چرا تلویزیون ایران جهانی نمی‌شود؟

به گزارش جی پلاس، صنعت سریال سازی در ترکیه، این کشور را به مهم ترین صادر کننده سریال پس از آمریکا تبدیل کرده است. درآمد صادرات سریال های این کشور در هر فصل به بیش از 20 میلیون دلار در سال رسیده است، کشوری که در همسایگی ایران قرار دارد، اما سریال سازی در ترکیه در این سال ها دچار تحولی عمیق شده تا آنجا که بسیاری از مردم ایران هم از مخاطبان پیگیر سریال های ترکیه ای هستند.

بارها درباره دلایل پایین آمدن سطح کیفی مجموعه های تلویزیونی ایرانی و اینکه چرا چند سالی است مردم به سمت تماشای سریال های ترکیه ای کشیده می شوند، صحبت شده است اما همچنان ضعف در همه بخش های مجموعه های ایرانی اعم از فیلمنامه، بازیگری و کارگردانی به طور مشخص دیده می شود.

هر چند که سریال های ایرانی روز به روز به مرز انحطاط نزدیک می شوند اما سریال های ترکیه ای که عموما از شبکه «جم» پخش می شوند بیشتر مورد استقبال مخاطبان ایرانی قرار می گیرند.

استقبال از تولیدات تلویزیونی ترکیه فقط به ایران محدود نمی شود و داستان های عشقی که گاه بیشتر از دو نفر درگیرش می شوند یا روایت های تاریخی از زندگی درباریان عثمانی باعث شده بینندگان تلویزیون از آمریکای جنوبی تا آفریقا و از شبه جزیره بالکان تا شبه جزیره هند بیینده این سریال ها باشند و این کشور را به یکی از صادرکنندگان عمده سریال های داستانی در جهان تبدیل کرده ست، درآمد ۲۵۰ میلیون دلاری این صنعت باعث شده تا دولت ترکیه مشوق هایی را هم به تولیدکنندگان ارایه دهد.

سریال های ترکیه ای در کمتر از ده سال به میزان بسیاز زیادی از محبوبیت دست پیدا کرده اند زیرا با نگاهی بین المللی ساخته می شوند و همین امر باعث شده تا سریال سازی در ترکیه به یک صنعت تبدیل شود؛ موضوعی که درباره مجموعه های ایرانی کمتر توجهی به آن می شود.

سازمان صدا و سیما از چه راه هایی درآمدزایی می کند؟!

نیمی از کل هزینهٔ سالانهٔ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هر سال در قانون بودجه مشخص می‌شود و نیمی دیگر از راه‌هایی دیگر ازجمله راه‌های زیر تأمین می‌شود:

فروش زمان پخش رادیو و تلویزیونی به تبلیغات بازرگانی، دریافت هزینه آبونمان از تمام مشترکان برق در ایران، دریافت مبلغی با عنوان عوارض توسعه شبکه صدا و سیما از فروش هر دستگاه تلویزیون، دریافت مبلغ از تیم‌های ورزشی مورد نمایش در اوقات خاص، درآمد حاصل از انتشارات سروش، درآمد حاصل از انتشار مجلات، درآمد حاصل از روزنامه جام جم، درآمد حاصل از شرکت صنعتی سیما چوب، درآمد حاصل از شرکت صوتی و تصویری سروش، تولید برنامه مشارکتی که با مشارکت مالی ارگان‌ها، موسسات، شرکت‌ها و ... دولتی و غیردولتی انجام می‌شود.

منابع مالی این سازمان در سال ۹۴ ، ۲۰۰۰ میلیارد تومان بوده است که ‌حدود ۸۵ درصد بودجه و درآمد‌هایش صرف پیشتیبانی و نیروی انسانی می‌شود که نقش مستقیم حداقلی در تولید دارند و شاید ‌حدود ۳۰۰ میلیارد تومان از بودجه رسانه ملی، مستقیم‌ صرف تولید شود.
البته بودجه صدا و سیما در کمیسیون تلفیق که آذر ماه سال ۹۵ برگزار شد، افزایش یافت. بودجه این سازمان از ۵ دهم بودجه عمومی کل کشور به ۷ دهم افزایش یافته است. آنچه در این زمینه اهمیت دارد نگاه سازمان صدا و سیما به بودجه دولتی است و برنامه دیگری برای افزایش و کسب درآمد از راه هایی غیر از آنچه برای این سازمان تعیین شده است وجود ندارد.

این گونه است که به نظر می رسد نگاه صدا و سیمای ایران به کسب درآمد بیشتر از طریق جذب آگهی های تلویزیونی است که در فواصل برنامه ها و مجموعه های تلویزیونی پخش می شود و تنها چند برنامه محدود توانسته اند با جذب اسپانسر درآمدزایی داشته باشند، برنامه هایی مانند «دورهمی»، «خندوانه» و «نود» موفق ترین اینگونه از برنامه ها هستند که با همکاری حامی مالی ساخته شده و در جذب مخاطب هم با استقبال روبه رو شده اند اما آیا می توان همین برنامه های موفق ایرانی را به کشورهای دیگر فروخت و از طریق آنها کسب درآمد کرد؟!

رضا جودی: اصلا نباید ازتلویزیون ایران توقع جهانی شدن داشته باشیم!
رضا جودی، تهیه کننده سریال هایی چون «صاحبدلان»، «دوران سرکشی»، «اغما» و «حیرانی» که در دهه هشتاد ساخته شده اند در پاسخ به این سوال که چرا مجموعه های ایرانی در چند سال گذشته دچار افت کیفی شده اند، گفت: سریال های ایرانی افت کیفی نداشته اند، شاید سلیقه تماشاگر تغییر کرده است.

او درباره دلایل اقبال جهانی به سریال های ترکیه ای، تاکید کرد: مجموعه های ترکیه ای توسط بخش دولتی در ترکیه ساخته نمی شوند و آنها به وسیله بخش خصوصی تولید می شوند برای همین سلیقه خصوصی هم در آن دخیل است اما سریال های ایرانی به وسیله بخش دولتی ساخته می شوند به همین دلیل سلیقه دولتی در آنها وجود دارد و این فرق اساسی سریال های ایرانی و ترکیه ای است. این موردی است که نمی توان آنها را با هم مقایسه کرد زیرا بخش خصوصی آزادی عملی دارد که بخش دولتی فاقد آن است.

او ادامه داد: ما در ایران شبکه خصوصی نداریم چون قانون اساسی اجازه این کار را نمی دهد. قانون اساسی می گوید که تلویزیون از موارد حاکمیتی در ایران است و به همین دلیل امکان تاسیس تلویزیون خصوصی وجود ندارد و منع قانونی برای این مورد وجود دارد. در ترکیه برای تاسیس شبکه تلویزیونی منع قانونی وجود ندارد و هر کسی می تواند کانال تلویزیونی ایجاد کند اما در ایران محدودیت هایی وجود دارد که بر اساس محدودیت ها عمل می شود.

او افزود: ما اصلا نباید ازتلویزیون ایران توقع جهانی شدن داشته باشیم و اگر هم در دوره ای برنامه های صدا و سیما مخاطب بیشتری داشت به این دلیل است که در آن زمان مردم انتخاب دیگری نداشتند. الان هم شما می گویید سریال های ترکیه ای به کشورهای دیگر فروخته شده است اما من معتقدم همه مجموعه های ترکیه ای که به کشورهای دیگر فروخته نشده است، اگر سریالی صادر کرده اند به کشورهای جهان سوم بوده است، ضمن اینکه ما نمی توانیم برای کشورهای آمریکای جنوبی سریال بسازیم چون آنها که علاقه ای به تماشای برنامه های ما ندارند.

دولتی بودن آفت پایین بودن سطح کیفی برنامه های تلویزیون ایران
بسیاری از برنامه های مسابقه و سرگرمی که در سراسر دنیا شناخته شده هستند با فروش حق کپی رایت خود به کشورهای دیگر برنامه شان را در جهان معرفی کرده و از طریق همان حق فروش درآمدزایی می کنند.

به طور مثال برنامه «تخت گاز» که توسط تلویزیون بی بی سی ساخته شده است؛ نام یک برنامهٔ تلویزیونی در زمینه وسیله‌های نقلیه و به طور خاص خودرو است و تاکنون برنده جایزه امی و بفتا شده‌ است. این برنامه برای نخستین بار در سال ۱۹۷۷ پخش شد. پس از انجام تغییراتی در آن، در سال ۲۰۰۲ بی‌بی‌سی تولید و پخش آن را به سبک جدیدی آغاز کرد به طوری که در کنار ارزیابی امکانات و توانایی خودروها، برنامه دارای بار طنزآمیز و سرگرم کننده هم شد. این برنامه دارای بیش از ۳۵۰ میلیون نفر بیننده در سراسر جهان است. به گواه کتاب رکوردهای جهانی گینس در سال ۲۰۱۳ این برنامه «پربیننده‌ترین برنامهٔ تلویزیونی جهان» بود و تا به حال در ۲۰۰ کشور پخش شده‌ است.

«تخت گاز» انگلیسی با فروش حق کپی رایت این برنامه در کشورهای استرالیا، آمریکا، روسیه و کره جنوبی هم ساخته شده است. پخش این برنامه در کشورهای مختلف و ساخت نمونه های دیگری از آن در کشورهای دیگر نشان از تاثیرگذاری جهانی «تخت گاز» و به طبع آن درآمدزا بودن این برنامه از طریق فروش حق پخش به کشورهای دیگر است.

اما چرا برنامه های تلویزیونی ایرانی در این سال ها نتوانسته اند همگام با تغییر جامعه مخاطبان را جذب کنند و پا را مرزهای ایران فراتر گذارند؟! مهمترین موضوعی که باعث شده تا برنامه سازی در تلویزیون ایران کم رونق و ضعیف باشد دولتی بودن آن و تخصیص بودجه به این سازمان از سوی دولت است. این امر موجب شده تا برنامه سازان تلویزیون برای ساخت سریال ها نگاه داخلی داشته باشند و انگیزه ای برای تولید برنامه های با کیفیت که بتواند هم مخاطب ایرانی را راضی نگه دارد و هم خریداران خارجی را ترغیب کند، نداشته باشند هر چند شناخت علایق مخاطب تلویزیون و چگونگی تعریف داستانی که بتواند او را جذب کند نیاز به تحقیقات و به روز شدن همراه با مردم دارد که با توجه به مجموعه هایی که در تلویزیون ساخته می شود گمان می رود که برنامه سازان تلویزیونی کمترین شناختی درباره علایق مخاطبان ندارند. نبود شبکه های خصوصی هم یکی دیگر از مواردی است که باعث پایین آمدن سطح کیفی سریال های تلویزیونی شده است. شبکه های خصوصی به دلیل اینکه بودجه محدودی دارند و خود وظیفه کسب درآمد از طریق ساخت برنامه را بر عهده دارند ناچار به ساخت برنامه های باکیفیت و سرگرم کننده هستند.

تهیه کننده «دورهمی»: ما باید خودمان را اصلاح کنیم! 
مهم ترین موضوعی که در این میان وجود دارد نداشتن نگاه اقتصادی به برنامه های تلویزیونی است که باعث شده برنامه های مخاطب پسند ایرانی هم نتوانند حتی در سطح کشورهای منطقه فروخته شوند و همین عدم وجود نگاه جهانی به برنامه سازی تلویزیونی باعث شود که بیشتر برنامه ها و سریال های ایرانی هم کپی برداری از دیگر مجموعه های موفق خارجی باشند، اتفاقی که درباره عروسک «جناب خان» افتاد یکی از این موارد است، Fozzie Bear یکی از عروسک‌های مشهور مجموعه «ماپت‌ها» است که توسط کمپانی دیزنی ساخته شده است اما عروسک «جناب خان» شباهت بسیار زیادی با یکی از عروسک های این مجموعه دارد.

درباره برنامه «دورهمی» هم وضع به همین منوال است و این مجموعه به طور کامل از یک شوی هندی الگوبرداری شده است. برنامه هندی مورد اشاره «شب های کمدی با کاپل/Comedy nights with Kapil» نام دارد که توسط یک استندآپ کمدین-بازیگر-مجری هندی به نام کاپل شارما اجرا می شود، کپی برداری برنامه «دورهمی» حتی در دکور این برنامه هم قابل توجه است. اما با اینکه برنامه های «دورهمی» و «خندوانه» از مجموعه هایی هستند که مورد استقبال مردم ایران واقع شده اند ولی سازندگان آنها به علایق مردم توجه چندانی در تولید نشان نداده اند از نمونه این کم توجهی به مخاطبان برنامه می توان به حذف شدن عروسک «جناب خان» به دلایل مالی و تغییرات پی در پی در گروه بازیگران و شکل اجرایی برنامه «دورهمی» اشاره کرد. هر چند یکی از دلایلی که باعث شد تا برنامه «دورهمی» در مدت پخش با تغییراتی رو به رو شود تذکرات سازمان صدا و سیما به نحوه اجرای برنامه بود، به طور مثال در یکی از قسمت های اولیه این برنامه مهران مدیری سبیل سروش صحت را کوتاه کرد که پس از آن با واکنش سازمان صدا و سیما و تذکر به تهیه کننده «دورهمی» انجامید. در همین رابطه هاشم رضایت، تهیه کننده «دورهمی» گفته است: قائم مقام معاون سیما دریاره رعایت شأن مهمانان تذکر دادند، این تذکر به آقای مدیری داده نشده و به ما داده شده که صحت هم دارد و تذکرشان کاملا درست بوده است؛ ما باید خودمان را اصلاح کنیم.

در واقع ساز و کاری که در سازمان صدا و سیما وجود دارد این امکان را به برنامه سازان هم نمی دهد که حتی برنامه های کپی شده را هم به مجموعه ای پر مخاطب تبدیل کنند تا مردم کمتر جذب سریال های ترکیه ای شوند.

ترکیه به بیش از 80 کشور سریال می فروشد
یکی از مواردی که باعث شده تا سریال های ترکیه ای بتوانند بازار خوبی در جهان داشته باشند وجود فیلمنامه هایی است که بیشتر به مسائل عشقی می پردازند و به زندگی مردم بسیار نزدیک هستند. اما آنچه که در سریال های ایرانی کمتر دیده می شود نزدیکی موضوعات به فرهنگ و نوع زندگی مردم است.

یکی از سریال هایی که در ترکیه در حال پخش است مجموعه «ماه پیکر» است که علاوه بر ترکیه در 50 کشور دیگر هم پخش می شود، این مجموعه، داستانی تاریخی دارد و سازندگان این سریال از همین طریق می توانند بخشی از تاریخ خود را به مردم کشورهای مختلف معرفی کنند و علاوه بر نگاه اقتصادی که این مجموعه دارد می تواند سفیر معرفی فرهنگ کشور ترکیه در یک برهه از تاریخ باشد، پیش از «ماه پیکر» هم سریال «حریم سلطان» یکی از مجموعه های جهانی بود که در بیش از 80 کشور دنیا دیده شد و بسیاری از خانواده های ایرانی هم آن را از طریق شبکه «جم» تماشا کردند.