دولت تدبیر و امید در شرایطی رأی اکثریت مردم را کسب کرد که در کنار سایر شعارها برای رفع مشکلات مردم بویژه در حوزه بین المللی و اقتصادی، روی امید از دست رفته جامعه هنری نیز سرمایه‌گذاری کرده بود که در این راستا بازگشایی خانه سینما اولین قدم دولت روحانی در مسیری بود که از دو سال پیش آغاز شد؛ با این وجود لغو تعداد قابل توجهی از کنسرت‌های موسیقی در ماه‌های اخیر که استعفای مدیر کل دفتر موسیقی وزارت ارشاد را نیز به همراه داشت این شائبه را در اذهان جامعه هنرمندان ایجاد کرد که حجم فشارهای وارده بر وزارت ارشاد، مشکلاتی در راه تحقق برخی شعارهای دولت برای رفع مشکلات در حوزه فرهنگ و هنر ایجاد خواهد کرد. بررسی مقوله فرهنگ و هنر پس از پیروزی انقلاب را شاید اینگونه بتوان بررسی کرد. با وقوع انقلاب اسلامی شرایط به گونه‌ای رقم خورد که فرهنگ و هنر با قمار و شراب هم ردیف پنداشته می‌شد. در آن روزها که ممکن بود فاتحه فرهنگ و هنر برای همیشه خوانده شود، اما حمایت مرحوم امام(س) از هنر انقلابی و تلاش دست اندرکاران فرهنگی برای بازسازی این عرصه زمینه شکل گیری فرهنگ و هنر انقلابی را فراهم کرد. احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوران اصلاحات معتقد است: «ما نیازمند این همه دخالت دستگاههای سیاسی و اجرایی نیستیم و بهتر است به قول مرحوم امام کار مردم را به خودشان واگذار کنیم.»
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، سخن گفتن عضو شورای شهر تهران از شجاعت امام در دفاع از هنر و هنرمندان و تأکید ایشان بر این مسئله که "جمهوری اسلامی با سینما مخالف نیست، با فحشاء مخالف است" جالب بود. مسجد جامعی می‌گوید: «همان سال‌های ابتدای انقلاب فیلمی تهیه کردند که برخی از بدترین صحنه‌های فیلم‌های فارسی قبل از انقلاب را بریده و کنار هم چسبانیده و بین همه پخش کرده بودند که بگویند سینما یعنی چه و چه؟! امام در آن شرایط درباره سینما اظهارنظر مثبت کردند و نمونه ای هم ارائه دادند، بعدها درباره سریال پاییز صحرا گفتند «آموزنده است و پخش آن اشکالی ندارد.»
او که بنیانگذار بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی همچون نمایشگاه بین‌المللی کتاب، نمایشگاه بین‌المللی قرآن و خانه کتاب بوده است، وضعیت هنر و فرهنگ را مطلوب می‌داند و می‌گوید: «سینمای ایران به چنان بلوغی رسیده که بتواند از دستاوردهای خود و کشور محافظت کند، عموم سینماگران هم از بچه‌های انقلاب هستند؛ بنابراین وضعیت سینما نگران کننده نیست.»
در ادامه مشروح گفت‌وگوی خبرنگار جماران با احمد مسجد جامعی را درباره بنیان‌های فرهنگی اندیشه امام خمینی(س) می‌خوانید.
هویت اسلامی - ایرانی فرهنگ حاصل حرکت امام بود
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اصلاحات گفت: حرکت امام منجر به شکل گیری فرهنگ و هنر متکثر و زاینده و در عین حال با هویتی اسلامی و ایرانی در جامعه ما شد و به رغم فراز و فرودها، این راه و روال ادامه یافت.
مسجدجامعی در پاسخ به پرسشی در این باره که چرا انقلاب اسلامی را یک انقلاب فرهنگی می‌دانیم، اظهار کرد: امام یک شخصیت فرهنگی بود. آیا در میان شخصیت‌های سیاسی عالم کسی را سراغ دارید که در سال های پیش از مسئولیت، تا این حد تألیفات و شاگرد داشته باشد؟ آثار بسیار امام قبل از آنکه رهبری نهضت را برعهده گیرند، نشان دهنده شخصیت فرهنگی، علمی، حکمی و فقهی ایشان است.
مسئله فرهنگ برای پایه‌گذاران انقلاب در اولویت بود
وی با تأکید بر این که مسائل فرهنگی از سال‌های قبل از انقلاب در بین کسانی که از پایه گذاران انقلاب بودند اولویت داشت، تصریح کرد: فضای قبل از انقلاب در بین گروه های اسلامی به طور کلی فضایی فرهنگی بود و بسیاری از آنها در حوزه های تعلیم و تربیت در سطوح مختلف تحصیلی مشغول کار بودند. همین شرایط فرهنگی منجر به تربیت نسلی شد که موفق به انجام کارهای بزرگی شدند. برای مثال همان سال ها مرحوم شهید بهشتی، گلزاده غفوری و شهید باهنر معلم بودند و کتاب‌های دینی مدارس را نوشتند که نمایانگر نگرشی اسلامی و جامع الاطراف بود، نه اینکه صرفا شرعیات در آنها مد نظر قرار گیرد.
رئیس سابق شورای شهر تهران ادامه داد: این فضای فرهنگی هم در مدارس و دانشگاه‌ها احساس می شد، هم در سطح جامعه و علاوه بر آنها، برخی تشکل های حرفه ای مانند انجمن اسلامی پزشکان و انجمن اسلامی مهندسان نیز فعال بودند. این فضای فرهنگی از همان امکانات محدودی که در آن زمان وجود داشت برای ترویج تفکر و اندیشه خود استفاده می‌کرد برای مثال نشریات پرشمارگانی مثل مکتب اسلام و نسل نو منتشر می‌شد که رویکردی دینی داشتند.
مسجد جامعی عنوان کرد: در حوزه کتاب هم همین طور. نویسندگان و مترجمان و پدید آورندگان و ناشران مذهبی نیز در عرصه نشر فعال بودند و برخی از آنها فعالیت علمی نیز داشتند برای مثال شرکت سهامی انتشار. در واقع نوعی خودباوری در حال شکل‌گیری بود و فعالان عرصه فرهنگ و هنر به این نتیجه رسیده بودند که ما برای خودمان میراثی داریم و با آن می‌توانیم در حوزه اندیشه و عمل اجتماعی حرف‌هایی نو داشته باشیم.
وی ادامه داد: برخی حوزه‌ها مثل سینما کمتر وارد این فضای فرهنگی شده بودند، اما نه اینکه به طور کلی غیرفرهنگی باشند، چرا که همان زمان برخی از هنرمندان ما به هنر ملی فکر می‌کردند. در عرصه نقاشی نیز سبک سقاخانه‌ای توسط گروهی از هنرمندانِ آشنا با سبک‌های مدرن دنبال می‌شد و حتی عده‌ای از خوانندگان به پخش موسیقی‌های سبک رادیو و تلویزیون، که موسیقی اصیل ایرانی را تهدید می‌کردند اعتراض داشتند.
امام در برابر جریانی که فرهنگ و هنر پیش از انقلاب را رد می‌کرد، ایستاد
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اصلاحات در بخش دیگری از سخنان خود درباره اهمیت فرهنگ و هنر پس از انقلاب گفت: امام از جنس فکر و اندیشه و حکمت و فقه و به طور کلی علم و فرهنگ بود و طبیعی بود که با حضور ایشان تحولی در این حوزه ها ایجاد شود.
وی یادآوری کرد: مرحوم امام به ابزارهای فرهنگی و هنری نیز توجه داشتند، چون متدینین آن زمان وجوه چندان مثبتی برای آنها قائل نبودند و سینما و هر نوع موسیقی را مهلک می‌دانستند.
مسجد جامعی درباره تفاوت امام با دیگران تصریح کرد: شجاعت امام در دفاع از هنر و هنرمندان و احترامی که برای ذات هنر قائل بودند، زمینه ساز رشد فرهنگ و هنر شد. همان سال‌های ابتدای انقلاب فیلمی تهیه کردند که برخی از بدترین صحنه‌های فیلم‌های فارسی قبل از انقلاب را بریده و کنار هم چسبانیده و بین همه پخش کرده بودند که بگویند سینما یعنی چه و چه؟! امام در آن شرایط درباره سینما اظهار نظر مثبت کردند و نمونه ای هم ارائه دادند، بعدها درباره سریال پاییز صحرا گفتند "آموزنده است و پخش آن اشکالی ندارد." (صحیفه امام،ج 20، ص 446)
امام حساب سینما را از فحشاء جدا کردند
وی افزود: امام در برابر جریانی که می‌گفت فرهنگ قبل از انقلاب مطلقا قابل قبول نیست، عملا ایستادند و از فیلمی تعریف کردند که قبل از انقلاب ساخته شده بود و نویسنده، کارگردان و بازیگران آن هم مربوط به آن دوران بودند. ایشان در شرایط حساس آن زمان از فیلم گاو حمایت کردند و در همان روزهای نخست ورودشان به کشور صریحا گفتند "با سینما مخالف نیستیم با فحشاء مخالفیم". (صحیفه امام، ج 6، ص 15) و طبیعی هم بود که با فحشا مخالف باشند، اما حساب سینما را از آن جدا کردند.
رئیس سابق شورای شهر تهران درباره تأثیر رهنمودهای امام خمینی در حوزه فرهنگ و هنر نیز گفت: مواردی که امام وارد عرصه فرهنگ و هنر شدند و در این باره رهنمودهایی ارائه کردند زیاد نبود، اما بسیار تأثیرگذار بود و با همین رویکرد کمک کردند تا فرهنگ و هنر ملی در ایران سریع تر شکل گیرد. فرهنگ و هنری که دفاع از هویت اخلاقی و کرامت انسانی و نجابت ایرانی جز ذات اوست.
وی درباره ارزش فرهنگ و هنر در دیدگاه امام خمینی(س) نیز تاکید کرد: امام به دستاوردهای فرهنگی و هنری ملت ایران احترام می‌گذاشتند و همین باعث شد که پس از انقلاب افرادی وارد عرصه‌های هنری شوند که با معارف جدید و قدیم آشناتر بودند و آثارشان عمق و معنا و معنویت بیشتری داشت.
راه سخت بود اما در حوزه فرهنگ و هنر موفق بودیم
مسجد جامعی درباره ادامه پیدا کردن راه امام تاکنون در عرصه فرهنگ و هنر، گفت: البته دوره‌هایی را سپری کردیم که بسیار بر سینما و هنر و فرهنگ سخت گرفتند، اما با همه اینها نظام توانست نسلی را بار آورد تا آثاری را عرضه کنند که حتی در سطح جهانی ارزش ویژه دارد و در واقع با زبان جهانی، فهم ایرانی و فطرت انسانی سازگار است.
وی اضافه کرد: ما در مرحله‌ای هستیم که می‌توانیم بگوییم بین کشورهای شرق عالم، حتی با معیارهای امروز جهان ارزشمند ترین و گران و گرانقدرترین هنرمندان را داریم. حرف من این نیست که ما به ایده‌آل‌ها رسیده‌ایم چون هر مرحله مقدمه سطح بالاتری است.
نباید نسل جدید را سرزنش و تحقیر کنیم
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دوران اصلاحات در واکنش به پرسشی در این باره که چرا بر سر ارزش‌هایی که به خاطر آنها انقلاب کرده‌ایم و چگونگی بازنمایی آنها در فرهنگ و هنر توافقی وجود ندارد، گفت: اگر کسی نسل جدید را سرزنش و تحقیر نکند، هیچ کس از آرمان‌های ملی و ارزش‌های اجتماعی کوتاه نخواهد آمد. البته اختلاف دیدگاه هم وجود دارد. در دوره‌ای افرادی که خودشان از حوزه دفاع مقدس بودند فیلم‌هایی ساختند که به اعتقاد بسیاری از منتقدان ناشی از فهمی نادرست از آن پدیده‌ی دوران ساز بود.
وی افزود: کسی که بخواهد به نسل امروز فخر بفروشد و بگوید آن موقع که ما انقلاب کردیم و جنگیدیم شما کجا بودید، ارزش‌ها را زیر سؤال می برد.
مسجد جامعی با تأکید بر این مسئله که دخالت‌های دستگاههای سیاسی و امنیتی باعث می‌شود آثار فرهنگی و هنری از مسیر طبیعی خود خارج شوند، گفت: گاهی پدید آورنده ای را بی جهت چنان محدود می‌کنند که مظلومیتی برای او ایجاد می شود و همین باعث می‌شود که مردم سراغ آثار او بروند، اما بعد که شرایط عادی می‌شود و چهره واقعی اثر هم خود را نشان می‌دهد، معلوم می شود که آن کار چندان جذابیتی هم ندارد. البته آثار ارزشمندی هم هستند که ممکن است در این بین قربانی شوند. من معتقدم مردم راه خود را انتخاب می‌کنند و عموم انتخاب‌های آنها درست است.
سیاستمداران از ورود به عرصه فرهنگ و هنر اجتناب کنند
وی در خصوص عدم نیاز به دخالت سیاستمداران در عرصه فرهنگ و هنر اظهار کرد: اوایل انقلاب حمایت دولتی از عرصه فرهنگ و هنر ضرورت داشت، چرا که ساختارهای لازم شکل نگرفته بود. به همین دلیل مثلا بنیادها یا سازمان هایی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت.
وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: پس از گذشت سه دهه از انقلاب، نیاز به بازبینی در ساختارها و شیوه ها داریم و باید راجع به این موضوع بحث کنیم که آیا هنوز نیازمند آن شیوه حمایت ها هستیم؟ به نظر من ما نیازمند این همه دخالت دستگاه های سیاسی و اجرایی نیستیم و بهتر است به قول مرحوم امام کار مردم را به خودشان واگذار کنیم و مثلا شبکه تشکل های صنفی و حرفه ای را منشا اثر قرار دهیم.
حمایت دولتیِ عریان از آثار سینمایی منجر به رانت خواری می‌شود
وی در پاسخ به پرسشی در این باره که راهکار پیشنهادی وی برای حمایت از آثار هنری چیست، اظهار کرد: حمایت های دولتی بهتر است به شکل غیر مستقیم باشد. مثلا حمایت از مصرف کننده کالای فرهنگی باشد یا در قالب معافیت‌های مالیاتی یا بیمه هنرمندان و نویسندگان و اصحاب مطبوعات باشد، آن هم نه به صورت موردی، مقطعی و گزینشی. حمایتی که شفاف باشد و منطق و ساختاری معین داشته باشد، وگرنه منجر به فساد و رانت خواری می‌شود.
مسجد جامعی ادامه داد: اگر حمایت مبنایی نداشته باشد ضررهای آن زیاد است و به مرور حمایت هایی که نهادهای بالادستی از برخی آثار به صورت گزینشی انجام می‌دهند خود ضد تبلیغ خواهد شد.
با شیوه دستوری نمی توان جواب کار هنری را داد
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره شعارزدگی در سینمای سفارشی توضیح داد: اینکه هنرمند مخاطب را وارد فضایی کند تا در قالب مناسبات هنری به خلق معنایی در ذهن او بیانجامد، کاری ظریف است، به همین دلیل شعار دادن در هنر جواب نمی‌دهد و جواب کار هنری را نمی توان به شیوه ای کلیشه ای و دستوری داد و به هر حال این کار نیازمند حس و حسن و لطافت است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دوران اصلاحات ادامه داد: خوشبختانه هنرمندان شناخته شده کشور ما فاصله خود را با آنها که شعارزده هستند، حفظ کرده‌اند و برای مثال بدنه سینما را گروهی از سینماگران تشکیل داده‌اند که به مخاطبان، کشور و فرهنگ تعهد دارند.
جایزه اسکار دستاوردی مهم در کارنامه سینمایی ایران است
وی در پاسخ به این پرسش که چرا هنرمندی که جایزه‌ای بین المللی می‌برد و برای کشور افتخار می‌آفریند، مورد انتقاد عده‌ای قرار می‌گیرد که خود را پاسدار ارزش‌ها می‌دانند، اظهار کرد: عموم جامعه ایران برای فردی که بتواند برای کشور افتخار بیافریند، احترام قائل هستند و کسی شکی ندارد که جایزه اسکار در کارنامه سینمای ایران دستاوردی مهم است.
مسجد جامعی افزود: ممکن است برخی بگویند ما نیازی به این جوایز و افتخارات جهانی نداریم، اما فضای عمومی جامعه به این افراد اقبالی نشان نمی‌دهد. البته اینکه عده‌ای انتقاد کنند و صدای افکار مختلف در جامعه شنیده شود هیچ ایرادی ندارد و خیلی هم خوب است.
وضعیت سینما نگران کننده نیست
وی گفت: سینمای ایران در سال های اخیر حتی در بدترین شرایط هم موفق شد کیان خود را حفظ کند؛ اوج آن هم تعطیل کردن خانه سینما و غلبه سینمای دولتی بر سینمای ملی بود. من معتقدم سینمای ایران به چنان بلوغی رسیده که بتواند از دستاوردهای خود و کشور محافظت کند، عموم سینماگران هم از بچه‌های انقلاب هستند. بنابراین وضعیت سینما نگران کننده نیست.
عضو اصلاح طلب شورای شهر تهران با بیام اینکه به نظر من اسلامی بودن یا نبودن سینماگران که منجر به دعوای خانه سینما شد، یک بهانه بود، خاطر نشان کرد: بنابر آنچه جامعه فرهنگی استنباط می کند، پایبندی بچه‌های خانه سینما و طرفداران آنها به مسائل کشور و نظام نسبت به افرادی که به آنها هجمه وارد می‌کردند، بیشتر هم بود. به هر حال حرکت امام منجر به شکل گیری فرهنگ و هنر متکثر و زاینده و در عین حال با هویتی اسلامی و ایرانی در جامعه ما شد و به رغم فراز و فرودها، این راه و روال ادامه یافت.
...........................................
گفت‌وگو: الهه اسلامی
گزارش تصویری این گفت و گو را اینجا ببنید
