شاید کمی طنزگونه به نظر برسد که از این صنعت نحیف فارس، انتظار توسعه صادرات داشته باشیم. صنعتی که هنوز نمی تواند نیازهای داخل را به اندازه کافی پاسخ دهد و برای انتقال تولیدات در داخل استان هم مشکل دارد، هنوز شاید آن قدر توان نداشته باشد که بخواهد در بازارهای عراق، کردستان و قطر با کالاهای ترکیه ای رقابت کند و بازار را به دست بگیرد. این میشود که هواپیمای کارگویی که برای انتقال کالا از فارس به قطر، اجاره شده بود در فرودگاه دوحه زمین گیر می شود و محصولات کشاورزی چون هندوانه هم با لنج و بدون بسته بندی مناسب - به زبان خودمانی، فله ای- به این کشور فرستاده می شود. در نتیجه آنها که این بازارها را از آن خود می کنند ترکیه ای ها هستند و دیگر کشورهایی که در اقتصاد آنها حرف اول را «صادرات» می زند. فارس اگر صادراتی هم داشته باشد -که دارد، هر چند نسبتا محدود- از استان های دیگر صادر می شود و نام آن استان ها به عنوان استانهای «صادر کننده برتر» روی گزارشهای دولتی می نشیند.
95 درصد موانع کشوری هستند
می گویند توسعه نیافتگی صادرات هزار و یک دلیل دارد؛ از جمله اینکه دولت با یارانه نرخ ارز را کنترل می کند. در نتیجه انگار به چینی ها و خارجی های دیگر برای فروش کالا در ایران یارانه می پردازد. به نظر کسانی که چنین دیدگاهی دارند، آزادسازی قیمت دلار و رسیدن آن به مرز 8 هزار تومان نه تنها واردات کالا را گران می کند بلکه صادرات برای تولید کننده داخلی جذاب تر
می شود. همه اما با این دیدگاه موافق نیستند؛ به نظر عده ای دیگر از اقتصاد دانان، دولت به خارجی ها یارانه نمی دهد بلکه به ایرانیانی یارانه می پردازد که چنانچه ارز گران شود و تولیدات داخل هم به خارج برود، برای تامین نیازهای روزمره به مشکل بر می خورند. افزون بر این، بازارهای کشورهای خارجی آن قدر هم برای تولید کنندگان داخلی آماده نیستند؛ از جمله اینکه تحریم ها ،روند داد و ستد با کشورهای دیگر را دشوار می کند. در استانی چون فارس هم عواملی وجود دارد که امکان توسعه تولید و صادرات را سخت می کند. از جمله قیمت تمام شده بالا که فرصت رقابت با تولید کنندگان خارجی را از تولید کننده ایرانی می گیرد. در عین حال اما، به نظر جمال رازقی، رئیس اتاق بازرگانی شیراز که خود یک تولید کننده است، 95 درصد مشکلات تولید کنندگان کشوری است و البته به همین قیمت تمام شده هم منحصر نمی شود: «قیمت تمام شده کالا یک مشکل کشوری است؛ آیا می توانیم بگوییم نرخ بهره را در فارس کاهش دهند یا اینکه قانون را به گونه دیگری اجرا کنند؟ این مشکل، یک مشکل ملی است و شرط رفع آن این است که همه ارکان نظام به این نتیجه برسند که کشور به یک جراحی عمیق نیاز دارد و این جراحی دردناک است؛ ریاضت اقتصادی می خواهد؛ مردم باید توجیه شوند و همه با یکدلی در کنار یکدیگر قرار بگیرند».
به نظر رازقی، کار باید از اصلاح نظام بانکی شروع شود؛ نظامی که در خود 8 هزار بانک و موسسه اعتباری شکل داده و این گستردگی بی حساب و کتاب بانک و موسسه های اعتباری در موسسههایی چون کاسپین مشکلات خود را نشان می دهد که هر روز سپرده گذاران آنها برای دریافت مطالبه هایشان راهپیمایی به راه می اندازند. رئیس اتاق بازرگانی شیراز می گوید: «نرخ نقدینگی کشور را دچار بحران کرده. هم اکنون 85 درصد پولها در نظام بانکی سپرده گذاری شده اند؛ با توجه به نرخ سود 15 درصد، بانک ها باید سالانه دست کم 220 هزار میلیارد تومان سود به مردم بدهند؛ اصلا مگر در کشور ما چنین ثروتی تولید می شود که بانک ها بخواهند این همه سود بپردازند».
اتفاقا استان فارس پس از استان هایی چون تهران و اصفهان یکی از بالاترین نرخ سپرده های بانکی را در کشور دارد. در این شرایط، بانک ها که اعتماد خود را به خاطر سیاست های دولت های نهم و دهم به بخش تولید از دست داده اند، ترجیح می دهند سپردهها را به صورت وام های خرد در اختیار مردم بگذارند تا تولید کنندگان. این است که به نظر آقای رازقی، این روند باید اصلاح شود: «نظام بانکی اصلاح شود، بدنه دولت کوچک شود و سایه سیاست را از قانون کار بردارند. هم اکنون همه درآمد نفت باید برای پرداخت حقوق کارمندان و یارانه ها صرف شود و این روند تداوم پذیر نیست. همچنین روابط خارجی باید اصلاح شود که اگر نشود قیمت تمام شده پایین نمی آید. به یادمان باشد که قیمت تمام شده، پاشنه آشیل تولید در کشور است».این طور که رازقی می گوید، در گذشته که قیمت هر بشکه نفت تا 150 دلار رسید، دولت می توانست نواقص را پوشش دهد ولی اکنون دیگر این توان وجود ندارد.
اندک عوامل درون استانی
رئیس اتاق بازرگانی شیراز می گوید که 95 درصد عوامل موثر بر بالا بودن قیمت تمام شده کالا، کشوری هستند. به نظر او، عوامل درون استانی آن قدر بزرگ نیستند که نتوان برایشان کاری کرد. این سخن به نظر درست می رسد، ولی واقعیت این است که بستر کافی برای شکل گرفتن تولید در این برهوت صنعت فراهم نیست و فارس از توسعه نیافتگی بخش صنعتی رنج می برد. در نتیجه اتکای فارس هر چه بیشتر بر بخش کشاورزی است که در آن بخش هم دیگر آبی نمانده است. اصلا فارس با اینکه استانی کشاورزی است، صنایع تبدیلی این بخش را ندارد. در نتیجه دست کم 30 درصد محصولات کشاورزی تولیدی داخل فارس هدر می رود. آن بخش های دیگر هم که با لنج و هزار و یک مشکل دیگر به کشورهای خارجی صادر می شود.؛ اغلب کشورهای حوزه خلیج فارس که اخیرا بسیاری از این محصولات را به خاطر استفاده بی رویه از سم، به ایران برگردانده اند. دلالان هم به جای معدوم کردن، این میوه ها را راهی سفره مردم ایران و فارس می کنند.
نداشتن صنایع تبدیلی همچنین باعث شده که بسیاری از محصولات تولیدی کشاورزی در استان های دیگر فرآوری و بستهبندی شوند. سکینه سیاحی، مدیرکل پیشین گمرک فارس، که هم اکنون رئیس صندوق توسعه صادرات استان است مشکلات توسعه صادرات از فارس را به سه بخش تقسیم میکند؛ یکی مشکلات حمل و نقل، دوم بستهبندی و سرانجام اینکه «بازرگانان حق فارس را ادا نمیکنند».
او در این باره به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: «ما همچنان برای دسترسی به بازارهای خلیج فارس به هواپیمای باری- کارگو- نیاز داریم. دیگر اینکه در بسته بندی مشکل داریم و سرانجام اینکه بازرگانان فارس کالاهای خود را از استان های دیگر صادر می کنند در نتیجه نمی توانیم آماری از صادرات فارس داشته باشیم. ضمنا وقتی کالاهای فارس از استان دیگری صادر شود، اگر قرار باشد دولت امتیازی برای یک استان در نظر بگیرد، برای آن استان در نظر می گیرد و صادر کننده اهل فارس از این امتیازها محروم می ماند».
به نظر خانم سیاحی، این 3عامل دست به دست هم داد تا بازار قطر از دست تولید کنندههای فارس خارج شود و بازرگانان ترکیه ای آن را به دست بگیرند: «کیفیت کالای ما خوب است ولی به خاطر نوع بسته بندی و قیمت تمام شده نمی توان با کالاهای تولید ترکیه رقابت کند چون آن کالاها هم ارزان تر هستند و بستهبندی جذابتری دارند».
مدیرکل پیشین گمرک فارس می گوید از 14 سال پیش که در فارس بوده «همواره نیاز به داشتن یک هواپیمای باری-کارگو- در فارس احساس می شده»؛ هرچند هرگز این رویا محقق نشده و هواپیمایی که برای جابجایی کالا از فارس پس از بحران سیاسی قطر اجاره شد هم به خاطر بدهی اکنون در فرودگاه دوحه خاک
می خورد؛ گویا یکی از علت های راه اندازی نشدن کارگو این بوده که تولید کنندگان هم کاربرد آن را به صرفه نمی دانستند. ضمنا، آنها زیاد به تبدیل و بسته بندی کالاهای تولید داخل بها نمی دهند.
رئیس صندوق توسعه صادرات فارس می گوید: «تولید کنندگان باید آینده نگرتر بوده و به سود آنی بسنده نکنند».
هر چه که هست، انگار در میانه بحران های تولید و اقتصاد، بحث صادرات از فارس و ایران مفهومی است غریبه. با این حال اگر امروز به آن توجه نشود شاید فردا دیر باشد؛ زمانی که نتوان برای اقتصاد کشور صرفا به پول بادآورده نفت تکیه کرد.
46
