاده هریسی را در ادامه می خوانید:
به نظر جنابعالی در شرایطی که شیوع ویروس کرونا تهدید کننده جان افراد است، مراسم سوگواری اباعبدالله علیه‌السلام به چه شکلی باید برگزار شود؟
گاهی انسان در شرایط عادی قرار دارد و تکلیفش هم کاملاً روشن است. باید وظیفه‌اش را با حوصله و آرامش، تمام و کمال طبق آنچه وارد شده انجام دهد. گاهی نیز شرایط متفاوت است. در چنین شرایطی که دو تکلیف تا حدودی با یکدیگر در تعارض هستند، نباید تکلیفی را یکسره رها کرد و تنها به تکلیف دیگر پرداخت. انسان باید راهی برای جمع میان تکالیف بیابد. در اسلام نیز تمامی مسائل روشن است و هرگز به بن‌بست نمی‌رسیم. چون تمامی راه‌حل‌ها از قبل پیش‌بینی شده و در احکام تکلیفشان تعیین شده است. بحث تقلید، ضرر و نفع و منفعت و تعیین موضوع در دین ما مطرح است. شرایط، زمان و مکان نیز در تعیین موضوع تأثیرگذار است. با در نظر گرفتن تمامی این موارد ابتدا موضوع را تعیین می‌کنیم و پس از تشخیص، به‌حکم عمل می‌کنیم.
در اینجا دو مسأله مطرح می‌شود: یکی اینکه آیا اساساً عزاداری بکنیم یا نه؟ گاهی ما عزاداری‌هایمان را بروز می‌دهیم و شعائر آن را بزرگ می‌داریم. گاهی هم ممکن است برای عزاداری اجتماعاتی تشکیل دهیم که این اجتماعات علاوه بر عزاداری است. در این صورت شرایط عزاداری عمومی اجتماعی را باید موضوع شناسی کنیم. یعنی ببینیم آیا این رفتار ضرر دارد یا خیر. اگر ضرری ندارد که به شکل معمول و عادی انجام می‌دهیم. مقصودم این است که در اسلام تکلیف کاملاً روشن است. مراجع ما نیز نظر کارشناسان را رسمی می‌دانند، به آن عمل می‌کنند و در موضوع شناسی، آراء کارشناسان را مؤثر می‌دانند. یعنی اول باید موضوع شناسی شود و بعد فتوای مراجع بر آن بار شود. پس در آغاز موضوع شناسی می‌کنیم، اگر ببینیم که این کار ضرر دارد آنگاه باید راه‌های کاستن از آسیب‌ها و ضررهای آن را بررسی کرد و مجدداً کارشناسی شود. اگر آن ضررها قابل کنترل باشند که در نهایت با کنترل آسیب‌ها، آن کار را انجام می‌دهیم. در غیر این صورت باید شکل انجام آن را تغییر دهیم که متحمل آسیب نشویم؛ البته اگر چنین تغییری امکان‌پذیر باشد.
اگر به همین شیوه عمل کنیم هیچ تکلیفی رها نمی‌شود و در عین حال جان مردم نیز به خطر نمی‌افتد. یعنی نه ویروس کرونا را نادیده می‌گیریم و نه آن امر مهم را تعطیل می‌کنیم. بلکه شکل آن را تغییر می‌دهیم.
منظور این است که امکان جمع تکالیف وجود دارد. حتی اگر این اتفاق برای مدت کوتاهی قابل اجرا باشد.
عزاداری امام حسین علیه‌السلام چه جایگاهی در فرهنگ دینی ما دارد؟
امروز مسأله عزاداری اباعبدالله علیه‌السلام از شعائر دینی ما محسوب می‌شود و جریان بسیار مهمی است. اگر چه مانند نماز واجب شرعی نیست، اما گاهی واجبات ثانویه به وجود می‌آیند. یعنی اگر عزاداری امام حسین علیه‌السلام را جزء شعائر دین بدانیم، در این صورت تعطیلی آن ضرر دارد و به این شکل انجام آن واجب می‌شود. پس احکامی وجود دارد که ما می‌توانیم تمامی این امور را با یکدیگر جمع کنیم.
تقلید از کارشناس امری عقلی است
توصیه حضرت‌عالی به نهادهای تصمیم‌گیرنده و همچنین هیأت‌های عزاداری چیست؟
اگر همگی سعی کنیم که در این مورد مقلد باشیم و همه خود را مجتهد ندانیم و به نظر کارشناسان رجوع کنیم که تقلید از کارشناس امری عقلی است، در این صورت مشکلات حل می‌شوند. کارشناسان امر هم دو دسته‌اند. تعدادی کارشناسان موضوع شناسند که موضوع را شناسایی و بررسی می‌کنند. به فرض آیا در چنین شرایطی روزه گرفتن ضرر دارد یا نه. بررسی این امر یعنی موضوع شناسی آن مسأله بر عهدۀ آنان است. حالا اگر ضرر دارد، آیا راهی برای کنترل این آسیب وجود دارد که آن را قابل تحمل کند؟ سپس راه‌های آن را بررسی می‌کنند.
الان در خصوص برنامه‌های محرم و صفر برای کاهش عوارض، می‌شود زمان مراسم را کوتاه کرد یا شکل برگزاری مراسم را تغییر داد. به صورتی که هم عزاداری تعطیل نشود و هم خطری جان مردم را تهدید نکند.
این‌ها نوعی کارشناسی موضوعی است. اما در باب بیماری کرونا، کارشناسان موضوعی، پزشکان هستند. این پزشکان هم باید مورد اعتماد باشند و هم تخصص لازم را داشته باشند. اگر هر دوی این ویژگی‌ها در آن‌ها باشد، مشمول این آیه قرآن می‌شوند که:«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» باید به کارشناسان مورد وثوق و متخصص رجوع کرد. قرآن هم ما را به همین امر راهنمایی کرده است. پس با نظر کارشناسان و مرتفع کردن احتمال خطر یا تغییر شکل، تکلیف خود را انجام می‌دهیم.
بعد از این مرحله کارشناسی موضوعی، بحث کارشناسی احکام مطرح می‌شود. کارشناسان احکام همان مجتهدین و مراجع تقلید هستند. زمانی که جوانب موضوع کاملاً شناخته شد و موضوع برای مجتهد به تمامی روشن شد، آنگاه فتوا می‌دهد و حکم شرعی خود را بر آن بار و تکلیف را مشخص می‌کند که آیا عزاداری بکنید یا خیر.
این دو نوع کارشناسی مشکل ما را حل می‌کند و در نهایت به اجماع همه فقها می‌رسیم. بنابراین اختلاف‌نظر و دعوایی وجود نخواهد داشت.
اگر مقلد باشیم دچار اختلاف نخواهیم شد. چرا که ابتدا موضوع شناس معتبر، نظر کارشناسی می‌دهد. از طرف دیگر مراجع که کارشناسان دینی و حافظ دین هستند، حکم شرعی خود را اعلام می‌کنند. وقتی چنین راه روشنی وجود دارد تقابل و رویارویی در جامعه بی‌معناست.
بسیاری از دعواها بر اثر هوای نفس و ادعای اجتهاد است
پس این اختلاف‌نظرها در جامعه از کجا نشأت می‌گیرند؟
متأسفانه بسیاری از دعواها بر اثر هوای نفس و ادعای اجتهاد است. چون همه خود را مجتهد می‌دانند و هر یک مدعی هستند که صاحب نظرند و می‌خواهند سخن خود را به کرسی بنشانند. نباید تعصب داشته باشیم. هم جان مردم برای ما ارزشمند است و هم عزاداری امام حسین علیه‌السلام. بنابراین همه موظفیم که جان ملت را حفظ کنیم و نباید حتی یک نفر نیز در این جریان آسیب ببیند و حفظ جان افراد واجب شرعی است. آن هم واجب عینی که بر عهده همه است نه واجب کفائی. از دیگر سو عزاداری‌ها شعائر مذهب ما هستند و باعث تقویت ایمان مردم می‌شوند. می‌توان از مسیر دعا از خداوند مرتفع کردن این بلا را طلب کرد. پس مهم این است که ما کارمان را درست انجام دهیم تا مشمول رحمت الهی قرار بگیریم. اگر هرکس به وظیفه خود عمل کند و ادعای اجتهاد نداشته باشد و کار را به کارشناسان بهداشتی و فقهی محول کند، علم و دین با یکدیگر تلفیق می‌شوند و به راه‌حل نهایی که مورد اتفاق همگان باشد می‌رسیم.
به نظر حضرت‌عالی لازم است که مراسم سوگواری محرم و صفر در مساجد و حسینیه‌ها و تکایا با اجتماعات مردمی برگزار شود و یا می‌توانیم به نمادهای عزاداری عمومی مانند پرچم‌های سیاه و پخش مراسم از رسانه‌های عمومی اکتفا کنیم؟
عرض کردم می‌شود شکل عزاداری را تغییر داد. همه این‌هایی که فرمودید هم از اَشکال عزاداری است و هیچ اِشکالی ندارد که به آن‌ها رو بیاوریم. اما نباید عزاداری را به‌طور کلی تعطیل کرد. چرا گریستن در سوگ حضرت اباعبدالله باید تعطیل شود؟ نوحه‌خوانی در جمع‌های کوچک و خانواده‌ها که خطری برای افراد نداشته باشد چه اشکالی دارد؟ گاهی پخش برنامه‌های حزن‌انگیز و نغمه‌های سوزناک از صداوسیما در دل افراد آتش می‌افکند و زیباترین عزاداری‌ها را در منازل مردم ایجاد می‌کند. نه‌تنها نباید عزاداری را تعطیل کنیم بلکه می‌توان آن را به شکل عمیق‌تر و سوزناک‌تر برگزار کرد. می‌توان طوری برای سوگواری در اماکن عمومی برنامه‌ریزی کرد که شهر چهره ماتم به خود بگیرد و شعائر عزاداری محرم و صفر حفظ شود. مسأله اساسی این است که مراسم به چه شکلی انجام شود که جان مردم به خطر نیفتد. امام حسین راضی نیست که حتی یک نفر هم در این مسیر جانش را از دست بدهد.
راه های بسیاری برای برپایی عزاداری وجود دارد
راه‌های بسیاری برای برپایی عزاداری حتی به شکل تأثیرگذارتر و با معرفت بیشتر وجود دارند که در آن‌ها شعائر نیز حفظ شوند. می‌شود کاری کرد که هر خانه‌ای به‌منزله مسجد باشد و در آن آیین بزرگداشت امام حسین علیه‌السلام برگزار گردد. وظیفه شرعی حکومت این است که جان ملت را حفظ کند و اجازه ندهد حتی یک نفر هم در این مسیر جانش به خطر بیفتد.
به هر حال ممکن است با وجود اعلام پروتکل‌های بهداشتی و اجرای موازین مقرر بازهم خطر شیوع کرونا وجود داشته باشد. آیا ما مجاز هستیم که در این صورت باز هم اجتماعات معمول عزاداری را تشکیل دهیم؟
عرض کردم کارشناسان متخصص و موثق در این زمینه باید نظر دهند که مجتهد رشته خود هستند و نظرشان معتبر است. «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» که منشأ و مبنای حجیت اجتهاد است، هم شامل کارشناسی‌های موضوعی و هم شامل کارشناسی‌های اجتهادی است. حالا ممکن است که اشتباهاتی در کارشناسی هم وجود داشته باشد، اما راه شرعی درست برای رسیدن به رأی نهایی از همین مسیر است.
در ماه رمضان گذشته، عده‌ای از خبرگزاری‌های مختلف و افرادی می‌خواستند به مراجع فشار بیاورند که روزه را تعطیل کنند. با این توجیه که مردم برای جلوگیری از ابتلا به کرونا باید طی فواصل کم آب مصرف کنند و بنابراین نمی‌توان روزه گرفت. ما هم گفتیم که نمی‌توان حکم خدا را تعطیل کرد. چون ممکن است روزه برای یک نفر مضر باشد و برای دیگری مضر نباشد. بنابراین نمی‌توان حکم کلی داد. اگر پزشک به کسی بگوید که روزه نگیر، نباید روزه بگیرد. بنابراین نمی‌توان به‌طور کلی حکم بر جواز روزه‌خواری داد.
اسلام به هیچ وجه با علم تعارض ندارد
در بحث کرونا اگر به اینجا برسیم که با وجود تمامی تدابیر بهداشتی باز هم خطر ابتلا به بیماری حتی برای یک نفر وجود دارد، نباید این کار انجام شود. اسلام دینی بر پایه عقل است که به هیچ وجه با علم در تعارض نیست. آن‌چنان که اگر پزشکی به فردی بگوید که روزه برای سلامتی تو ضرر دارد و آن شخص به نظر اجتهادی و علمی آن پزشک توجه نکند، نه تنها ثوابی نمی‌برد بلکه روزه‌اش باطل است و گناه هم کرده است. دین اسلام علم و ایمان را توأمان دارد. به همین دلیل در جامعه اسلامی نباید میان روحانیون و علمای دینی و دانشمندان و علمای رشته‌های مختلف تقابلی وجود داشته باشد.
