مسخره کردن و به استهزا گرفتن هیچ انسانی، جایز نیست. در همین راستا است تعبیر دیگری از قرآن کریم که می فرماید: ای پیامبر به بندگان من بگو به هنگام سخن گفتن با مردم به نیکی سخن بگویند (اسرا آیه ۵۳)
جماران: حاصل پایبندی به تعالیم مکتب اسلام و رعایت های اخلاق اسلامی ایجاد جامعه ای سرشار از امنیت، صلح، صفا، درستی، اعتماد، رفاه، آسایش ، عدل و داد است و این همه با اتکا بر ارزشهای معنوی تعالیم زندگی بخش اسلام به دست می آید.
صلح و دوستی از جمله مفاهیم ارزشی است که در مجموعه تعالیم اخلاق اسلام گنجانیده شده و از جمله لوازم آن گذشت و بزرگواری می باشد.
موضوع صلح و دوستی ـ چه میان آحاد مسلمان و چه میان مسلمانان و غیرمسلمانانی که در یک جامعه زندگی می کنند ـ آنچنان مورد عنایت است که شخص مصلح مجاز است برای برقراری آن از ابزار عقلایی حتی گفتن دروغ مصلحت آمیزباهدف کمک به ایجاد جو دوستی و تفاهم استفاده کند. امیرالمؤمنین علی(ع) در این رابطه می فرماید: من شما فرزندانم را سفارش می کنم که برای برقراری صلح میان دو متخاصم کوشش کنید، چرا که من از جد شما پیامبر اکرم (ص) شنیدم که می فرمود: ایجاد صلح و صفا میان دو متخاصم از یک سال نماز و روزه برتر است. نتیجه چنین رفتاری در جامعه ایجاد جو دوستی، صفا، مودت و اخوت است. قرآن کریم براین مفهوم صراحت داشته و می گوید: «انماالمؤمنون اخوه فاصلحوابین اخویکم» (افراد با ایمان برادر یکدیگرند. پس میان برادران خود صلح برقرار کنید.) نزدیکترین رابطه و پیوند میان دو انسان، رابطه و پیوند برادری است. رابطه برادری مظهر کامل همبستگی و علاقه و الفت و خیرخواهی میان دو انسان است.
اسلام تنها و نخستین مکتب است که افراد جامعه را تشویق به مودت تا سطح اخوت و برادری نموده و اهداف عالی اجتماعی را در پرتو آن منظور داشته است. اخوت اسلامی عنوان تشریفاتی نبوده بلکه آثاری برآن مترتب است و تکالیفی برای آن تشریح شده است. همچون حق دفاع از حقوق برادر دینی در زمان غیبت ، حق دستگیری و مساعدت در هنگام سختی و تنگدستی و…
اخوت اسلامی حول محور ایمان ایجادشده و قادر است از مردم پراکنده با زبان، رنگ و نژاد مختلف یک امت واحد به وجود آورد. همچنانکه در صدر اسلام پیامبراکرم(ص) دل های گروه های مختلف را به هم پیوند داد و از ملت های مختلف که هرکدام دارای نژاد و زبانی خاص خود بودند امت واحد و به هم پیوسته ای شکل داد و عرب بادیه نشین را با مرد شامی و هر دو را با سیاه آفریقایی و… با مودت ایمانی و اخوت اسلامی پیوند داد.
به قضاوت تاریخ پیش از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان میان ساکنین آنان اختلافات عمیق و روابط خصمانه برقرار بود. اسلام همچون آیه رحمتی میان طوایف عرب صلح و دوستی و بالاتر از آن میان متخاصمین دیروز پیوند برادری و مودت ایجاد کرد و هریک را ملزم ساخت تا نسبت به زندگی و سرنوشت برادر دینی خود حساس بوده و نگران حال و آینده او باشد. در کتب سیره به این موضوع اشاره شده و آمده است: در صدر اسلام آن هنگام که عده ای از هر سو به جانب مدینه هجوم آورده و اسلام را می پذیرفتند و در صف مسلمین از هر نژاد و رنگ و قومی دیده می شد، روزی پیامبر اکرم(ص) در مسجد برخاستند و رو به جمعیت مسلمانان فرمودند: «تاخوا فی الله اخوین اخوین » (برخیزید و دوتادوتا با هم برادر شوید) آنگاه مسلمانان برخاستند و هرکدام با فردی پیوند اخوت و برادری بست و خود پیامبر نیز با امیرمؤمنان علی (ع) پیمان اخوت بست و اینگونه جامعه ای پر از تنش و دشمنی در سایه ایمان اسلامی باهم برادر و دلسوز یکدیگر شدند. عامل برادری و در پرتو آن سلم و صلح میان مسلمانان موجب غلبه آنان بر مشکلات و سیادت مسلمانان در جهان آن روز گردید و تا آن روز که رسم اخوت میان مسلمانان برقرار بود و رشته اخوت آنان را به هم مرتبط می کرد برتری و پیروزی نیز با مسلمانان قرین و همراه بود.
حقوق مسلمانان نسبت به یکدیگر
اخوت اسلامی دستورالعملی اجتماعی است که ملزوماتی دارد و از جمله الزام های آن پایبندی به آداب برادری و قائل بودن به یک نسبت اخوت در عمل است. این نسبت تنهادر شناخت و رعایت حقوق یکدیگر در عمل عینیت می یابد و آثار خود را نشان می دهد. در این ارتباط احادیث بسیاری وجود دارد که حقوق آحاد جامعه اسلامی را نسبت به یکدیگر می شناساند.
برخی از این حقوق به نقل از بزرگان دین عبارتند از:
۱ـ آنچه که برای خود می خواهی برای برادر مسلمانت نیز بخواه
۲ـ آنچه را که برای خود نمی خواهی و از آن اکراه داری برای برادر مسلمان خود نیز مخواه
۳ـ در جهت رفع نیازمندی ها و حاجت های هم کیش خود قدم بردار
۴ـ با مال و جان و زبان به برادر دینی خود یاری برسان و خیرخواه او باش
۵ـ همچون آئینه عیوب او را در خلوت و از سر خیرخواهی و با هدف اصلاح گوشزد کن و همچون لباس نقاط ضعف و اسرار او را در جمع بپوشان
۶ـ هرگاه امکانی در اختیار داشتی، برادر دینی خود را نیز از آن امکان بهره مند کن
۷ـ دوست و برادر مؤمن خود را در راه به جا آوردن وظایف فردی و اجتماعی مساعدت کن
۸ـ هرگاه تو را دعوت کرد، دعوتش را اجابت کن و هر گاه مریض شد به عیادتش بشتاب و اگر فوت نمود در تشییع جنازه اش شرکت کن
۹ـ اگرنیازمندی و حاجتی داشت پیش از آنکه از تو چیزی بخواهد نیازش را برطرف کن
این ها و ده ها مورد دیگر الزامات برادری دینی و اخوت اسلامی است.
یکی از بدیهی ترین و ابتدایی ترین حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر احترام به شخصیت اوست. نخستین اصلی که هر مسلمان در نسبت با برادر دینی خود بایستی رعایت کند عدم استهزای مسلمان دیگر است. هیچ فردی حق ندارد فرد دیگری را مسخره و عواطف او را جریحه دار سازد. این اصل انسانی به عنوان یک حق در آیین اسلام مورد تأکیدقرار گرفته و آیه ای پیرامون آن نازل شده است. قرآن کریم در سوره حجرات آیه ۱۱ می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید، گروهی گروه دیگر را مسخره نکند.
شاید آن گروه (که مورد مسخره شما واقع شده اند) از ایشان بهتر باشند.
همچنین زنان نباید زنان دیگررا مسخره کنند، چه بسا زنانی (که مورد استهزا قرارگرفته اند) از ایشان شایسته تر و بهتر باشند.
هدف این آیه و سایر آیات با همین مضمون بیان یک سلسله حقوق متقابل است که دریک فضای مسلمانی و ایمانی بایستی مراعات شوند.
ممکن است در اجتماع اشخاص ظاهربین شخصیت را در وضع ظاهر یا موقعیت های مالی و اجتماعی بدانند و افرادی را که از ظواهر مادی و موقعیت های مالی و اجتماعی بی بهره اند را لایق احترام ندانند و مورد تمسخر این اشخاص قرار بگیرند. آیین اسلام به صراحت این ملاک های غیراصولی ر ا رد کرده و شخصیت افراد را در گرو ملکات انسانی و سجایای اخلاقی دانسته است. براین اساس کسانی سزاوار احترام ویژه اند که کانون شرافت و اخلاق باشند و تواضع، مهرورزی به همنوع، نیکی به دیگران، مودت، شرف و جوانمردی از صفات آنان باشد. والا کسانی که تنها ظاهری آراسته دارند و با اتکا به مال و ثروت خود و یا موقعیت های برتر اجتماعی به دیگران تفاخر می فروشند و با غرور و تکبر نسبت به زیردستان رفتار می نمایند شایسته احترام نیستند. ای بسا افرادی با ظاهری معمولی از نظر روحی و ارزشهای انسانی دارای ملکات عالی انسانی و سجایای اخلاقی بوده و نزد خداوند دارای مقام برتری باشد.
بنابراین مسخره کردن و به استهزا گرفتن هیچ انسانی، جایز نیست. در همین راستا است تعبیر دیگری از قرآن کریم که می فرماید: ای پیامبر به بندگان من بگو به هنگام سخن گفتن با مردم به نیکی سخن بگویند (اسرا آیه ۵۳) سیره انبیای الهی و پیامبر گرامی اسلام نیز چنین بود و با افراد جامعه رفتاری توأم با احترام داشتند و هرگز کسی را مورد تمسخر قرار نداده و هیچ فردی را ازاین طریق از خود رنجیده نکردند. بلکه به عکس با رفتار توأم با احترام خویش با افراد جامعه زمینه هدایت بسیاری را به دین و آیین الهی فراهم نمودند.
